Гъябгъюрайи йисан Хиросимайиина ва Нагасакийиина атомдин бомбар ирчну 75 йис тамам шула. Японияйин «Асахи» газатдин журналистари 2005-пи йисхъан мина гьар хьуд йисак думу мусибатнаъ ахъу инсанарин анкетирование гъабхура. Чпин сюгьбатариъ дурари гьадму бедбахтвалин зулмарикан, чпин кIваъ айи фикрарикан ва гъагъи вахтнан тажрубайикан ктибтури шулу.

 

Думу газатдиъ чап дапнайи инсанарин бязи дюшюшарикан вари дюн’яйин СМИ-йиъ мялуматар тувра, гъи учузра бязидарикан ктибтуз ккундучуз, фицики ядерин ва атомдин яракьдин мусибатнахьан вари инсаниятдиз аьхю хатIа хьуб мумкин ву. Думу зулмарикан ктибтуз, инсанар дидин аьхю хатIа айи мумкинваларин гъаврикк ккауз, ядерный яракьдиз къаршувал улупуз, ихь жилиин ислягьвал уьбхюз, аргъаж шулайи насил ватанпервервалин гьиссариинди тербияламиш апIуз гъи ухьу вари буржлу вухьа. Хъа шагьидарин улариинди гъябкъюб женг апIуз шлуб дар.

Сусуму Нисияма, художник: «Наанди гъилигишра, гучI шуйи»

«Шиклар зигбиин узу бицIивахтнахъан мина юкIв алир вуйза. Гизафси аьлхъюб гъюру, зарафат кайи шиклар каъру художникарин ляхнар кьабулди шуйзуз. Дявдин вахтна йиз кIваъ айи хиялар бегьем апIуз саб мумкинвалра адайи.

Атомдин бомба ипруган, узу Нагасаки шагьриъ “Мицубиси” заводдиъ механикди лихурайза. Завод бомба абхъу йишвхьан 4 километрин манзилнаъ ерлешмиш дубхьнайи. Хъайигъан узу кюмекназ гъюру дестейин дахилнаъди эпицентриз гъафнийза. Наанди гъилигишра, гъийиху инсанарин майтар дахьнайи. Дурар гьадмукьан гизаф вуйики, узуз гъябкъюбдиан чIал гьархнийзуз ва фукIара гьисс апIуз шули амдайзухьан. Гьадмугандин йиз улариз гъябкъю шикил узу швнуб-саб китабдиъ, шикларин гъварчариъ, иллюстрацйириъ суратназ хури гъахьунза.

1982-пи йисан узу США-йиъ гъабхьи ООН-дин Генеральный Ассамблеяйин яракьсуз апIбан хусуси сессияйиъ ва миллионтIан артухъ инсанар айи, ядерный яракьдиз къаршуди удучIнайи вари халкьарин демонстрацияйиъра иштирак гъахьунза. Ихь сатIи вуйи кьувватариинди, 2017-пи йисан ядерный яракь ишлетмиш апIуз къадагъа апIурайи Йикьрар кьабул гъапIну. Гьамусяаьт узу сад йигъан 10-дихьна иллюстрацйир зигураза. Гьар дакьикьайиъ ядерный яракь батIул апIбахъан дюъйир урхури, йиз шиклар каувал давам апIурза».
Ясуко Тагава, мялим, Токородзава шагьрин вакил: «Жил ва завар саб гъахьи»

«Йиз гъардаш Хидэо Цутияма Нагасакийин Университетдин декан вуйи. Думу 2017-пи йисан чан яш 92 йис вуди кечмиш гъахьну. Чан вари уьмур гъардши ядерный яракьдиз къаршуди дийигъбан гьяракатариз бахш гъапIну.

Нагасакийиина атомдин бомба ипруган, узу мектебдиъ бицIи классариз дарс киврайза. Зав’ан абхърайи парашют гъябкънийчуз. Думу фу вуйкIан кIуру фикир апIубра, сабпну жил завариз за хьубра саб гъабхьи. Ич мектеб бомба абхъу йишвхьан шубуб километрин манзилнаъ айи, амма думу вахт- на тIубкIувал ич багахь гъабхьиганси аьхю сес абхънийи. Гьадму йишван учу вари ич шагьур фици убгураш шагьидар гъахьнийча».

Тоёко Урабэ, Нагасакийин вакил: «Мелзниинди пуз даршлу пашманвал»

«75 йис мидиз улихьна йиз 15 йистIан дайиз. Бомба ипру йигъ гъиси уларихь хьмийиз. Учу, саб классдиъ урхурайи баяр-шубар, торпедйир гьязур апIру заводдиъ лихурайча. Думуган аьхю пай жилар дявдиз душнайи.

Атомдин бомба абхъу вахтна вари завод лап аку гъабхьнийи. Гъваъ абхъну. Йиз кIулиз ва ликариз зийнар духьнайиваликан сабпну хабар гъабхьундайзуз, дурариан ифи гъябгъюрайи, ибаъра шюшдин кьатI абс-найи. Дявдин кьяляхъ узу мялимди лихуз хъюгънийза. Йиз жилирра атомдин бомбарин мусибатнан шагьид гъахьну. Дугъаз думу дюшюшарикан зат ктибтуз ва кIваин апIуз ккундар. Бомба тIубкIувалин натижайиъ дугъан дада ва юкьур гърдаш гъийихну. Инсанарихьан мелзниинди ачухъ апIуз, пуз даршлу дюшюшар ва дердер шулу. Гьаддин учву гьаммишан гъавриъ йихьай».

Тэруэ Исихара, Кумамо-тойин вакил: «Хил бисуз гъабхьундайзухьан»

«Ич хал Нагасакийиъ бомба гъутIубкIу йишвхьан 500 метр манзилнаъ айи. Аьхюну гъардшихъди ва чуччухъди учу эвакуацияйиз гьаънайи. Дада сарди хулаъ айи. Бомба тIубкIру вахтна дугъу бистниъ гъурччу палтар керхрайи. ТIубкIбан кьувватнан лепейи дада швнуб-саб 100 метр гатIахьну. Дугъан вари беден кIару гъабхьнийи. Шубуд йигълан амрихъна гъафир, думу учу агуз хъюгъру. Адашди дада больницайиз гъурхнийи. Дадайин жан жвилли гьяшаратари алабцIнайи. Дугъу узуз чахьна дих гъапIнийи, амма узхьан, гучIури, дугъан хилкьан бисуз гъабхьундайзухьан. Дяви ккудубкIну хъйигъан дада гъакIнийи. Дидин кьяляхъ узу ич хуларихъна гъафнийза ва узура радиацияйикк ккахънийзу. Сар-сарин кьяляхъди адашра, гъардашра, чира гъийихнийи. Узуз инсанариз йиз дадайин зулмар дяркъну ккундарзуз. Узуз инсанариз узуз гъяркъю бедбахтвалар – 9 йисаъ ади дада дукIну, бицIи бали чуччуз мукь апIури дяркъну ккундарзуз. Узу ядерный яракьдиз къаршу лекцйир хьади вари дюн’яйин университетариъ конференцйириъ иштирак шулаза. Амма сабдин гъавриъ аза, бязидариз яракь къадагъа апIбан дих затра ебхьури адар.

Фуну вилаятдиъ, уьлкейиъ шулашра, дявдин сурат саб ву – пашманвал, дерд, зулмар, мусибат. Ихь халкьдизра дявдин учIврушин гъябкънийихь. Вушра, Японияйин Хиросима ва Нагасаки шагьрарин агьалйириз кьисмат гъахьи дюшюшар саб вахтнара жилиин текрар даришри. Амин! Гъачай, ислягь уьмрихъан апIурхьа дюаь.