Табасаран райондин Туриф гъулан агьали Мирзакерим Гьясановдин (шиклиъ) хизандиъ 9 кас яшамиш шули, касибвали агъавал апIури, ипIру-убхърубдин асккан дережа, читин гьял вуйи.

 

Гьаддиз думу, уьлин кьацI гъазанмиш апIбан бадали, Бакуйин нафтлин буругъариина лихуз гъягъюз мажбур шулу. Касиб хизан вушра, хизандин арайиъ зегьметнахьна вуйи аьшкь, рягьимлувал, сар тмунурин гъавриъ ахъувал гъюблан-гъюбаз лигим хьуз хъюбгъру. Мектебдиз душну, аьгъювалар гъадагъуз мумкинвал дархьи Мирзакерим Аьбдулкеримович Бакуйин буругъариъ лихурайиган, думу урус, лезги, азербайжан, эрмени ва жара миллетарин вакиларихъди багахьси таниш ва гизафси урус чIал дубгъбиин аьшкьламиш шулу.

Учв жигьил бай вуди (думу 1919-пи йисан Къайтагъаринна Табасаран округдин Туриф гъулаъ бабкан гъахьну), гизаф читинвалар аьх апIури, хизандиз ипIруб гъазанмиш апIувал чан вазифа вуйиб гьисс гъапIу зегьметкеш Мирзакерим эвленмиш шулу. Жигьил хизандиъ кьюр веледра бабкан духьну, дугъу шадлу уьмризди гьевеслуди гам алдабгьуру.

Амма гьапIрува… 1941-пи йисан 22-пи июндиъ СССР-иин хабарсузди алархьу фашистарин Германияйи халкьдин бахтлу яшайиш чIур гъапIну. Вари йишварианси, Туриф гъул’анра Ватан уьбхюз гъягъру женгчйир гьязур гъахьну. Дурарин арайиъ Мирзакерим ва дугъан эмдин бай Нежеф Гьясановра айи. Дурар кьюридра сабси Табасарандин военкомди (дявдин комиссари) гьадму йисан ва гьадму вазлин аьхириъ Мягьячгъалайиз гъаъру. Дилин дурар кьюридра дявдиз гьауз дих дапIнайи дагъустанлуйирихъди Москвайиз гъахуру. Норвегияйиз дявдин женгназ гъушу Нежеф, ду-шваъ гъагъи зийнар духьну, йикIуру.

Мирзакерим Сталинграддиз гьаъру, пияда кьушмарин частнаъ вердиш апIуру, ва хайлин вахтна душваъ гъуллугъ апIури, чапхунчйирихъди женгнаъ шулу. Дугъан зегьметнан аьшкьназ, гъуллугъ гъабхбанна ляхин апIбан жавабдарвализ, чахьна гъирагъдилан вуйи тIалаб тамам апIбаз ужуб кьимат туври, пияда кьушмарин ротайин командири М.Гьясанов чаз кюмекчиди дисуру. Дявдин женгариъ гъагъи зийнар гъахьи эскер дявдин госпиталиъ сагъ апIуру. Жюрбежюр читинвалариз дурум тувру, гьадму шартIариъ Ватан уьбхбаз вафалу вуйи эскри, немцар ихь ругарилан терг дапIну, гъалибвал гъадабгъбак лайикьлу пай кивувал чан буржарикан вуди гьисаб апIуру. Гьаму метлебнахъ хъуркьбан бадали, душмандихъди вуйи аьлакьйириъ жвуван низам-къайда чарасуз вуди дюбхну ккунивал, къурхулувал гъирагъдиъ гъибтну, халкьдин сагъ-саламатвал уьбхювал хътабгъру гьаваси чарасуз лазим вуйивал дугъу гьич саб дакьикьайиъкьан кIваълан гьапIри гъахьундар.

Верховный Главнокомандующий И.В.Сталиндин «саб къадамра кьяляхъ дурушуб» дих апIбаз Мирзакерим Гьясановди чан жаваб – гъалибвал бадали чан жан сарф апIувал ва фашистар терг апIувал гьисаб гъапIну. Чав савадсуз вушра, чахъди хъайидарин арайиъ чахьан удукьруганси тербияйин ляхин гужли апIури, фронтдин гьяракатариъ бицIи-бицIи зийнар шулашра, немцар терг апIури, М.Гьясанов Сталинграддиан Берлиндизкьан гъафну. Гъалибвал гъадабгъбак дугъу лайикьлу пай кивну ва чан фикрар кIулиз адагъувал гьисаб гъапIну.

1945-пи йисан июндин эвелариъ Мирзакерим Аьбдулкеримович дявдин женгариъ йивну гъакIну кIури, дугъан хизандиз почтайиан «кIару» кагъаз хуру. Аьдат вуйиганси, дугъан уьмрин юлдаш Назлухалумди ва эмари, дугъан садакьара тувну, Мирзакерим фаракьат апIуру.

Саки 10-12 йигълан Гьясано-варин хизандиз Мирзакерим Аьбдул-керимовичдин терефнаан дибикIнайи кагъаз гъюру. Вари мюгьтал шулу. Дугъан эм Гьяжиагъа гьадму кагъазра хьади Хючназ РВК-йиз гъягъюру. Дилин саки 3-4 сяаьтнан муддатнаъ телефонар апIбалан кьяляхъ, М.Гясанов сагъ-саламат ву кIури, хабар тувру. Шадлу хабар хулазра рубкьуру.

Ихь уьлкейиъ Аьхю Гъалибвал гъадабгъну, дяви ккудубкIуру. 1945-пи йисан июндин вазлиъ бицIидар-жигьилар гъулаъ сирникк тамшир апIбиин машгъул вуйи, хъа жилари-дишагьлийири, хярариъ укI убшвури, думу ккадабгъури, эплар диври шулу. Манишну эсер дапIну, эргвал йивури сирникк деънайидариз бицIидарин сесер, музыкайин сес гъатидиси ебхьуз хъюгъру. Лигуруш, Мирзакерим Аьбдулкеримович дявдиан сагъ-саламатди дуфнади шулу, хулаздира удручIвди, дугъу кьюбпи мертебайин айвандикк патефондиан йивурайи музыкайин сес, тапанчийиан 3 ражари завузди пIакь апIбан сес вари гъуландариз ебхьуру, ва дурарик шадлугънан сикинсузвал кабхъру.

Мирзакерим Гьясанов багъри ватандиз гьаъруган, дугъу гъуллугъ апIури гъахьи пияда кьушмарин частнаан пешкешар вуди, дугъаз немцарин патефон ва гъизил рангниинди ччвур дибикIнайи тапанчи ва дидиз 3 патрон тувру. Дупну ккундуки, саб вахт улдубчIвбан кьяляхъ, бицIи посылка дапIну, пешкеш вуди туву тапанчи дугъу чан йишв’ина частназ кьяляхъ хътапIну. Гъулаз гъюруган дугъахь жюрбежюр жара шей’арра – ургам, сяаьт ва гь. ж. – хьайи. Сифте думу ТинитI гъулаз гъафнийи, фицики гъулан совет гьадушваъ айи. Душваъ чахьна туву гьяйвниинди гъалибвалин эскер багъри гъулаз гъафну.

Мирзакерим Гьясановдин зегьметназ гьюкуматдира фикир тутрувди гъибтундар. УрчIвуб ражари жюрбежюр шагьрарин госпиталариъ дявдин зийнар сагъ гъапIу М.Гьясановдиз «Сталинград уьбхбаз лигну», «Дирбаш’вал улупбаз лигну», «1941-1945-пи йисари Ватандин Аьхю дявдиъ Германияйиин гъалиб хьпаз лигну» медалар тувну.

Дявдин кьяляхъна йисари М.Гьясановди багъри гъулан «Боль-шевик» ччвур али колхоздиъ зегьмет зигури гъахьну. Хизан уьбхбаъ гизаф читинвалар имийи. Дугъу чаз туву гьар фициб вушра буйругъ намуслувалиинди тамам апIуйи. Дугъаз чан бицIину бай Гьяжибала гизаф ккундийи. Колхоздин изнар апIуз гамшар ккитIруган, чаз кюмекназ Гьяжибалара гъадагъуйи.

Дявдиан сагъди гъафи Мирзакерим Гьясанов лап жигьилди амиди 1965-пи йисан рягьматдиз гъушну. Амма дугъан ччвур кIваълан гъубшундар.

Гьаму макьала М.Гьясановдин бай Гьяжибалайихъди гъубху сюгьбат бинади гъадабгъну, гъибикIуб вуйиз.