Умгьанат Сулейманова
Аьхиримжи вахтари 2012-пи йисланмина кьувватнаъ айи «Земский духтир» ва «Земский мялим» гьюкуматдин программйир Табасаран райондиъ ужуди кIули гъягъюра. Му федеральный программйирин метлеб сагъламвал уьбхбан ва образованиен цирклиъ ляхнин мянфяаьтлувал за апIбан бадали, гъулариз жигьил мялимар ва жигьил духтрар жалб апIуб ву. Гьюкуматдин терефнаан Программайиъ иштирак шулайи мялимар гъулаъ ляхнихъди тямин дапIну, дурариз яшайишдин гъулай шартIар яратмиш апIура ва саб миллион манат пулра тувра.
Улихьна йигъари «Земский мялим» программайиинди Табасаран райондин Бургьанкент гъулан мектебдиъ лихурайи кьюр жигьил пишекрарихъди – математика дарснан мялим Марат Сабирович Сеидовдихъди ва харижи чIаларин мялим Мадина Шихкеримовна Султановайихъди – гюрюшмиш гъахьунза. Мурар кьюридра 2019-пи йисан гъафидар вуйи. Мектебдиъ «Земский мялим» программайиинди ляхин апIури цци мурарин аьхиримжи хьуд кIуру йис ву. Амма дурарин гафариз, гьялариз гъилигиган, программайикан мялимар думукьан разиди дайи.
– Узу, 1996-пи йисан Табасаран райондин Ккувлигъ гъулаъ бабкан гъахьунзу. Мектеб 2013-пи йисан ужудар кьиматариинди ккудубкIну, Мягьячгъалайиъ ДГПУ-йиъ математикайин, физикайин ва информатикайин факультетдик урхуз кIучIвну, 2018-пи йисан думу ккудубкIунза. Ва 2019-пи йисан «Земский мялим» программайиинди, узуз Бургьанкент гъулан кьялан мектебдиз математика дарсар кивуз теклиф гъапIнийи. Гъуландар, мялимарин коллектив фукьан вушра ужудар ву. Саб миллион манатра тувну, дидихъ йиз кIваъ айи ляхинра тамам гъапIунза. Хъа гъийин аьгьвалатназ гъилигу вахтна, гьамус гъюрайи жигьил мялимариз гъулаъ лихбан саб мяна адар. Вазлин маважиб цIиб ву, хъа итIру сурсатарин кьиматар йигълан-йигъаз за шула. Гъюрайи мялимдихъ хизан, гъягъру-гъюру йишв хъайиб ву. Ихь Дагъустандин аьдатариз гъилигу вахтна, му маважиб гизаф цIиб ву. Узуз туву саб миллион манатдиин сацIиб пул иливу вахтна, жвуваз хал гъадабгъуз шулийи. Хъа гъи мурари земский мялимариз ва земский духтрариз туврайи пулихъ саб аькьюллу машинкьан гъадабгъуз шули адар. Маважибдин дигиш’валар адар, амма хулаз, хизандиз лазим вуйи имбу шей’арин кьиматар лап за духьна, – ачмиш гъапIнийи чан наразивалин себеб Марат Сеидовди.
– Гележегдиз фицдар планар аяв, мялимвалин ляхин давам апIуруна, даршиш жара ляхниз гъягъюрна?
– Мялимдиз мициб асккан маважиб тувради гъубзиш, гьелбетда, жара ляхниз гъягъюрза. «Земский мялим» программайин иштиракчйирихьан ляхнин заан хъуркьувалар ккун апIура. Хъа мялимарин ляхнин терефнаан гьаммишан ужудар улупбар а. Образованиейин кIулиъ айидари гафар уччвудар апIури а, хъа ляхнарра гьадму гафариз гъилигдар вуйиш, йиз фикриан, циркилра гизаф артмиш хьибдийи.
Мадина Султанова 1989-пи йисан Табасаран райондиъ Ругуж гъулаъ бабкан гъахьну.
Мектеб ккудубкIну, Мадина Мягьячгъалайиъ ДГПУ-йиъ харижи чIаларин факультетдик урхуз кучIвру ва 2011-пи йисан дугъу вуз ккудубкIуру. Сабпи ражари чан мялимвалин зегьметнан муддат дугъу 2019-пи йисан Бургьанкент гъулан кьялан мектебдиъ «Земский мялим» программайиинди ккебгъну.
– Узу университет ккудубкIбалан хъяляхъ дишла мялимвал гъапIундарза. Думу вахтна мялимарин маважиб лап цIиб вуйи. Ва ляхин дарди гъузурдарза кIури, 6-7 йисан хусуси туканариъ лихури гъахьунза. Ва 2019-пи йисан гъулариъ «Земский мялим» программайиинди харижи чIаларин мялимариз теклифар ади гъахьну. Кирайихъди жара жвуван хулаъ дусайиз, душну жвуваз хал гъадабгъузкьан пул шул дупну, гъафир вуза. Хъа гъюб’ин швумал гъахьундарза. Думу вахтна саб миллион манат пулик берекет кайи. Узуз хулар гъадагъунза, хъа гьамус думу пулихъ аькьюллу жилкьан гъюри имдар. Ав, кIури а, 2 миллиондихьна пул тувру кIури, хъа 2 миллиондихъра хал гъюри имдар.
Мялим ва духтрар ихь уьмриъ варитIан аьхю роль уйнамиш апIурайи касар ву. Амма дурарин ляхниз гизаф асккан кьимат тувра. Мялим ва мектеб ихь уьмрин гележег ккабалгурайидар ву хъа духтрар ихь сагъламвал уьбхюрайидар. Гъи ихь мектебариъ лихурайи мялимари гъадабгъурайи маважиб 20 — 25 агъзур манат ву. Думу пулихъ гъийин алабхьру палатдин, итIру сурсатарин кьиматариз гъилигу вахтна, саб дердикьан тамам апIуз шули адар. Гьамус фикир апIураза, му контракт ккудубкIу вахтна мектебдиъ гъузруш, даршиш жара ляхнариз гъягъюруш. Узухъра кьюр велед хъазухъ, дурарин гележегдиканра фикир дапIну ккунду», – къайд гъапIнийи Мадинайи.
Аьхиримжи йисари дагълу районарин гъулариъ, фукьан вушра уткан гъийин деврин мектебар дивра. Амма мялимар ва бицIидар гъулариъ цIибтIан гъузри адар. Вари шагьрариз кюч шула.
Вари районарин мектебариъ физикайин, информатикайин, химияйин, харижи чIаларин дарсар кивру мялимарин кьитвал гъубзра. Районарин образованиейин управленйирин кIулиъ айидари кьайд апIурайиганси, гележегдиъ «Земский мялим» программайиъ иштирак хьуз ккунидариз ляхин апIуз лазим вуйи вари шартIар яратмиш апIиди.
Вари ужуди ккабалгури а, амма маважиб цIиб вуйивали жигьил пишекрар кьяляхъ зигура.
