Ухьуз мялум вуйиганси, гъубшу йисан Дербент шагьриъ Табасаран халкьдин милли культурайин автономия тешкил гъапIнийи. Дербент шагьур Кьибла Дагъустандин меркез гьисаб ву, душваъ ва багахь аьтрафариъ гизаф табасаранар яшамиш шула. Ихь халкьдин вакилари гьациб тешкилат Мягьячгъалайиъра тешкил апIбан къарар адабгъна.
Чпин кIваъ айи гьаму ниятнакан ктибтбан бадали, улихьнаси «Табасарандин нурар» газатдин редакцияйиз табасаран халкьдин агьли касарин Советдин кIулиъ айи Исамудин Рамазанов ва, Мягьячгъала шагьриъ яшамиш шули, жанлуди жигьиларин ляхнариъ иштирак шулайи ТинитI гъулан агьали Жабир Мягьямедов гъафнийи. Редакцияйиъ дурарихъди кIули гъубшу сюгьбат жикъиди исихъ туврача.
– Исамудин Зейнудинович, Табасаран халкьдин милли культурайин автономия тешкил апIбан метлеб фу ву? Автономияйин улихь фицдар важиблу месэлйир дийигъна?
– Автономия гъапиган, думу миллет жара апIувал дар, Урусатдин жара миллетарихъди сабси, жвуван халкьдин месэлйирин зиин ляхин апIру тешкилат гьисаб шулу. Къанундиинди регистрация апIбан бадали, автономия кIуру ччвур тувна. Дагъустандиъ ва Урусатдин жюрбежюр регионариъ жара миллетаринра автономйир тешкил дапIна. Автономияйин асас месэла – вари Урусатдиъ айи табасаранар сатIи апIувал, ихь халкьдин тарих, культура, чIал, литература уьрхювал, ухьуз айи девлетлу тарихдикан, машгьур инсанарикан гележегдин наслариз мялум апIувал ву. Табасаран халкь Урусат вуйибси тарабгъна, ихь ватанагьлийир харижи уьлкйириъра яшамиш шула. Гьаму улихьнаси узу ва ихь писатель Левсет Аьлимурадов (Дарчев) Ставрополин крайиз гъушнийча. Душваъ, Аьбдуллагь Уьмаров кIулиъ ади, Дагъустан Республикайин вакилвалин тешкилат а. Вакилвалин идарайиъ Аьбдуллагь Уьмаровдихъди кIули гъубшу гюрюшдиз Ставрополиъ яшамиш шулайи ихь ватанагьли, Кафари Осетияйиъ яшамиш шулайи вахтна гизаф йисари душваъ ихь республикайин вакилвалин идарайин кIулиъ айирин заместителди гъилиху, гьарсаб ляхнин гъавриъ айи Нариман Аьбдулкеримовра хъади гъушнийча. Ихь баярин гафариинди, Ставрополин крайиъ 18500 кас табасаранар яшамиш шула. Ватандихьан ярхлаъ яшамиш шулайи жигьил наслариз ихь аьдатар, культура кIваълан гьархра. Милли культурайин центрари культура, чIал уьбхювалиин ляхин гъабхиди. Хабаровский крайихъди, Санкт-Петербург ва Москва шагьрарихъди, ХМАО-Юграйин Нижневартовский райондихъди, Пензайин ва Калугайин областарихъди ва жара йишварихъди ужудар аьлакьйир айихь. Ватандихьан ярхлаъ яшамиш шулайи ихь гизаф ватанагьлийириз читинвалар алахьуру. Дилаварчивал апIувализ къанунсузди илзигувал, ляхниз гъададагъувалар, хал-йишв масу гъадабгъбаъ манигъ’валар апIура. Тешкил апIурайи центриъ агьалйирин маракьар уьрхру юристар, аьлимар, уьмрин тажруба айи касар хьиди.
– Жабир Эфлединович, уву социалин сетариъ жанлу иштирак’вал апIурава, яв фикриинди, гъи ихь жигьилариз гьубкIри адруб фу ву? Мягьячгъала шагьриъ автономия лазим вуйин?
– Агьли касарин терефнаан, гъийин деврин жигьилар ужудар дар, дурари аьдатар уьрхюрдар кIури, гьарган ебхьуру. Йиз фикриинди, аьхюдари фициб рякъ ккивнуш, жигьилар гьадму рякъюъди гъягъюра. Дараскьал йишвак жигьилар кучIврадар. Социалин сетариъ халкьдихъан юкIв убгурайи жигьиларин жюрбежюр дестйир а. Автономия, центр вая жара ччвур тувишра, миллетдин вакилар сатIи апIру идара ади ккунду. Мягьячгъала, Каспийск шагьрариъ айи ихь ватанагьлийириз ккуниб-даккниб гъабхьиган, дурар читин аьгьвалатнаъ ахъиган, илтIикIуз шлу идара айиш, ужу шуйи. Халкьдин арайиъ кюмек тувуз гьязур вуйи инсанарра а, гьадраризра кюмек фунуб йишваз апIуруш, жавабдарвал гъабхрур фуж вуш, мялум дар. Гизафдарихъди социалин сетариан тина таниш гъахьунза, аьлакьйир урхюраза.
– Автономия тешкил апIбан ляхниъ кьюр-шубур кас иштирак хьувал цIиб ву, думу ляхниъ варидарин иштирак’вал лазим ву. Гьюкмин ляхин кIули гъабхурайидар, илимдин рякъюъ айидар, дилаварчивалихъ хъайидар, жигьилар ва гьацдар жара касар гьаму ляхнихъна фици жалб дапIну ккунду?
И.Р. – Гьамусдин девриъ аьлакьа уьбхюз читинди дар. Ихь чIалниинди чапдиан удубчIвурайи газатдин электрондин адресназ, инстаграмдиъ, фейсбукдиъ ва жара социалин сетариъ айи табасаранарин дестйирин аккаунтариз бикIуз шулу. Варидарин теклифарихъ хъпехъурхьа. Агьли касарикра, кьялан яшнан агьал-йирикра, жигьиларикра гъалаб кипрайи месэлйир арайиз адагъурхьа. Жигьилар дюз рякъюъ тIаъну ккунду. Дурар дюз рякъ’ан адаурайи харижи уьлкйирин идеологияйихьан ярхла апIувал – ихь буржи ву. Жигьиларин арайиъ бикарвал гизаф а. Гьадму терефнаанра кюмек лазим ву. Варидарикан гьякимар шлуб дар, гьарури чахьан удукьру ляхин гъапIиш, ужу шул.
Ж.М. – Табасаран халкь сатIи апIру ляхнихъна дуфну ккунду. Гъи сар кас студент вуш, закур думу ужур пишекар, аьхю дилаварчи, жямяаьтлугъ кас хьуз мумкин ву. Сифте халкьдин месэлйирихъан юкIв убгурайи касарикан ибарат вуйи тешкиллувалин комитет яратмиш апIуб лазим ву. Дидин вакилари автономия тешкил апIру конференция гъабхру йигъ дивди.
Гьюрматлу ватанагьлийир, гьаму месэлайин гьякьнаан ичв айи теклифарикан «Табасарандин нурар» газатдин редакцияйиз, инстаграмдиъ айи газатдин аккаунтдиз бикIай.
