Гюльнара Мягьямедова
«Искусствойин варитIан аьхю кьувват музыкайиъ а», – гъапну немцарин шаир, драматург Иоганн Вольфганг фон Гётейи. Дугъриданна, музыкайи инсандин рюгьнак кучру, гьиссариз тясир апIруси, диди юкIв ачухъра апIуру.
Гьамусдин деврин жигьиларин музыкайихьна илтIикIувал дигиш дубхьну ашра, Дагъустандин халкьари, дагълуйирин аьдатар уьрхюри, сумчрариъ, концертариъ милли гьенгариз, халкьдин мяълийир апIрударин, музыкайин алатар йиврударин устадвализ заан кьимат тувра.
Дагъустандиъ сумчрариъ гизафси музыкайин гьамусдин деврин алатар (ямаха, гитара, кларнет ва жарадар) ишлетмиш апIуру. Улихьдин зурнйир, чюнгюр, тар лап тек-биртIан ишлетмиш апIури имдар. Узу ади гъабхьи саб сумчриъ жигьил дишагьлийи тар хьади, уткан мукьмар йивурайи. Диляра Ибрагьимова табасаран миллетдин вакил вуйиб аьгъю гъабхьиган, дугъахъди сюгьбат гъубхнийза.
– Диляра Гьяжибригьимовна, газат урхурайидар увухъди таниш апIурхьа. Уву наънан вуш, музыкайихьна фици гъафнуш, кидибтуб ккун апIураза.
– Узу Мягьячгъалайиъ Жвулли гъул’ан вуйи Гьяжиибригьим ва Сефият Аьзизоварин хизандиъ гъахьи шубурпи велед вуза. Ич хизан яратмиш’валарин машгъул духьнайидарикан ибарат дубхьнайиб вуйи. Адаш шиклар зигру художник, хъа дада палтар дирхру дерзечи вуйи. Узу бицIивахтнахъанмина музыкайиин юкIв алир вуйза. Гьаддиз музыкайихьна вуйи ккунивал дябкъну, адашди узу Мягьячгъалайин музыкайин 5-пи нумрайин мектебдиз тувнийи. Гьаддиинди йиз образование ккудубкIундар, мектебдин кьяляхъ музыкайин училищейиъ гъурхунза, ДГПУ-йин музыкайин факультет ккудубкIунза.
Улихьдин заманайиъ ихь халкьдин арайиъра тар йивру устадар ади гъахьну. Милли мукьмар йивбаъ тарихъ хъубкьру алат адаршра, гъийин девриъ ухьухь тар йиврудар цIибтIан адар. Йиз пише гизаф кьабулди вузуз. Гьамусяаьтра жвуван аьгъювалар артмиш апIури, жвуваз айи аьгъювалар узухь урхурайидариз туври, ляхин апIураза.
Тар гитарайиз ухшар вуйи симар али, ярхи рижв хъайи музыкайин алат ву. Думу пIипIнин беълийин, хартутин, хифран гакIвликан ктапIуру. Тариина жердран кIван перде зигуру. Му мукьмарин алатдин ад гизафна-гизафси Азербайжандиъ, Арменияйиъ, Ирандиъ ва Кьялан Азияйиъ тарабгъна. Тар сумчрариъ, концертариъ халкьдин мукьмар йивруган ишлетмиш апIуру.
Азербайжандин жилариин тар XIII аьсриъ машгьур гъабхьну. Сифте думу, хьуб сим алиб ва гъагъиб вуйивализ дилигну, кьамкьлиин дивну йивури гъахьну. XIX аьсрин 70-пи йисари музыкант-композитор Мирза Садыкь Асад огълыйи тар дигиш гъапIну. Дугъу тар, алатдиин 13 сим шлуси, албагну. Хъа 1929-пи йисан симарин кьадар 11-диина цIиб гъапIну.
Азербайжан советарин республика вуйиган, тар мукьмарин кюгьне алат ву кIури, дидин ерина гитара ишлетмиш апIруси, тар гьархуб ккун апIури гъахьну. Азербайжандин шаирари ва композиторари музыкайин милли алатар уьрхюб тIалаб апIури, музыкайин эсерар ва шиърар дикIури гъахьну. Гьелбетда, дурари тарин машгьурвал гъюбхну.
Музыкайин думу алат Азербайжандин халкьдин фольклорин оркестрарин ва ансамблйирин кIулин алатси, Азербайжандин музыкайин лишанра ву. 2012-пи йисан 5-пи декабри тариинди мукьмар йивру азербайжандин искусство ва тар гьязур апIбан устадвал ЮНЕСКО-йин культурайин ирснан сиягьназ гъадабгъну.
– Мялимдин варитIан аьхю хъуркьувал, чав вердиш дапIну, аьгъювалар туву касдин хъуркьувалариъ а. Уву дарс киву баяр-шубарикан фу пуз шулвухьан?
– Ав, узу дарс киву гизафдар Вариурусатдин ва республикайин конкурсарин лауреатар, дипломантар духьна. Узу дарс киву сар авар риш Москвайиъ, гьацира харижи уьлкйириъ фотомодель духьна. Дугъан тафавутлувал гьаддиъ аки, тар йивурайи милли палат али фотомодель наан вушра адар. Чан миллетдиз хас дару музыкайин алат ккун гъабхьи авар шуру, чав йивурайи мукьмариз фу-вуш цIийиб, тазаб хура. Дугъу чан халкьдин культура девлетлу апIура. Узу дугъан хъуркьувалариин гизаф шад вуза.
Гьяйифки, дагъустандиъ гизафдари аьхю гъахьиган, музыкайин ляхин давам апIури гъузрадар.
– Яв веледар музыкайиин машгъул духьнайин?
– Узуз кьюр бай азуз. Дурарра мукьмар йивбахъ гизаф юкIв хъайидар ву. Мягьячгъалайин музыкайин 5-пи нумрайин мектебдиъ сари флейта, тмунури далдабу йивуз дубгъура. Музыкайиин машгъул хьували дурариз айи яратмиш’валин аьгъювалар артмиш апIуру.
Ич сюгьбатнан аьхириъ Дилярайи саб мукьам гъивнийи. Гьяйиф, думу мукьам газат урхурайидариз гъеебхьундар.
