Инсаниятдин тарихдиъ сабпи ражари Юрий Гагарин аьршдиз гъитIирху 1961-пи йисандин 12-пи апрель Урусатдиъ космонавтикайин Йигъси къайд апIура. ООН-дин Генеральный Ассамблеяйин тешкиллувалиинди му йигъ дюн’яйиъра, инсан аьршдиз тIирхбан вари халкьарин Йигъси мялум дапIна.
Дюзди 58 йис улихьна «Байконур» космодромдиан аьршдиз гъитIибху «Восток-1» кIуру гимийиъди инсан сабпи ражари вуди ихь планетайин орбитайиъди дюн’яйилан илтIикIну. Юрий Гагариндин аьршдиъ тIирхувал 1 сяаьт- на 48 дакьикьайиъ давам гъабхьну. Гьаму гьядисайин кьяляхъ инсаниятдин улихь аьрш ахтармиш апIбан цIийи мумкинвалар ачмиш гъахьну.
Ихь уьлкейиз аьрш ахтармиш апIбан девлетлу тарих а: дюн’яйиъ аьршдиз удучIву сарпи космонавт Юрий Гагарин, сабпи ражари аьршдиз удучIву дишагьли Валентина Терешкова ихь ватандашар ву. Сабпи ражари ачухъ аьршдизра ихь космонавтар удучIвну, космонавтикайин тарихдиъ варитIан гизаф вахтна аьршдиъ гъуздарра (437 йигъ ва йишв, 17 сяаьт, 58 дакьикьа) ихь уьлкейин игитар вуйи.
Ихь гьюкуматдин космонавтикайин артмиш’валик Дагъустандин машгьур баяр – Муса Манаровдина Мягьямед Толбоевдира лайикьлу пай кивну.
1987-пи йисан 21-пи декабриъ Муса Манаровдин уьмриъ тарихдиз гъябгъру дюшюш гъабхьну. Думуган Муса Манаров, гьадмугандиз аьршдиъ варитIан гизаф вахт адапIу космонавт вуйивализ лигну (365 йишв ва йигъ, 22 сяаьт, 38 дакьикьа ва 58 секунд), Гиннессдин рекордарин китабдиз гъадагъну.
Мягьямед Толбоев, тирхру гимйир ахтармиш апIрурин рякълан хъюгъну, гизаф ражари ишлетмиш апIру «Буран» аьршдин гимийин командирин гъуллугънахьнакьан гъафну. Дугъу, «Бурандин» программа уьмриз кечирмиш апIруган, «Бурандин» идара апIбан гъурулуш айи ТУ-154 самолет-лаборатория чав чаланди дубсбан ва гьацдар жара мумкинвалар ахтармиш апIури гъахьну. 1988-пи йисан нояб-рин 15-пи йигъан «Буран» аьршдиан гъюрайи вахтна оптикайинна телевидениейин гюзчивал гъабхру аппаратура айи МиГ-25 самолет хъапIри ва, «Буран» дубсруган, дидин гьялнакан ЦУП-диз мялуматар туври гъахьну.
Машгьур дагъустанлуйир дявдин ва ватандаш авиация-йин цирклиъ аьхю экспертар ву, ва дурари гъира завун аьрш ахтармиш апIбак лайикьлу пай кивра.
Космонавтикайин Йигъ къайд апIбан дахилнаъди Дагъустандиъ жюрбежюр акцйир, выставкйир, экскурс-йир, концертар гъахури шулу.
