Мейлан Нежефов
Аьхиримжи йисари мектебариъ бабан чIалнан сяътар кам, багъри чIалниинди удучIвурайи газатариз ва журналариз подписка апIурайидарин кьадар цIиб шулайибдин, кечирмиш шулайи деврин шаирари, чIалниин лихурайи аьлимари чпин китабар чап апIуз хусуси дакьатар харж апIурайибдин вари шагьидар вухьа.
Урусатдин регионариъ яшамиш шулайи ихь ватанагьлийириз Zoom платформайиан бабан чIалниинди онлайн саягъниинди дарсар киври, саки гьамус ургуд йис вуйиз. Интернетдиъ, Мягьячгъалайиъ яратмиш дапIнайи дагъустан чIаларин онлайн-мектеб ву кIури, «Калам» кIуру проектдин дестейикан мялумат уларикк ккабхънийиз. Дестейиъ гьятта вари дагъустан чIалариан дарсар киврайи мялимар айи. Думуган, мурариан удукьруб узхьан гьаз шулдар, узура бабан чIалнан мялим дарин дупну, десте гъабхурайи авар чIалнан мялим Марьям Шафиевайиз гъибикIнийза. Дугъриданра, Марьямдин тахсир адайи – дугъахьна гъийин йигъаз ихь чIалнан дарсар кивру мялим илтIикIундайи. Узухъди сабси гьадму вахтна проектдиз «Табасарандин нурар» газатдин отделин редактор Наргиз Гулечовара гъафнийи. Гъи учу кьюридра думу дестейиз дахил шулача.
Гьамци дестейиан узухьна илтIикIу баяр-шубариз шубуб вазлин арайиъ (вазлин арайиъ 12 сяаьт) 36 сяътикан ибарат вуйи курс кIули гъабхураза. Гьарсаб дарс 45 дакьикьайин арайиъ гъябгъюра. Гьаму ургуд йисандин арайиъ узухь табасаран чIалнаан аьгъювалар гъадагъдарин кьадар сумчIурихьнакьан дубхьна. Гьамусра юкьур касдихъди ляхин гъабхураза. Дестейиъ дарди, чан кIул’инди урхуз ккунидарра а. Дурари аьшкьниинди бабан чIал дубгъура.
Вахт улихьна дюзмиш дапIнайи пландихъди алфавит (урус чIалнан алфавитдиъ улупнайи гьярфар дарди, ихь кьюжли гьярфар), слогар, гафарин диктант, гьадму гафар урус чIалназ таржума апIури, предложенйир ва текстар дюзмиш апIури, гьярфар гъидирчнайи илчIихбар тамам апIури, монолог гъабхуз, ялгъуз ва гизаф кьадарариъ, глаголин вахтариъ гафар ва предложенйир дигиш апIуз, гьацира асул падежарихъди вуйи разборра улупуз уч’ан улупнайи вахтназ удукьура. Мидланра савайи, ихь эл-аьдалатнакан ва тарихнакан сюгьбатар гъахузра мюгьлет абгури шулча. Платформайиан вари апIурайиб ва кIурайиб презентацияйиъди экрандиина хури, ляхин мюгькамди албагну гъябгъюру.
Саб флану вахт гъабхьиган (хъа дурар вари 20 йистIан артухъ яшнаъ айидар ву), бабан чIал дубгъуз гьаз мажбур гъахьунчва, кIуру йиз суалназ саки варидарин жаваб саб ву: «Йиз адаш табасаран вуйиз, хъа дада – жара миллетдикан. Хулаъ айиб урус чIал вуйич. Гьаддиин элеъну учура аьхю гъахьну. Хъа гьамус жвувахъ веледар хъиршрайиган, дурари арха-бинайин суракь гъадабгъурайиган, учуз жара чара гъубзрадар».
Му жигьиларихъди дарснаъ дурарин веледарра багарихь иликIури рякъюру. Кьюжли гьярфарин гафар алахьруган, дурариз хъана артухъди чIал дубгъуз иштагь ва гьевес шула. Курс улихьна йисари ккудубкIнайидаринра узухъди гаф-чIал ади шулу. Дурариз ихь чIалниинди вуйи шиърарин, газатарин ва журналарин машар, шиклар йивури, хътаури шулза. Гъаври даруб WhatsApp-диан сабси гьял апIури шулча.
ЧIалнахьна мициб ватанпервер рафтарар айи касар гъяркъган, жвувакра ляхин апIуз артухъди юкIв кубчIвру. Ва бабан чIалнан гележегдикан фикир апIруган, вари дудубгну адрубдиин инанмиш шулу. Яшамиш ибшри аьсрариинди ихь бабан чIал!
