Гьюкуматдин табасаран драмтеатриъ гизаф йисари литературайин пайнан заведующийди табасаран шаир Аьбдурягьим Аьбдурягьманов лихура. 3-пи мартдиъ вари халкьарин писателарин Йигъ къайд апIбахъди ва 25-пи мартдиъ улубкьру Урусатдин культурайин гъуллугъчийиин Йигъахъди аьлакьалу вуди, узу Аьбдурягьим Аьбдурягьмановдихъди гюрюшмиш гъахьунза ва дугъахъди маракьлу сюгьбат гъубхунза. Думу исихъ чап апIурача.
– Аьбдурягьим Рамазанович, хайлин йисари журналиъ дилихну, уву театриз ляхниз гъювалин себеб фу гъабхьну?
– Саб кIуруб ва асасуб – узуз Мягьячгъалайиъ йиз хусуси хал-йишв адрувал. Совет гьюкуматдин вахтариси, ляхниъ айидариз нубатнахъди хулар тувувал имдайи. 2001-пи йисан ихь Гьюкуматдин табасаран театр ачмиш гъапIиган, театрин художественный руководитель ухьуз варидариз ужуди таниш вуйи журналист, режиссер Мягьямед Гьюсейнов гъахьнийи. Ва узуз театриз ляхин апIуз теклиф гъапIурра гьадму вуйи. Думу вахтна Дагъустандин Огни шагьрин кIулиъ ихь ватанагьли Гьялим Гьялимов айи. Ва дугъу чан терефнаан узуз, узузси, театриъ лихурайи хьурсан пишекриз Огни шагьриъ хулар апIру йишварра жара гъапIнийи. Гьациб аьхю кюмек гъапIнийи Гьялим Исрафиловичди ихь театрин пишекрариз думу вахтна. Аьхю вуйи чухсагъул чаз!
– Театр гьаммишан ляхнин гьяракат айи, ляхин убхьурайи идара ву. Яратмиш апIбан ляхниз вахт гъубзрайин?
– Саб кIуруб, шаирин яратмиш апIувал, йиз фикриан, вахтнакан гизаф асиллу дар, гьаз гъапиш, эсерар столихъ деъну арайиз гъюрайидар дар. Шаирикан шаир апIурайиб инсандин кьисмат ву. Акуб, мучIуб, бахтлуб, бахтсузуб – фициб вушра, анжагъ кьисмат. Кьисмат уву хъау уьмрин йисарин кьадарниинди ваъ, хъа учв убхьурайи дагълу нирси уьмрин гьядисйирихъди абцIнайивалиинди девлетлу вуйиб ву. Гъит думу кьисмат сацIиб кьутIкьли тIяаьмра хъайиб ибшри, амма аьхю кьисмат. Ва гьациб кьисмат хътру инсандикан шаирра шлуб дар.
Ва, кьюб кIуруб, узу театриъ лихурайивалиин кьадарсуз шад вуза, му ляхни йиз яратмиш апIувализ манигъ’вал ваъ, хъа кюмек апIурайиз. Гьаз гъапиш, узу гьар йигъан жюрбежюр кьисматнан инсанарихъди сигъ аьлакьайиъ аза. ИкибаштIан, узу ихь артистарикан кIураза. Ва гьадрарин уьмриъ шулайиб узуз рябкъюразуз, дурарин шадваликан ва дерднакан, цIибди вушра, узузра кубкIра. Хъа артистари сягьнайиин образар яратмиш апIура. Гьадрарра инсанарин кьисматар даринхъа? Думу ляхин йиз уларикк арайиз гъюрайиб ву, узу думу ляхнин иштиракчи вуза. Гьаддиз лигну, теат-риъ ляхин апIурайивал йиз яратмиш апIбаз анжагъ кюмек шула.
– Табасаран шаирарин бабан чIалниинди китабар чапдиан удучIвура, гьадму гьисабнаан – явра, ихь чIалниинди журналарна газатар чап апIура, хъа, яв фикриан, ухьуз дурар урхурайидар айин? Ва ихь гъийин табасаран литературайин гьял фици рябкъюравуз?
– Китабар, журналар ва газатар урхрударикан кIуруш, аьгьвалат лап гъагъиб ву, гьаз гъапиш урхуз ккунди имдар, иллагьки – жигьил наслиз. Китабра, журналра, газатра гъийин жигьилариз интернетди эвез дапIна. Ав, деврин тIалабар ву, белки, гьаци дубхьнура ккунди ашул, амма литературайин гьякьлу эсер интернетдиъ урхуз шлуб дар, фицики думу душваъ адар. Хъа литература, иллагьки – поэзия, инсандин рюгь кур хьуз гъидритрайиб, думу чIиви апIурайиб, дидиз хлинццар туврайиб ву. Гьяйифки, гьациб марцци литературайихьна гъийин заманайин лигувал жараб дубхьна.
Хъа китабар, ав, цIибди вушра, чапдиан удучIвура. Республикайин чапханайиз милли чIалариинди китабар чап апIуз пул тувра. Гьарсар писателихьан, шаирихьан юкьуд-хьуд йисандин арайиъ гьюкуматдин дакьатарихъ саб китаб чапдиан адабгъуз шулу. Гьадму китабарин ери сацIиб заануб гъабхьнийишра ккундийхьуз, амма… Саспидари чпин хусуси пулихъра китабар адагъура. Гьадмура пис ляхин дар, гъит ихь чIалниинди литература шлубкьан гизаф ади ибшри. Хъа мектебариъ, училищйириъ, институтариъ ляхин апIурайи табасаран мялимарикан саб ккун апIуйза: урхурайидарихьна тувуз кIури, учвухьна сар шаирин, писателин китаб гъабхиган, сифтена-сифте учву гьаддиз кьимат тувну, гьаддиъ айи эсерарин кьиматлувализ дилигну, хъасин думу баяр-шубарихьна тувай. Гьаз гъапиш, инсандин литературайихьна ккунивал, аьшкь мектебдиъ урхурайи вахтна ачмиш шулайиб ву. Гьадму яшнаъ айи бицIирихьна мялимди гьякьлу литературайин тIяаьмкьан хътру эсерарин китаб урхуз тувиш, дугъаз бабан чIалнан литература ккун шулдар. Ва хъасин ухьуз китаб урхрудар наънан шулухъа?
– Жикъиди уву гьамусяаьт фтиин ляхин апIураш, яв планарикан, цIийи эсерарикан гъапнийишра, ккундийзуз.
– Яратмиш апIбан ляхниз планар дивуз шлуб дар. Хъа ляхин апIураза, фукIа арайиз гъафиган, бикIураза. ЦIийи эсерарикан кIуруш, саб поэма арайиз дуфнайиз. Йиз уьмриъ сабпи ражари вуди драматургияйихьна илтIикIунза, поэзияйин саб драма дибикIназа. Белки, саб вахтна ихь театри думу сягьнайиинара адабгъур. Поэмара, драмара йиз цIийи китабдиъ учIвди. Гьаму йисан дарш, гъюру йисан дубхьнура, цIийи китабра чапдиан удубчIвиди, чапханайиз гьязур вуйи хили гъибикIу китаб тувназа. Гьадму китабдиан саб цIийи шиир урхуз ккундузуз.
Гваран мяъли
Булагъдиккан гъюра
жигьил риш бахтлу,
Мюгьюббатнан шарабна-
хъди абцIну гвар.
Рабхурайиб гъюнихъ
гвараъ чан аьшкьлу,
Варидихъди пай апIура
мяъли кIван.
Булагъдиккан гъюра
гъулан дишагьли,
Уьмрин дердар-гъамари-
хъди абцIну гвар.
Гъюнихъ гвар’ан гъюру
гъамлу чан мяъли
Жин апIура варидихьан
дугъу кIваъ.
Рубзура шид булагъдиккан,
мяълиси,
Саб уьмур ву убсри айиб
ккурмиан…
ЮкIв хъимийиз жигьилва-
лин мяълийихъ,
Хъа убхъурза дишагьлийин
шид гвар’ан.
– Чухсагъул, Аьбдурягьим Рамазанович. Яв гьевеснан булагъ саб вахтнара кьит дарибшри!
Аьбдурягьим Аьбдурягьманов (литературайин псевдоним – Рягьим Рягьман) 1964-пи йисан Табасаран райондин Гьесихъ гъулаъ бабкан гъахьну.
1990-пи йисари табасаран чIалниинди чапдиан удубчIвурайи «Ппази» журналиъ сифте литературайин пишекарди, хъасин – редакторди гъилихну. 2001-пи йисланмина Гьюкуматдин табасаран драмайин театрин литературайин пайнан руководителин ляхин апIура.
Думу табасаран чIалнииди чапдиан удучIву «Умуд кайиз», «Ярхла хяд», «Убгъиди мархь», «Жил илтIибкIурайир», «Гъубшубдинна гележегдин арайиъ» ва урус чIалниинди Москвайиъ удубчIву «Йиз гагьналан убхъураза Аьлам» китабарин автор, Урусатдин писателарин Союздин член ва Дагъустандин культурайин лайикьлу пишекар ву.
