Табасаран чIал, ихь абйирин мисалар, гафар, айтйир, аьдатар, аьсрариинди насларихьан насларихьна гъягъюри, гъи ухьуз гъубзнайи аьхю хазна ву. Халкьдин мелзналан ухьуз гъузу му жюрейин чIалнан гавагьирарра, улихьдин сасдар аьдатарикан аьгъю агьалйирра йислан-йисаз ихь арайиъ цIиб шула, гьаддиз хайлин айтйир, аьдатар, гафар тарихдиз гъягъюра. Сюгют гъулаъ яшамиш шулайи яшлу дишагьли Феруза Сулеймановайикан узуз дицдар гафарикан, мисаларикан ва дурарин мянайикан ктибтуб ккун гъапIнийза.

 

Феруза Сулейманова НитIрихъ мягьлайин Асккан Яракк гъулаъ мялимдин хизандиъ бабкан гъахьну. Гьеле бицIидимиди ва чав мектебдиъ урхурайи вахтарира ихь абйирин гафар, мисалар аьгъю апIуз юкIв хъайи Феруза бажийи гьамусра табасаран чIалниинди вуйи газат, журнал дурурхди гъибтрадар. Дугъаз ихь аьхю абйирин гизаф кьадар гафар, мисалар, лишнар ва аьдатар аьгъя.

«Табасаран миллет думукьан чIатхуб даршра, дидин аьдатарин, абйирин гафарин ва мисаларин кьадар лап аьхюб ву, дурар ихь ккудушу насларихьан гележегдин наслариз гъубзнайи тарих ву. Ихь халкь чпин руг, жил, хал, азадвал бадали кIули гъуху аьхю кьадар инсафсуз дявйириъ гизаф тIанкь гъабхьну. Мидланра гъайри, улихьдин битIарин уьзрари кIул’инди гъулар ккидирчну, хъасин бицIир, жигьил, кьабир дарпиди, инсафсуз персарин шагь Надири, Ватандин Аьхю дявдиъ, Афгъандин ва Чечендин дявйириъра хайлин табасаран баяр гъийихну.

Хъа ихь чIалнакан, табасаран аьдатарикан, мисаларикан, гафарикан улхуруш, дурарикан саб зурба китаб бикIуз шулу. Дурар вари чап апIуз даршлувализ лигну, ихь абйирин мелзналан гъузнайи лишнин гафарикан пидизавуз», къайд гъапIнийи йиз сюгьбатчийи.

*Кьил рибгъувал, тадабхьувал – элегуз, улхуз ккайивалин лишан ву.

*Жакьвар исди тIирхувал, гатди машар жикIувал, пичраъ цIа рабхувал багарихьди мархь убгърувалин лишан ву.

*Хуйири цIузар апIувал – гъулаъ инсан йикIрувалин лишан ву.

*Швуваз гъахурайи шуран, лихуз ясана саб ягъурлу ляхниз гъягъюри айи касдин кьяляхъди марцци шид гатIабхьувал – шуран уьмур ягъурлуб ибшри, ляхнар марцци шидси гъарахри, кIуру лишан ву.

*Йишвну хуллан мургул диривувал, уч гъахьи чIюрхяр гатIатIахьувал – хулаъ айи девлет гатIатIабхьувалин лишан ву.

*УнчIв’анди уьл тутрувувал – раккнарианди гъабхи девлет, беркет улдарианди гъябгъуз гъидритувалин лишан ву.

*ГъакIи инсандин ккурттар, палат, айтIланди дурччну, зиъланди тIурниин ерццуз илирхували думу палат гъакIи касдинуб вуйиб улупура.

*Гъулаъ инсан гъакIиган, хулаъ гъабариъ айи шид гатIабхьувал, думу шид гъакIирин пай кайиб ву, хулаъ айи уьзрар гъакIи касдихъди гъарахри, кIуру лишан ву.

*Йишвандин вахтна лик-хил гъижибкIу шид чIатинди гатIабхьувал – чIуру ният айи иблисдин кIул’ин улубзурайивалин лишан ву.

*Ягъурлу ляхниз лихуз гъягъюрайи касдин улихьинди ичIи гъаб, гвар хьади фужкIа адахъиган, хулаз кьяляхъ хътакувал – гъушу йишваъ ляхин дюз даршлувалин лишан ву.

*Нири, шту гъабхи гъван тикмиш апIурайи хуларин цаларихъна дархувал – фици яв зегьмет дарди нири, шту гьадму гъван гъабхнуш, яв халра гьаци рягьятди чIур шулу, кIуру лишан ву.

*Хулан гъваин гугана дубсувал, диди сесер апIувал – багарихьди гьадму утагъ ичIи шлувалин лишан ву.

*Хьадукра лизи цIурцIул рябкъювал – хъана йифар ургъуз ккимбувалин лишан ву.

*Гьараригъ булди хифар, аьмлюхъяр гъяди хьувал – гъюз ккайи кьюрдну яман аязар, йифар шлувалин лишан ву.

*Сабпи ражари кIари гъапIу хюндин рижвнихъан рангнан мурсул, думу мал гъяниб ибшри, дидиз ул дарапIри, дидикк ккайи никк дудурбгри кIури хъдибтIуру.

*Дишагьлийин фуник кайи бицIир бай ясана риш вуш аьгъю апIбан бадали, гъубкку малин, марччлин кIул улихь дивну, жвуву жвувакди ният дапIну, дидин шархьлин кIурбар ченейиккан кячIяргъюру – эгер кIурбарихъди йиккар гъафиш – риш, хъа марцциди гъахьиш – бай шулу кIури, гьисаб апIуру.

*Хулан айитI ушвтар хъирчувал – малайикар, марцци жинар хул’ан гьергуз гъитрувалин лишан ву.

Му гафар ич аьхю абайира, бабура кIури шуйи. Гьаци вуйкIан кIури, саспи гафариз фикир тувунза.

Дубккнайи малин, марчч-лин шархьлин кIурбариинди дишагьлийин фуник кайир бай вуш, дарш риш вуш аьгъю апIрувалин, хифар, аьмлюхъяр гизаф гъяйиган, аьхъю кьюрд улубкьрувалин, хуйири цIузар апIруган инсан йикIрувалин, гатди машар жикIруган амси шлувалин гьякьнаан му гафар дюзидар вуйивалин узу шагьид гъахьунзу».

Гьарсаб гаф, айту, мисал ихь аьхю абйири чпин кIул’ин улубкьу ляхникан, чпиз гъябкъюбдикан, гъабхьибдикан гъюзимбу таза наслариз гъибту тарих, дарс ву.

Хъа ухьу гьадму аьдатар, гафар мисалар, арайиан дургуз гъидритди, ухьлан тина гъузрайи веледариз, дурарин мянара баян апIури, ктибтувал, улупувал – ихь варидарин асас буржи вуди гьисаб апIураза.