Гьар йисан 1-пи декабриъ вари халкьарин арайиъ СПИД уьзриз аькси серенжемар кIули гъахури шулу. Гьаз гъапиш му уьзур вари инсаниятдик варитIан аьхю гъалабулугъвал кипрайиб ву. Духтрарин гьисабариинди, му уьзри миллионариинди инсанар уьмрихъ мягьрум гъапIну.
Къурхулу уьзрин гьякьнаан мялуматар гъадагъбан бадали, узу Дербент шагьрин ЦГБ-йин СПИД-центрин духтир ва гъуллугъчи Людмила Айвазовайихьна (шиклиъ) илтIикIунза. Дугъахъди узу йисак сабан СПИД уьзрин гьякьнаан сюгьбатар гъахури шулза, ва дугъура узу гьар йисан му уьзрихъди аьлакьалу фицдар дигиш’валар шулаш, таниш апIуру.
– Гъубшу йисан ихь сюгьбатнаъ уву Дербент, Дагъ. Огни шагьрариъ, Дербент райондиъ СПИД ва ВИЧ уьзур кайи 574 кас ашкар гъапIуваликан гъапнийва. Цци дицдар швнур кас ашкар гъапIнуш ва му уьзрихъди учву фициб женг гъабхураш пуб ккун апIураза.
– Ццийин йис дюн’яйиъ вари халкьариз читин йис гъабхьну. Ухьуз гъябкъю коронавирусди фукьан инсанар уьмрихьан гъапIну. Вирусдин уьзур гьаммишан хатIалубси гьисаб апIура. Хъа ихь инсанари дидиз думукьан фикир туврадар ва духтрихьна кьанди илтIикIура. Гъийин девриъ инсанарин ипIруб, алабхьуб фукьан вушра гужалди ву, дурариз гизаф аьзиятар алахьури имдар. Амма сагъ’вал айи инсанар цIиб духьна, давление хьувал, сахарный диабет ва жара жюрбежюр уьзрар яркьуди тарагъна. Сагъ’вал зяиф вуйи инсанари гьар йисан саб ражарикьан анализар тувну ккунду. Вахтниинди уву жвуваз гъилигиш, духтрихьна гъафиш, учхьан шулу кюмек учура апIурча. Гьаци вуйиган, гьюрматлу Дербент ва Дагъ. Огни шагьрарин, Дербент райондин агьалйир, учвкан вахтниинди духтрарихьна илтIикIуб ккун апIураза.
2018-пи йисхъан мина 2020-пи йисазкьан вуйи муддатнаъ гьаму кьюбиб шагьрариъ ва райондиъ СПИД ва ВИЧ уьзрариан гъийихдарин кьадар 246 кас ву.
2020-пи йисан 241 кас хъана гьисабназ гъадагънача, дурарикан 3 бицIидар ву. Хъа ццийин йисан 20-сан аьзарлу ашкар гъахьну. Дурар 10 жилир ва 10 хпир вуйи. Мурар вари 35-55 йисарин яшнаъ айидар ву. Гьаму улихьнаси 60-65 йисарин яшнаъ айидарикра му уьзур ашкар дубхьна. Вари халкьарин арайиъ аьхю серенжемар кIули гъягъюри ва СПИД-дихъди женг гъабхури, хайлин йисар ву.
Гъийин девриъ жилари ва дишагьлийири жавабдарвал гьисс дапIну ккунду. Гъубши йисариз гъилигиган, гьамусяаьт СПИД-дин вирус тарабгъувал цIиб дубхьна.
Гьаци вушра, гьамусяаьт жилиин гьарсаб дакьикьайиъ инсанарик СПИД кубчIвра, асас вуди жигьиларик.
Вирус зиян ктру хамрак кубкIну кIури, инсан аьзарлу шулдар. Гьацира кетIерццнайирин хил гъибисну, дугъахъди саб гъаб-раан гъипIну кIури, СПИД-дин вирус сагъу инсандиз хатIалу дар. Чиб-чпихъди багахь аьлакьайиъ учIву дишагьли ясана жилижви СПИД-диан кетIерццнаш, СПИД-дин вирус тмунурикра кубчIвру. СПИД-дин вирус гьацира руб йивру шприцарикан, медицинайин жара алатарикан кубчIвуз мумкин ву. Уьзур лап явашди артмиш шулу. Му уьзур кубчIвнайи касдиз гъилигну кIури, дугъак уьзур кайивал аьгъю апIуз шулдар. Иццрувал гьисс апIуз хъюгъюбси, духтрихьна кюмекназ дуфну ккунду. Иццурайи касдихъди вуйи сюгьбатну, лабораторияйин анализари думу уьзрикан вуйи шаклувалин фикрар яваш апIиди. Вахтниинди сагъ апIуз хъюгъювали СПИД артмиш хьуз манигъ’вал тувди. Аьлимари СПИД, ВИЧ сагъ апIбан ляхниъ гъюблан-гъюбаз цIийи рякъяр адаура ачмиш апIура ва дармнар. Гьаци вуйиган ухьура му уьзрихъди женг гъабхуз чалишмиш духьну ккунду.
– Уву СПИД ва ВИЧ уьзрариан кетIерццнайидарин гизаф пай жигьилар ву кIурава. Жигьиларихъди гюрюшмиш хьуз ва гьаму уьзрарин гьякьнаан серенжемар гъахуз мумкинвал анчвуз?
– Жигьиларихъди мицдар сережемар гъахувал ич буржи ву. Учуз мумкинвал хьайиз, гюрюшмиш хьуз вахт, сяаьт абгайиз, жигьил кас чIуру рякъюъди гъягъюз ва думу му уьзрин йисир хьуз мумкин ву. Ав, гьар йисан, узуз азад вахт гъабхьиган, колледжариъ урхурайи баяр-шубарихъди серенжемар гъахури шулза. ВИЧ ва СПИД уьзрарикан улхури, дурарин фаркьвал фициб вуш, фици ихтиятвал дапIну ккундуш, студентариз ктибтури шулза. Яв уларихь жигьил баяр-шубарин уьмрар кур шулайиган, дурар кечмиш гъахьну кIури, хабар кубкIиган, фукьан вушра аьзият шулиз. Гьаци вуйиган ухьура ихь уьмриъ духтрар духьну ккунду. КIваинди гъибтай! Сагъ’валин мюгькамвал, уьмрин шадвал гьарурин чан хилиъ а! Гьаддиз вахтниинди сагъламвалин гъайгъушнаъ хьуб чарасуз ву.
