Январин 27-пи йигъ Урусатдин дявдин машгьурвалин йигъ ву. 1944-пи йисан гьаму йигъан советарин кьушмари немцарин фашистари кьялаъ тIапIнайи Ленинград шагьур азад гъапIну.
Ватандин Аьхю дяви ккебгъну цIиб вахтналан Ленинград душмандин фронтдин бацаригъ гъябхънийи. Кьиблана ригъ алабхъру терефнаан шагьриина гьюжум апIуз немцарин «Кафари» армияйин дестйир гъюрайи. Кафарина ригъ алабхъру терефнаан шагьриина финнарин армия алжабгъурайи. Машгьур вуйи «Барбаросса» пландиинди, сифте СССР-ин кафари меркез дагъитмиш дапIну, хъасин вари кьувватар Москва шагьриина диш дапIну ккундийи. Советарин гьюкуматдиз Ленинград шагьур уьбхювалин мяна аьхюб вуйи, фицики гьадму шагьрилан социалист инкьилаб ккебгънийи. Шагьур уьбхюри, советарин халкьди кьадарсуз аьхю кьимат тувну – блокадайин вахтна, эскрар ктарди, 1,5 млн агьалйир пуч гъахьну. Ленинград бадали ккебгъу женг гьаму дявдиъ варитIан ярхиб гъабхьну – 1941-пи йисан июлин 10-пи йигъан ккебгъу, думу 1944-пи йисан 9-пи августдизкьан – 872 йигъан давам гъабхьну. Дупну ккундуки, фашистарин бомбарикк анжагъ 3% агьалйир гъийихну, 97% – гаш’валиан. Гьар йигъан Ленинграддиъ гаш’валиан 4 агъзурихьна инсанар кечмиш шули гъахьну.
Душмнари гургутум кьялаъ тIапIнайи вахтнан арайиъ Ленинграддиина 150 агъзур артиллерияйин гъагъи снарядар ва 107 агъзуртIан артухъ цIа кабхъру ва фугасдин бомбар ирчну ва дурари 3 агъзур дараматар ва хулар гъадаргъну, 7 агъзуртIан артухъ тикилишариз зарар тувну. ВаритIан къурхулу бомбар ирчувал 1943-пи йисан 17-пи августдиъ гъабхьну – думу гьяракат 13 сяаьтна 14 дакьикьайиъ давам гъабхьну, хъа шагьрин кючйириъ думуган 2 агъзуртIан артухъ снарядар гъутIуркIну.
Ватандин Аьхю дявдин тарихнаъ Ленинград душмандин гьюжмихьан уьбхювали лап мяналу йишв дибисна. Эгер 1941-пи йисан Нева нир’ин ерлешмиш дубхьнайи шагьур Германияйин кьушмари гъибиснийиш, чапхунчи гьюкумат вуйи Финляндияйин кьушмарихъди сатIи духьну, немцарин «Кафари» армия-йин паяр кьибла терефназди адаъну, женгар гъахуз СССР-ин кьялан районариз гьауз хьибдийи. Дициб аьгьвалатнаъ Москвайихьан чав уьбхюз хьибдайи ва дяви жара жюрейиинди давам хьибдийи. 1942-пи йисан «Синявинская» ччвур тувнайи дявдин операцияйин гъагъи женгариъ Ленинграддин агьалйири чпин игитвалиинди ихь уьлкейин кьувват гъюбхну. Немцарин армияйин аьхю кьувват Ленинграддиина жалб дапIнайивали жара шагьрариз ва кIулди вари СССР-ин гьюкуматдиз фашистарихъди женг гъабхуз зурба кюмек гъапIну.
Ленинграддин агьалйирин ва фашистарихьан шагьур гъюбхю кьувватарин игитвали вари уьлкейин вакиларик ва армияйин гъуллугъчйирик рюгь капIну, Гитлериз аькси вуйи уьлкйирин терефнаан айи гьюрматра артухъ гъабхьну.
1942-пи йисан советарин гьюкуматди «Ленинград уьбхювализ лигну» медаль тяйин гъапIнийи. Фашистарихьан шагьур гъюбхю 1,5 миллион касдиз медалар тувнийи. Думу медаль гъира Ватандин Аьхю дявдин варитIан гьюрматлу медаларикан саб вуди гъубзна.
