Улихьна йигъари узу Дербент райондин кьялан больницайин кIулин духтир, ихь ватанагьли Рашид Аьбдуловдихъди гюрюшмиш гъахьнийза. Учу гъийин деврин больницйириъ сагъ’вал мюгькам апIуз яратмиш дапIнайи шартIарикан, дармнарихъди тяминваликан, коронавирусдихъди женг гъабхуваликан ва хайлин жара месэлйирикан сюгьбат гъубхнийча. Думу исихъ чап апIурача.

 

Рашид Чупанович Аьбдулов 1969-пи йисан 3-пи июндиъ Хючна гъулаъ бабкан гъахьну. Кьюд йисан Хючнаарин кьялан мектебдиъ, хъасин хизандихъди Дагъ. Огни шагьриз кючмиш духьну, шагьрин 5-пи нумрайин мектебдиъ гъурхну. 1985-пи йисан мектеб ккудубкIну, Дагъ. Огни шагьриъ айи 20-пи нумрайин СПТУ-йик урхуз кучIвну. Кьялан пишекарвалин училищейиъ 4-пи дережайин сварщикдин пише гъадабгъну, Рашид Чупанович слесарди ва сварщикди гъилихну. 1987-1989-пи йисари Советарин Армияйиъ эскервалин буржи тамам дапIну, сифте Дагъустандин медицинайин академияйиъ (1990-1996-пи йисари), хъасин урологияйин пишекарвалиан интернатурайиъ гъурхну.

Зегьметнан рякъ 1996-пи йисан Дербент шагьрин кьялан больницайин урологияйин отделениейиъ лихури ккебгъну. Жвуван хушниинди гьюкуматдин ляхниан удучIвну, 2011-пи йислан тина медицинайин хусуси идарйириъ лихури гъахьну, гьадму гьисабанаан «Доктор плюс» сагъламвалин центриъ кIулин духтрин заместителди гъилихну. 2015-пи йисан 17-пи мартдихъан гъийин йигъаз Дербент райондин кьялан поликлиникайин (2019-пи йислан мина дидиз Дербент райондин кьялан больница кIура) кIулин духтирди лихура.
Эвленмиш духьна. Сар байна кьюр риш тербияламиш апIура.

Бали адашдин рякъ давам гъапIну – думу С.-Петербургдиъ И.Мечниковдин ччвурнахъ хъайи мединститут ккудубкIну, духтирди лихура.

 

– Ассалам алейкум, Рашид Чупанович. Уву аьхю коллективдин кIулиъ ава. Жа-жара хасиятарин, уьмрихьна вуйи жюрбежюр лигбар айи инсанарин коллективдин идара апIруган, фицдар читинвалар алахьуру?

– Дюз кIурава, коллектив лап аьхюб вуйиз – 851 касдикан ибарат вуйиб. Дербент райондин кьялан больницайин дахилнаъ 6 участокдин больница, 11 амбулатория, 24 ФАП а. Дербент райондин 102 агъзур агьалийин медицинайин игьтияжар гьуркIрача. Узу кIулин духтирди лихурайи хьуд йисандин арайиъ ляхниан адау инсанар саб хил’ин али тIубариинди ктухуз шулу – чибра лихурайи йишваз тялукь аьгъювалар адрувализ дилигну. Имбударихъди гафар дапIну, сарун улихьгандин къайдайиинди лихуз даршлувалин, намуслуди зегьмет дизигну ккунивалин гъавриъ тIаунза. Ляхниъ хъуркьувалар хьпан бадали, идарайин кIулиъ айир жвуван ляхнихъан, коллективдихъан юкIв убгурайир духьну ккунду. Узу, мисалназ, коллективдиъ лихурайидарин вари хайир-шейрариъ, пашман ва шад серенжемариъ иштирак шулаза, гьамци – имбударра.

– Варж агъзуртIан артухъ агьалийин медицинайин игьтияжар заан ерийиинди гьуркIбан бадали, духтрариз тялукь шартIарра ади ккунду. Уву регьбервал туврайин больницайин материалинна техникайин тяминвал фициб ву?

– Гьелбетки, читинвалар а. Узу поликлиникайиъ лихуз хъюгъю сабпи вахтна думу айи аьгьвалат гъябкъиган, тяжуб гъахьнийзу. Думу маларин аьхъиз ухшар вуйи гъапиш, кучIал даршул. Мушваъ варибди эйси адруваликан, вижнасузваликан ва жавабдарсузваликан хабар туврайи. Хьуд йисандин арайиъ вари рас гъапIунча, гъи больница лап гюрчегуб дубхьна, учIвиган, кIваз хуш шулу. Сифте поликлиника рас гъапIунча – гъи душваъ мани ва мичIли шид ва имбу вари шартIар яратмиш дапIна, хъасин участокарин вари больницйириъ расвалин ляхнар кIули гъухунча, амбулаторйир тялукь дережайиз гъахунча ва лазим вуйи лицензйир гъадагъунча, 2 ФАП бинайиан рас гъапIунча, багарихьди райондиъ саб йишвлан жара йишв’ина гъахру 3 ФАП дивди. Больница буржари алабцIнайи, дурарра вари ктирчунза. Шубуд йисандин арайиъ медицинайин вари авадлугъарра гьюдюхюнча, цIийи аппаратарра масу гъадагъунча (ЭКГ, УЗИ ва гь.ж.). Жаради къайд апIуз ккундузуз: РД-йин сагъламвал уьбхбан министрди Жамалудин Гьяжиибрагьимов гъафихъан мина больницайиз рентген-аппарат ва жара авадлугъар, машинар жара гъапIну (чухсагъул чаз) ва дидкан ич ляхниз гизаф аьхю кюмек гъабхьну. Гьелбетки, гъи хайлин хъуркьувалар гъазанмиш дапIнача. Аьхю коллективдин ляхин къайдайиъ ипувал гизафси идарайин кIулиъ айирин тешкиллувалин бажаранваларикан асиллу ву. Узу йиз гъарашугъариз ляхниъ лазим вуйи вари шартIарра яратмиш дапIназа, ва гьаддиз дурарикан намуслу ляхинра тIалаб апIуруза.

– Хъа больницайин духт-рарихъди ва дармнарихъди тяминвал фициб ву? Учвухь аьзарлуйири чпин пулихъ дармнар масу гъадагъру дюшюшар шулин?

– Узу мина лихуз гъюруган, ляхнин 45 азад йишвар айи, хъа гъи медицинайин сабпи кюмек тувру идарйириз 2 педиатрна 2 терапевттIан лазимди имдарчуз. Шубуд йисандин арайиъ «Земский духтир» программайиинди 24 пишекар ляхниз кьабул гъапIунча – Краснодариан, Санкт-Петербургдиан, Дербент ва Мягьярамкент районариан, Дербент шагьриан. Зиихъ гъапиганси, ужудар шартIар яратмиш дапIнача, гьаддиз учухьна аьшкьниинди лихуз гъюру.

Больница лазим вуйи дармнарихъди тямин апIувал узу йиз ляхниъ сабпи нубатнаъ тамам дапIну ккуни варитIан асас вазифаси гьисаб апIураза – буржариъ учIвнура, жара чарйир дагнура, больница гьарган дармнарихъди тяминди гъибтраза. Участокдин больницйирин кIулин духтраризра кьатI’иди дупназа: «Эгер аьзарлуйи аптекайиан чан пулихъ дарман масу гъадабгъну кIуру хабар кубкIиш, дишлади ляхниан удучIвбан аьрза бикIидичва». Гьаддиз узура, дурарира лазим вуйи дармнар хиликк ккади хьувализ асас фикир туврача. Гьелбетки, бегьемди тяминвал а, пуз шулдар, хъа лазим вуйиб айич.

– Гъи духтрарин улихь дийибгънайи варитIан читин месэла – коронавирусдин инфекцияйихъди женг гъабхувал ву. Гьаму терефнаан фицдар хъуркьувалар айичв?

– Коронавирус лап фендигар ва гъийин йигъаз саризра таниш дару уьзур гъабхьну. Гьаддиз думу сагъ апIуз аьгъю пишекрарра саб уьлкейиъра адарди гъахьну ва гизаф инсанарра гъийихну. Уьзри, затра иццру дархьи жигьиларра, лигим сагъламвал хъайи спортсменарра кмиди, сабпну читин гьялнаъ итуйи ва уьмриан гъахуйи. Учуз уьлкейин минздравдиан хъадаънайи уьзюр сагъ апIбан сифтейин теклифар ва аьхиримжи ражари хътау методикайин теклифар завна жилси тафавутлудар вуйи – гьамци, гъалатIар деетури, жюрбежюр дармнар гьюдюхюри, уьзур сагъ апIру файдалу къайдйир агури гъахьунча. Гьяйифки, гъийихдарра гъахьну, сабпи рякъюъ уьзур айивалихъ инсанарра хъугърадайи… Вушра аьдати агьалйир тахсиркрар апIувал дюз дар. Асас тахсиркрар Москвайиан ва уьзур абхънайи жара шагьрариан ихь республикайиз душваъ урхурайи ихь студентар, лихуз душнайиъ дагъустанлуйир деету касар ву, фицики республикайиз уьзур гьадлин гъафну.

Медицинайин тяди кюмек тувру машинар сабдихъди саб гъюри, ихь ватанагьлийир кIулди хизанариинди больницайиз хури, духтрар варидариз лигуз хътруркьри, гьациб зиллетнаъ гъахьунча! Сифте уьзрихъди женг гъабхуз неинки инфекционистар ва пульмонологар, гьацира медицинайин имбу пишекрарра мажбур гъахьну. Мисалназ, учу Падар гъулан участокдин больницайин бинайиин COVID-19 уьзур кубчIвнайидариз 60 койка айи госпиталь ачмиш апIру вахтна, душваъ анжагъ 3 терапевттIан адайи, имбудар – силбарин духтрар, гинекологар, УЗИ гъабхрудар, хирургар, реаниматологар ва гь.ж. вуйи, саб гафниинди, уьзрихъди женгнаъ вари учIвнийи. Госпиталь 26-пи апрелиан 15-пи июлиз гъилибхну, ва учу душваъ 324 кас сагъ гъапIунча.

Йиз коллективдиз кIваантIан чухсагъул пуз ккундузуз. ТIягъюн гъизмиш хьуз хъюбгъиган, вари гъарашугъар уч дапIну, гъапнийза: «Гьязурди гъузай, йихрудар гизаф хьуз мумкин ву». Падарин участокдин больницайиъ реанимацияйин отделение (муганайиз адайи) яратмиш гъапIнийча. Аьдати вахтна чарасуз дюшюшар дархьиш, участокдин больницйириъ йискьубан арайиъ сар аьзарлура кечмиш шулдар. Хъа тIягъвнин вахтна 9 кас кечмиш гъахьнийи, ва медсестрйириз му гизаф аьхю гъагъ ва хажалат гъабхьнийи. Вушра, дурари кьадарсуз аьхю зегьмет гъизигну, чухсагъул чпиз. КIури шулу, уьзрихъди женг гъабхувал – му духтрарин буржи ву. Ваъ, жвуван уьмур аьжалин къурхуйикк ккипувал, жандилан хил алдабгъну лихувал – му духтрин буржи дар! Узу мумкин вуйи хатIайикан аьгъюди «уьру зонайиъ» гъилиху йиз духтрар, медсестрйир халис игитарси гьисаб апIураза. Дурариз аьхю пулар тувну, кIура. Сифте дурариз пулар тувруваликанра аьгъдайи, дурар чпин хушниинди аьзарлуйир аьжаликкан ккадагъуз гъушнийи. Узу бухгалтериз гъапнийза: «Гьюкуматди туврайи пулар ву, варидариз дикI». Гьаддиз ич больницайиан думу пуларин гьякьнаан аьрзйирра гъахьундар. Йиз коллективдиъ варидарик уьзур кубчIвнийи, гьадму гьисабнаан узукра, 3 гъарашугъ тIягъвнин вахтна кечмиш гъахьну.

– Узуз аьгъюганси, коронавирусдин тIягъюн яцIаъ айи вахтна уву Дагъ.Огни шагьрин кьялан больницайиз вахтназ вуди кIулин духтрин вазифйир тамам апIуз гьаънийву. Жикъиди уву душваъ гъубху ляхниканра ктибтуб ккун апIураза.

– Узу зиихъ гъапиганси, учу 26-пи апрелиъ Падариъ госпиталь ачмиш гъапIнийча, ва думу шубуд йигъандин арайиъ аьзарлуйирихъди абцIнийи. Думуган, РД-йин сагъламвал уьбхбан министрин буйругъниинди, узуна кьюрсан жара больницйирин кIулин духтрар Дагъ. Огни шагьрин кьялан больницайиз гьаънийчу – дидин бинайиин коронавирус кайи аьзарлуйир сагъ апIру госпиталь ачмиш апIуз айи мумкинвалар ахтармиш апIбан бадали. Учу гъуху ахтармишари улупганси, Дагъ. Огни шагьрин больницайин бинайиин 200 аьзарлуйиз госпиталь ачмиш апIуз мумкинвал айи. Гьадму вахтна больницайин кIулин духтир Жамиля Важибова больничныйдиз удучIвнийи, ва Жамалудин Аьлиевичди узу вахтназ вуди дина кIулин духтирди гьаънийи…

Узу дина гъушубси, больницайин вари коллектив уч дапIну, дурарихъди гафар гъапIнийза, сар-кьюр кас ктарди, имбудари вариди аьзарлуйирихъди лихуз разивал улупнийи. Кьюд йигъандин арайиъ – 2-пи июлиан 4-пи июлиз – учу вари больницайиъ, коронавирус уьзур кайидар кьабул апIбан бадали, лазим вуйи гьязурлугар гъухнийча, ва шубуд-юкьуд йигъандин арайиъ – 8-пи июлиз – госпиталь аьзарлуйирихъди тамамди абцIнийи. Йишвар гьудруркIрайивализ лигну, койкйир столоваяйиъ, операцйир апIру залиъ, зийнар илитIрушвариъра кмиди дивнийча. Лап читин гьял арайиз гъафнийи. Гизаф агьалйир, уьзрикан вуйи чIуру хабрарин тясирнакк ккахъну, закур, чпи аьзарлу гъахьиган, больницайиъ йишвар гъузидар кIури, саб бицIиди температура за гъабхьишра, больницайиз гъюйи. Гьар йигъан 170-190 аьзарлуйирин гьял ахтармиш апIури, пучIуди иццру духьнайидарикан хулаъ дахъувал (дурарихьна лигуз участокдин духтрар гьаъри гъахьунча) ва койкйир гъагъи гьялнаъ айидар ккаъбан бадали азад апIувал ккун апIури, гъаврикк ккаъбан ляхин гъабхури гъахьунча. Хъайигъан – цIийикIултIан гьаму ляхин апIуйча, аьхирки, гспиталиъ анжагъ лап гъагъиди аьзарлу духьнайидартIан имдайи. Реанимацияйин отделение егинди ляхник кипнийча, юкьуб палата, жвуву кислороддин баллонар хури ва диври, кислороддихъди тямин гъапIнийча. Кислороддихъди аьлакьалуди гизаф читинвалар арайиз гъафнийи, фицики дидихъди тямин апIрур сар кастIан адайи, дугъу Падариъ айи госпиталра, Дербент ва Дагъ. Огни шагьрарин больницйирра тямин апIурайи. Чухсагъул дупну ккунду касдиз, тIягъвнин вахтна дугъу кислороддин саб баллонкьан гъирагъдиз масу тувундайи, анжагъ больницйирин игьтияжариз ишлетмиш гъапIнийи.

Сабсан ляхин къайд апIуз ккундузуз: тIягъвнин вахтна ихь инсанарин хасиятнан варитIан ужудар лишнар ачмиш гъахьну. Мисалназ, Дагъ. Огни шагьрин шюшдин заводдин директор Патагьудин Мягьямедовди чан хушниинди Дагъ. Огни шагьриъ аьзарлу духьнайидариз лазим вуйи кислород чав гъадабгъурза кIури, гаф тувнийи ва му метлебназ 600-700 агъзур манат хусуси дакьатар харж гъапIнийи. Жара дюшюш: сад йигъан узуз таниш дару касди телефондиз зенг гъапIнийиз ва, больницайиз кюмек апIуз ккундузуз, гъапнийи. «Кюмек гъапиган, саб-кьюб ишикI дармнар хиди сарун», – фикир гъапIнийза. Хъа дугъу кьюб аьхю фурайиъди 1 миллионна 450 агъзур манатдин дармнар хътаънийи, Огни шагьрин больницайиз кьюб, Падарин госпитализ – саб кислороддин концентраторар багъиш гъапIнийи. Думу фуж вуш, гъира аьгъдарзуз, чан ччвур ачмиш апIуз рази гъахьундайи. Арайилан сабсан ражари зенг гъапIнийи, эгер лазим вуш, хъана дармнар хътаурза кIури. Думуган сарун Москвайиан, республикайин министерствойианра дармнар хътауз хъюгънайи.

Гьамциб чIуру, дарман адру уьзрихъди женг гъабхурайи духтрариз мицисдар касарин кюмек кьимат тувну ккудубкIуз даршлуб гъабхьну. Дупну ккундуки, учухьна гъафи аьзарлуйирин кьадар ва дурарин иццрушнан гъагъивал гьисабназ гъадабгъиган, пуз шулзухьан, му читин аьгьвалатнаан лайикьлуди удучIвуз гъабхьунчухьан, гьелбетки, меценатарин кюмекнииндира.

– Рашид Чупанович, уву тIягъвнин вахтна гъизигу зегьметназ лигну, «РД-йин лайикьлу духтир» кIуру ччвур тувбиинди лишанлу гъапIунву. Узу газатдин коллективдин терефнаан уву думу хъуркьувалихъди тебрик апIураза.

– Думу ччвур тувруган, саб бицIи дюшюш гъабхьнийи (аьлхъюра). Йиз коллективдиъ гизаф баркаван, кьюр жилирихъ гьюдюхюз даршлу дишагьли лихурайиз. Думу Падар гъулан участокдин больницайин кIулин духтир, госпиталин начальникди гъахьи Майсумова Индира Зиявудиновна ву. Думу касдин ляхнихьна вуйи янашмиш’вал фициб вуш, аьзарлуйирихъан фици дугъан багърум убгуруш, увуз аьгъяйиш! Йишвну сяаьт кьюбдиз-шубубдиз госпиталиъ гъузри, аьзарлуйирин, жвуван веледаринси, гъайгъу зигуйи касди; саб ражари йишвну госпиталиъ кьанди, кюмекназ гъюз фужкIа имдруган, узуна дугъу машиндиан сатIиди кислороддин гъагъи баллонар адагъунча.

Увуз «РД-йин лайикьлу духтир» ччвур тувбанди ву, документар гьязур апIин, гъапиган, узу йиз документарин ерина Индира Зиявудиновнайин документар хътаънийза. Минздравдиан кьюд йигълан гьарай-фигъан гъафнийи – министри, сиягьдик гьаз йиз ччвур ктар кIури, гьерхри гъахьну. «Эгер думу сиягьдик гьаму дишагьлира каъруш, документар хътауз рази вуза», – гъапнийза.

– Тувнийин Майсумова-йиз думу лайикьлу ччвур?

– Ав, чухсагъул ихь министриз. Ва гъи узуз йиз коллективдин улихь начди дариз – лайикьлудар вари гьюкуматдин пешкешариинди ва аьлавади тувру пулин дакьатаринди лишанлу гъапIну.

– Чухсагъул увузра, Рашид Чупанович, интервью тувбаз. Ляхниъ хъана заан хъуркьувалар ишривуз.