2016-пи йисан апрелин 20-пи йигълан 21-пи йигъаз вуйи йишван Табасаран райондин Жвулли гъулан мектеб экстремистари цIа кипну гъубгнийи. Жвуву урхури гъахьи мектебдик цIа кипуз инсандин кIваъ фукьан аьхю кьаст ади ккунду?! Дидкан гьадму цIа кипу касдизтIан хабар адаршул. Йирси дубхьнайи мектеб зат имдарди улдубгнийи. Гъубгу мектеб душваъ лихури гъахьи мялимарин, урхури гъахьи баяр-шубарин, вари гъуландарин зегьметнан пай кади тикмиш гъапIуб вуйи. Мектеб – гьарсар касдиз уьмрин рякъ ккивру макан ву. Дид’ина хил за апIувал – аьхю тахсиркарвал, гъагъи гунагь ву.
Кафари Осетияйин саб мектебдиъ урхури гъахьи бализ, душваъ чаз гиран ктапIувал кIваин уьбхюри, кьисас алдабгъуз ккунди, сад йискьан гъабхьну. 2021-пи йисан 14-пи майдиъ 9-пи классдиъ урхурайи бали бомбар гьязур апIуз хъюгъну, хъа гьапIуз вуш дурар, мумкин ву урхурайирин аьгъдрувалиан, тIуркIури гъахьундар. Гьаци вушра, дугъу, саб бомбайиъ михар, рукьан кьатIар ивну, думу мектебдикк ккивну. Хъайигъан чан дустран телефондиан 112 нумрайиз дих дапIну, Ардон шагьрин 4-пи нумрайин мектебдикк бомба ккивнайиваликан мялумат тувну. Тахсиркар дисбан кьяляхъ кIули гъуху силисариан мялум гъабхьиганси, мектебдиъ урхурайидариз гучIар ккаъбахъди сабси, тахсиркриз къанун, къайда уьбхру органари фициб гьяракатниинди ляхин апIуруш, ахтармиш апIуз ккун гъабхьнийи.
Гъургу варж мектебтIан сар веледдин уьмур багьалу ву. Велед фукьан багьа вуш, гьарсар бабаз лап ужуди аьгъя. Гьар йисан 1-пи сентябрь багахь шлуган, Бесландиъ гъабхьи дюшюш кIваин апIури шулхьа. Хъа гьапIуз вуш, гьюкуматдиз гьацдар дюшюшарикан дарс шуладар. Улихьси Казандиъ гъабхьи пашман дюшюшдиъ мектебдиъ урхурайи 7 бицIир, 2 мялим йивну гъийихну. Тахсиркар Ильназ Галявиевди Казань шагьрин 175-пи мектеб 4 йис улихьна ккудубкIну. Мектебдиз душну, ду-шваъ айи мялимариина, бицIидариина гьюжум апIуз 19 йисаъ айи жигьили гьапIуз кьаст гъапIнийкIан?
Гьаму суал хьади узу швнур-сар касдихьна илтIикIунза. Дурарин жавабар исихъ туврача.
Эльмира Аьшурбегова, филологияйин илмарин кандидат, шаир:
– 2018-пи йисан 25-26-пи апрелиъ Кемеровойиъ 60 кас гъийихнийи, гьадрарикан 37 бицIидар; 2018-пи йисан 17-пи октябриъ Керчдиъ 21 кас гъи- йихну, дурарикан 15 кас колледждиъ урхурайидар; 2021-пи йисан 11-пи майдиъ 9 кас йивну гъийихну, гьадрарикан 7 бицIир мектебдиъ урхурайидар ву, миржирсан бицIир гъагъи гьялнаъди больницайиъ ккаъна. Хъана ктухуз шулзухьан Каспийск, Къизлар ва гьацдар жарадар… БицIидар гъи-йиху шагьрарин ччвурар «К» гьярфналан ккергъра. Му фу аьламат ву? Белки, шли-вуш бицIидар гъирмиш апIуз кьаст дапIнашул?!
Дерд зигувал цIиб ву, яракь масу тувувал къадагъа дапIну ккунду. БицIидар компьютерихъ дитну, яракьдиан йивбар апIру тамширихьан, гизаф йивбар, йихбар кайи кинофильмарихьан ярхла апIувал лазим ву. Жигьиларин, набалугъарин, бицIидарин кIваъ айи аку хиялар уьмриз кечирмиш апIуз гьюкуматдин, халкьдин, абйир-бабарин терефнаан кюмек лазим ву.
Эльмира Мягьямедова, Мягьячгъалайин 50-пи нумрайин мектебдин мялим:
– Казандин мектебдиъ гъабхьи гьядисайи йиз кIваз гизаф тясир гъапIну. Веледдихъ мягьрум хьувал – варитIан гъагъи дерд ву. Эгер ккун гъабхьиш, чIуру ният айи фунур касдихьанра ихь вари мектебариъ учIвуз шулу. ХатIайикан хабар тувру кнопка, мектебдин гъаравлихьси, директорин, завучдин кабинетариъра ади ккунду. Мектебариъ гъаравулвал гъабхрударин ляхин мюгькам апIувал лазим ву. Гьюкуматдин терефнаан пулин дакьатар бегьемди деетури адрувализ лигну, гъаравларди дерккрайидар аьдати ватандашар, гизафси пенсионерар ву. Мектебдин дараматдиз гъюру гьарсар кас ахтармиш дапIну ккунду. Душваъ айидар ихь веледар ву. Йиз фикриинди, мектебдиъ гъаравулвал апIури, Ильназсдар вягьшйир дерккуз шлу ОМОН-дин ясана Росгвардияйин яракь хьайи гъуллугъчи ади ккунду. Бесландиъ гъабхьи дюшюш гьархуз вахт дубхьнадайи…
Хъа мялимарикан улхуруш, мектебдиъ жвуван классдиъ айи бицIидарихъан гьарсар мялимди жавабдарвал гъабхура. Гьич чIуру дюшюш дарибшри, хъа эгер дициб гъабхьиш, узура йиз классдиъ айи бицIидарин улихь дийигъуз гьязур вуза. Жвуван классдиъ урхури гъахьи бицIидар гьадмукьан багахьна шулуки, дурар дарсарихьна гьязур даршлуган, арайиъ гъахьи наразивалар вари гьархру, дурари мектеб ккудубкIруган, уларилан нивгъар гъягъюру.
Хъа Ильназ Галявиевди фу бадали чан чIуру кьастар бицIидарилан алдагънуш, силисар ккудукIбалан кьяляхъ ухьуз мялум хьиди.
Марьям Идрисова, консультацйир тувру психолог:
– Казандин мектебдиъ урхурайидариина алжагъу тахсиркар инсанар йивну йихувалихьна вахт ккимиди гьязур шули гъахьну. Думу чан фик-рихъ хъади гъапIу ляхин ву. Къайд апIуз шулуки, думу шизофренияйин уьзриан иццурайир вуди гъахьундар. КIулин маълин уьзур кайи инсандихьан гьамци хъайи-хъайиси тахсиркарвал кIулиз адабгъувал планламиш апIуз хьибдайи. Мидланра савайи, гьаму жюрейин тахсиркарвалар кIулин маълин уьзур кайи инсанаритIан сагъу инсанари артухъди тамам апIуру.
Ильназ Галявиевдихъди таниш вуйидариз думу сикин, саламат байси аьгъя. Амма дугъан уьмур гъагъиб вуди гъабхьну. Дугъаз дустар ади гъахьундар. Вари чан азад вахт дугъу компьютерихъ тамшир апIури адапIури гъахьну. Жямяаьтлугъди инсандин саламат хасият хъайивал, гизаф таниш’валар адрувал ужуб хасиятси гьисаб апIуру. Хъа пишекрариз аьгъя, думу жюрейин хасият хъайи инсанарихьан ихтиятди гъузувал лазим ву. Сифте гьациб хасиятназ абйир-бабари, хъасин жямяаьтди фикир тувну ккунду. Бязи улупбариинди, дадайиз чан балихьан гучIурира гъабхьну, дада ва дугъан жилир Ильназдихьан жаради яшамиш шулайи. Чахьан гучIрували Ильназдиз кьувватра тувнади хьуб мумкин ву. Жямяаьтлугъдин арайиъ, кьувватлур гьарган дюз ву, кIуру жюрейин фикрари гизаф касар гьаму жюрейин рякъюхъна хуру. БицIириз, думу фунуб яшнаъ ашра, чан гаф ебхьру, юкIв ачухъ апIуз шлу, насигьят тувру инсан лазим ву. Дицисдар инсанар абйир-бабар духьну ккунду. Веледарихъди вуйи аьлакьа мюгькам апIуб, дурарин аьдати уьмрикан фикир апIувал чарасуз лазим ву.
Йиз фикриинди, гьаму жюрейин дюшюшар дархьбан бадали, яракь уьбхюз, гъабхуз ихтияр тувру документ тувувалин къайда дигиш апIувал лазим ву. Дидин гьякьнаан уьлкейин Президент В.В.Путиндира гъапну. Гьамусяаьт дициб документ гъадабгъуз саб читинвалра адар. Жилижвувахьна вушра, дишагьлийихьна вушра гьациб документ тувруган, дугъан архйирра кмиди ахтармиш апIувал лазим ву. Хъа, гьяйифки, гьеле думу жюрейин къайдйир ухьухь адар. Вари жигьилар Ригъ алабхъру терефнан уьлкйириз, Америкайиз лигура, гьадрарихъан ужубра-харжибра дубгъура. Ильназди чан телеграм-каналиъ, багарихьди инсанар йивну йихуз гъягъбанди вуза кIури, гафар гъидикIну. Дугъан гьадму гафариз сарира фикир тувундар. Хъа, гьяйиф…
