Аьхиримжи вахтна милли чIаларин месэлйир учIру шулайиваликан, хизандиъ чIал уьбхюри адруваликан, мектебариъ бабан чIал киврайи мялимарин пишекарвалин дережайин зяифваликан кми-кмиди ебхьури шулу. Му месэлйирин гьякьнаан сюгьбат гъабхбан бадали, учу «Табасарандин нурар» газатдин редакцияйиз ДГПУ-йин дагъустан филологияйин факультетдин дагъустан литературайин кафедрайин доцент, филологияйин илмарин кандидат Аьлибег Аьшурбеговдиз теклиф гъапIунча.
Газатдин журналистарихъди вуйи гюрюшдиъ дугъу къайд гъапIганси, гъи ДГПУ-йин дагъустан чIаларин факультетдин табасаран отделениейиъ 60-тIан артухъ ихь ватанагьлийири урхура. Муганайиз мушваъ бабан чIалнаанна литературайиан ва урус чIалнаанна литерату-райиан мялимар гьязур апIурайи, гьамус думу факультетдиъ бабан чIална литературайилан ва урус чIална литературайилан гъайри, инглис чIал кивру мялимарра гьязур апIуз хъюгъна. Му цирклиан гьамусяаьт душваъ 9 касди пишекарвалин аьгъювалар гъадагъура.
«Мектебарин кIулиъ айидари учуз чпихьна бегьемди гьязур дапIну адру, зяиф мялимар гьаърайиваликан кIура. Хъа учухьна гъюрайи студентарра лап зяифдар ву. Му месэла гьял апIбан бадали, мялимар ва аьлимар уч духьну, саб къарар адабгъну ккунду. Студентарин арайиъ зигьимлударра алахьуру. Хъа, гьяйифки, йислан-йисаз учухьна гъюрайи студентар ихь чIал бегьемди аьгъдрудар шула. Университетдиъ дарсар кивбаъра читинвалар алахьура. ВаритIан учIрударикан саб – лазим вуйи китабар, пособйир адрувалихъди аьлакьалу ву. Хъа миди таза мялимарин фагьумдиз гизаф тясир апIуру. Ич выпускникар мектебариз мялимарди кьабул гъапIу вахтна, саб жюрейинра китаб адарди, баяр-шубариз кивру дарс фици гьязур апIуру кIури, суалар хьади илтIикIуру. Сабпи нубатнаъди гъийин деврин мялимдин хиликк интернет айи компьютер, интерактив доска ккади ккунду. Хъа, гьяйиф, гъуларин мектебариз дицдар мумкинвалар адар.
Мялимвалин пишекарвалихъ юкIв хъайи жигьиларра ахьуз, хъа гьаму аьгьвалат гъябкъиган, гизафдари хилар ис апIуру.
Учу ДГУ-йин табасаран отделениейин мялимарихъдира, студентарихъдира аьлакьйир уьрхюрача, сатIиди жюрбежюр серенжемар гъахурача. Думу университетдиъра узу зиихъ гъапи месэлйир учIруди дийигъна. Студентар гъулариз практикайиз гьауз ихтияр адарчуз. Дурари Мягьячгъала шагьрин 48-пи нумрайин мектебдиъ практика гъабхура. ДГПУ-йин филологияйин факультетдик урхуз кучIврайидари мажбур вуди обществознаниейиан ва урус чIалнаан ЕГЭ тувну ккунду. 1-пи ва 2-пи курснаъ урхурайидариз социалин заан стипендия тувру, общежитиера а»,
– ктибтну аьлимди.
Аьлибег Акимовичди, университетдиъ табасаран литература кивра. Дугъу гъи табасаран литература кивбаъ алахьурайи читин месэлйириканра, чпи ихь шаирарихъди, писателарихъди гъахурайи гюрюшариканра, чав ва университетдиъ табасаран чIал киврайи аьлим Аьшуряли Аьдиловди студентариз дарсар кивуз кюмек вуди адагъурайи методикайин цIийи китабариканра, дарсар кивбаъ чпиз алахьурайи асас читинвалариканра ктибтнийи.
«Гъи гьарсар кьюрпи кас чIалнан месэлйирикан улхура. Хъа чIал уьбхбан, артмиш апIбан месэлйир гьял апIру рякъяриин лихурайидар тIубариинди ктухуз шулу. Йиз фикриан, гьарсаб хизандиъ табасаран чIалнан словарь гъабхьнийиш, лап ужу шуйи. Хъа думукьан китабар чапдиан адагъуз шлуб дар. Табасаран чIал аьгъдар кIури, думу аьйибнан ляхин дар, эгер табасаранлуйиз бабан чIал аьгъю апIуз ккундарш, гьадму шула аьйиб. Дицир кас бегьем табасаран кас ву пузра шулдар. Гъи чIалназ тясир апIурайи далиларра гизаф а.
ЧIалназ чан рякъ айиб ву. Ихь метлеб – чIалнан къайдйир, халкьди ишлетмиш апIурайи гафар, ихь нугъатар уьрхювал ву. Гьар йисан февралин 21-пи йигъан вари халкьарин бабан чIаларин йигъ къайд апIура. Думу йигъ улубкьайиз цIиб вахт ккимиди, чIалнан месэлйирикан улхури, жюрбежюр серенжемар гъахури шулу. Думу йигъ улдубчIвубси, вари читин месэлйирра гьархру. Дици дубхьну ккундар. ЧIал хизандиъ, гъулаъ, райондиъ уьбхюраш, думу гьичра дубгуб, зяиф хьуб мумкин дар»,
– аьлава гъапIнийи Аьлибег Акимовичди.
Думу гьякь ву. Гъи дагълу гъулариъра кмиди хизанариъ чпин веледарихъди жара чIалниинди улхруган, бабан чIал зяиф дархьиди гъубзрин?!
