Узуз гъийин макьалайиъ жара касдихьна вуйи мюгьюббат ва ккунивал зади дебккну, чан хизандиин цIа иливу жилирикан ва дугъан уьмрин юлдшикан ктибтуз ккундузуз. Макьалайиъ дурарин ччвурар дигиш дапIназа.

 

 

КIваин алдру бала

 

Чпи туву мялуматариинди, Шагьибна Фатмаханум эвленмиш духьну, варидариси чпин аьдати хизан ккебгъну, мал-къара, пеъ-шюхъ уьбхюри, мяишат артмиш апIури, 9 йистIан артухъ гъабхьну. Фуну шейтIниз гъуллугъ гъапIнуш аьгъдарзуз, кьандиси дурариз кьюридизра бала гъивну. Гьаз узу мици кIураш, макьала гъурхиган гъавриъ хьидичва.

Хизандиъ шубур жили веледар гъахьиган, гъулаъ саб артухъ мадар апIуз даршулайи Шагьиб яд уьлкйириз лихуз гъягъюру. Кьюб-шубуб вазлилан гъюри, гъазанмиш гъапIу пулар хизанарихьна тувну, саб бицIи вахт гъябгъяйизра, думу ляхниз хътакури гъахьру. Амма, сифте кIул’анси дарди, аьхиримжи вахтари дугъу гъулаз гъюз кьан апIуз хъюгъну. Саб ражари Шагьибди, хизанариз зенг дапIну, чав жара хпир гъадагънайиваликан мялум гъапIнийи.

Шубур велед айи Фатмаханум, дурар ликриин апIбан бадали, вичар, тIумтIар уч апIуз гъягъюрайи дишагьлийирихъди лихуз гъягъюз мажбур гъахьнийи. Жилирин кьяляхъ гъузидарза пну, талитнаъ айирси, саб яш дубхьнайи шубрид баярра чпиз лигрурихъ мюгьтаж духьнайи сижар абайихъна сижарихъ хъирчну, думура швуваз гъягъюру.

Дурарин телефонарин нумрийир агури, хайлин вахт гъабхьнийиз. Аьхир, яш дубхьнайи абайихьан ва бабхьан, багахьлуйирихьан гьерхуб-хъерхуб дапIну, дурариин алахъзу ва гаф–чIал апIуз гъабхьунзухьан. Йиз дурарихъди гъабхьи сюгьбат исихъ чап апIурача.

 

Хпири вафасузвал улупну

 

– Шагьиб, гьаз яв хизандиъ мициб аьгьвалат арайиз гъафну? Гьаз кюлфетдихьан вархи гъахьунва?

– Йиз уьмрин юлдаш Фатмаханумди узуз кучIлар, йиз кьяляхъ лазим дару уйинар апIури, учв йиз кIваз аргъуз гъитну. Узу гъирагъдилан, хизан бадали жан фида дапIну, яд уьлкейиан дилихну гъафиган, хизандин арайиъ думу фици айиш, ярар-дустарин гафарилан дарди, йиз уларииндира гъябкъюнзуз ва мялум гъабхьунзуз. Яна дугъан телефондиз зат сикин дарди зенгар апIуйи ва смс-ар гъюри айи. Гьаддиз, думу йиз хизандиан терг ишри пну, маш гьадабгъунза.

– Узуз мялум гъабхьиганси, уву маш дугъхьан сарихьан ваъ, хъа яв вари хизан-кюлфетдихьанра, веледарихьанра, багахьлуйирихьанра гьадабгъунва, аьхир.

– Йиз адашдира, дадайира, багахьлуйирира, гьадгъан тереф уьбхюри, узу тахсиркар апIура. Гьелбетда, закур веледарира гьаци гьисаб апIиди. Амма узхьан йиз сифтейин мюгьюббат вуйи Фатмаханумдихъди саб жюрейииндира, саб чIалнииндира, саб ишаратдииндира гаф-чIал апIуз шули гъабхьундарзухьан, я дугъаз йиз гъавриъ хьуз ккундира гъабхьундар. Мисалназ, гьамусяаьт вари хизанари чпин кьюрпи веледдиз туврайи дадавалин капиталихъ (сертификатдихъ) хулар-йишвар тикмиш апIура, закурин йи-гъандин гъаразнаъ а. Хъа ич хизандиъ дидкан гаф-чIалкьан адайич. Хъа узу дидкан ихтилат ккебгъиган, думу узуз тувнайиб ву кIури, тягьнйир йивури, уз`ина алжагъуйи.

– Вари тахсир капиталиъ рябкъюравуз сарун? Хъа эгер гьюкуматдин терефнаан думу туврадайиш, яв веледар уьрхюдайва? Улихьган ихь абйир-бабари урчIвур-йицIур велед гьюкуматдин ясана гъирагъдилан тувру гьациб кюмекнаъ ул ади уьрхюри гъахьнийинхъа? Хъа учву саб чIалнииндира сар-сарин гъавриъ даршлуган, шубур велед хьайизкьан наан айва, бейнава? Узуз гъеебхьганси (узкан гиран мапIан), уву лап юкIв хъади убхърур, зигрур ва аьхю аьшкь ади пул зяя апIрур ву, кIур. Белки, яв гьадму уйинар-тIуларихьан ул хьади, яв саб вахтнан уьмрин юлдши думу дадавалин капитал уьбхюрашул?! Мидиз фу пидива?

– Гьаму заманайиъ дурубхърайир, папрус дизриграйир, ярар-дустарихъ хъахъну, дусуб-гъудужвуб адрур, хулаз гъюз кьан дарапIрайир, йиз фикриан, фужкIа адар. Йизуб тIублан апIури, вари аьламдиз мялум гъабхьну. Узу йиз марццишин апIури адарза, амма, валлагьи, йиз амриан гъягъяйиз ва ликрилан алдахъайиз убхъру дюшюшар гъахьундариз. Ав, гьадму саб вахтна лазим дарди пулра зяя апIури гъахьунза. Амма ху апIурзавузки, саб бязидаринси дидкан хулаз манигъ’вал гъабхьиб фукIа адариз. Яна пулихъ хулар-йишвар, машинар ккиву йишв адариз. Ав, жигьилвал ву, йиз ахмакьвалра гъабхьну. Гьамус му гафар апIуз сарун кьанра ву. Кьанди вушра, убхърубдихьан ярхла хьуз туба гъапIунза.

– Саб гафниинди, увкан гъабхьи гъалатI, кьанди вушра, яв гардандиъ бисурава? Яв гьаддиз вушра, чухсагъул. Хъа яв гъахи абайихьанна бабхьан, веледарихьан ва багахьлуйирихьан, увкан саб хайирлу хабар-этер адарди, дурарин сумчир-саламдик ктарди, саб гафниинди, дурарихьан маш гьадабгъувал фици рябкъюравуз?

– Вари-вари вушра, веледарихьан маш гьадабгънадарза. Дурариз хулаз гьяфтайиъ кьюбан-шубубан зенг апIури шулза. Закурин йигъан рякъ-хулиъ йиз веледарин улихь-кIулихьди гъягъюз гьязур вуза. Гъабхьи гъалатI, ав, гардандиъ бисураза, тахсирлурa вуза, узу марцц апIурайи йишвра адариз. Амма, швумал гъахьну кIури, сарун хилиз фукIа гъюрдар. КIул ис гъапIну кIури, узуз кIуруб анжагъ «йикI, хуйин бай» ву. Гьаддиз айибтIан артухъ урслиъ адрарсуз чалишмиш шулаза.

– БицIи вахтна дурарин багахь ва гъуллугънаъ дархьи уву, закур дурариз бакар шулза, гъапну кIури, хъугъузра шуладарзухьан, Шагьиб. Хъа, гъит, йиз фикрар-хиялар кучIлиндар ишри, яв фагьум-фикир ва амур сяаьтнаъ ибшри. Ихь сюгьбатнан аьхириъ багахьлуйириз ва газат урхру ватанагьлийириз фу пуз ккундувуз?

– Саб гъяриъ айи гъванар-кIикIлар, мархьлинра шид гъабхьиган, гужнаан са-сабдихъ йивури шулу. Хи-зандин гвачIин-хябяхъра гьациб ву. Саспидари, дициб улхуб-рахуб хизандианкьан ададапIди, сар-сарин гъавриъ ва гъадриъ ади гьял апIуру. Хъа тмундари, гьарури чав аьхюди улупури, айибдин гъавриъ адарди ва чан гаф зади дебккурза пну, гъул`ин илипуру. Гъит, варидарин хизандиъ сир-мясляаьт ибшри ва сар-сарихьна вуйи манишнан ялав зат кам дарибшри ва заан дережайиъ гъубзри!

 

Йигъ-йишвди Аллагьдиз ккарагураза

 

Шагьибдихъди гаф-чIал апIбалан кьяляхъ, узу Фатмаханумдизра зенг гъапIнийза.

– Фатмаханум, гьаз ичв хизан зяя гъапIунчва? Фу гъабхьну ва фуж ву тахсиркар?

– Тахсиркар убхърубдиз, зигрубдиз ва лазим дарди пул зяя апIуз аьшкь айи, гьадму саб вахтна йиз жилирди гъахьи Шагьиб гъахьну. Дугъу, гьадму агъуна-закарайин, зегьерин тереф дибисну, чахьан учу, учхьан чав вархи гъапIну. Гьелбетда, дугъу дурарин тереф зади гъибисундайиш, валлагь, ич хизан му йигъахъ хъабхъурдайи. Хпир хьа-йишра баладайзуз, анжагъ йиз баяр бадали дугъан абайин ругариин йиз имбу уьмурра гьапIуз рази вуйза, йиз баяр, йиз ифдин цIадлар бадали.

– Яв веледарихьна вуйи гьякь-гьюрмат, лигувал ва гвачIин-хябяхъ фициб вуяв? Дарш таза мюгьюббатну веледарихьинди улар уьлчIюкьюз гъитранухьди?

– ГьапIру мюгьюббат? Уву фу кIурава? Шубур балин бабаз гъи мюгьюббат рябкъюрайинхъа? Узу гьар вазлиъ кьюб-шубуб ражари йиз веледарихьна гъягъюри-гъюри шулза. Гъядру уьл дубжну, чиркинди айи палат дубччну, баяр дижикIну, дурарин кIулар алдаъну, хулар-йишварин марццишнар апIури шулза. Чухсагъул пуз ккундузуз йиз сижаризна сижар абайиз. Дурари худлар гьадмукьан такабурди уьрхюри аки, хиял апIарва, дурар чпи гъахи дадайихъдина адашдихъди яшамиш шулайидар ву. Чпин яшназ дилигди, дурари худлариз ккуниб ккунди гъитри адар. Ва дурари узу швушвси ваъ, хъа гъахи ришси, чпин халис веледси гьисаб апIура, узуз зат маш чIубхури адар. Узу йиз веледарихьна гъафиган, гьар ражари дурари узу хаблан апIура. Яраб, кIурза, Шагьиб мурарин велед хьуб гьяйиф вуйки. Узу гъядапIишра, Аллагьди гъядадапIри чпин, я Аллагь. ЙикIру йигъ ужуб ибшри чпин. Женнет кьисмат ибшри чпиз.

Мидланра савайи, гьамусдин йиз уьмрин юлдши, 8-пи мартдиъ йиз абайин хулаз гъафиган, шубрид веледарра жвувандарси кьабул дапIну, гьаму йисан ноябрин вазлиъ дадйирин йигъаз узуз пешкеш вуди, учу вари саб хизанси таза хулариз удучIвруваликан узуз гаф тувнийи. Узу, юкIв утIубччвуз апIури, думу йигъаз ккилигураза. Гьадму гафнак аьхю умуд кади, веледарихъди сатIиди саб хулаъ шалза пну, кьюбпи ражну швуваз гъафир вуза, дарш саб мюгьюббатра, ккунивалра, бахтра узуз рякъюри адарзуз.Му ляхниз я дугъан кьяляхъ хъайидар, я йиз абайиндар, я йиз сижар абана сижар къаршу дар. Аллагьди амур дапIну, сагъ`вал тувиш, учу саб цIар, саб хизан шул пну, умуд кайиз. Му гафар узу-узукди кIури, йигъ-йишв Аллагьдиз ккарагураза. ГъипIубди юкIв, алабхьубди жан ипIури айиз. Хъа Шагьибри, кипуз жара тахсир адруган, узу чиркин апIуз кIури, адагънайи гафар ву. Аьраба алдабкиган, рякъяр гизаф дихъуру. Гьаддиз халкьаризра узкан гафар-чIалар гъахьну. Баладар, я кас, кIураб адру кьяши мелзну фу вушра кIуру. Ужуб кIуруризра ужуб ибшри, чIуруб кIуруризра ужуб ибшри! Узуз Шагьибри чан абайин хул`ан гъарах гъапундайиш, йиз баярихъди гьадушваъ уьмур ккудубкIуйза. Хъа гьапIзахъа, йиз ругарилан терг йихь гъапиган, узуз жара чара адайи.

– Гъит, увуз яв уьмрин юлдши туву уж’валнан гафар, Фатмаханум, ляхнариз илтIикIри, сяаьтнаъ ахьри ва веледарин закурин йигъкьан бахтлуб ва акуб ибшри!