Фикир гъапIган, ихь уьмриз асас хатIавалар ухьу гьаммишан чIат’лан гъюрубси гьисс апIурахьа: бактерйир, вирусар, рякъ’ина хабарсузди арайиз утIубчIву машин ва г ь.ж. Веледарин сагъ’валикан улхуруш, абйир-бабари чпин бицIир фицдар иццрушнарихьанра къагъуз даршлувалиин инанмиш ву.
Гьаци дубхьнура ккунду. Амма бязи вахтари аьхюдаринси, бицIидарин иммунный гъурулушдира, гьава йивнайибси, чав чан клеткйир йихуз хъюгъру. Духтрари мидиз аутоиммунный иццрушнар кIура. Му, уьзрарихьан веледдин сагъвал фици уьбхюру? ИкибаштIан, сабпи нубатнаъди пишекрариина ихтибар дапIну, хъасин санаторйириз душну, марцци гьавайихь сагъламвалин курс дубхну ккунду.
Гьаму макьалайиъ узу ихь уьлкейиъ бицIидарин санаторйир фици ва фила арайиз гъафнуш, гъи уьлкейин курортариъ рягьятвал ва сагъламвалин курс гъадабгъувал фици ккабалгнаш, курортариъ рягьятвал гъадабгъувал хайлин уьзрариз варитIан мянфяаьтлу профилактика вуйиваликан ктибтуз ккундузуз. Макьала гьязур апIурайи вахтна узу Интернетдин ресурсариан, РФ-дин сагъламвалин министерствойиан ва Санкт-Петербургдин бицIидарин «Солнечное» санаторийдин заан пишекарвалин категорияйин духтир-педиатр Светлана Янушкинайихьан мялуматар гъадагънийза.
Светлана Янушкинайи ктибтганси, веледдин иммунитет исди вуш рягьятди аьгъю апIуз шулу. Эгер ичв велед сад йисандин арайиъ 4-5 ражари ва артухъ иццру шулаш, уьзрин кьяляхъ сагъ шули хайлин вахт гъябгъюруш, аллергия арайиз гъюраш, ухди урцуруш, кми-кмиди гьавйир адарди назар зигуруш, архаинди ахударш, ибар, хъюхъ, дюдер иццури ЛОР-духтрин гюзчивалин сиягьнан гьисабариъ дийигънаш, аьхю фун кми-кмиди иццру, инфекцйириан вая дерматитариан аьзарлу шулаш, ичв бицIирин иммунный гъурулуш зяифуб ву.
Гьаму кудухнайи сиягьнакан юкьуб пункткьан ичв бицIирик гьаммишан дихъураш, учву санаторийдиъ бицIирин сагъламвал мюгькам апIбан курс гъабхбакан чарасузди фикир дапIну ккунду. Санаторийдиъ сагъламвал мюгькам апIували бицIирин вирусдин уьзрар сагъ апIуру, нервйирин ва гьацира бедендин вари гьендемарин гъурулуш къайдайиз хуру.
Тарихдиз экскурсия
Сабпи ражари Урусатдиъ бицIидар санаторйириъ сагъ апIуз 1882-пи йисан хъюгънийи. Думуган Новгородский областдин Старая Русса курортдиъ диатез ва туберкулез уьзрариан иццурайи бицIидар сагъ апIуз сабпи санаторий ачмиш гъапIнийи. Дидин кьяляхъ, КIару гьюлин гъирагъарихъ 20-пи аьсрин эвелариъ бицIидарин сабпи санаторйир арццну. 1902-пи йисан профессор Бобровди Алупкайиъ йирккарик туберкулез кайи бицIидариз санаторий ачмиш апIуру. Кавказдиъ бицIидарин сабпи санаторий Бенкендорф ва Эминет духтрарин кюмекниинди Железноводск шагьриъ абццнийи. Санаторийдиъ минералин, батIрин кюмекниинди, аквариинди сагъ апIувалин, акваринна гьавайин, бугъранна гьавайин ва гъумран ваннйир айи. Душваъ асас вуди анемияйиан иццру бицIидар сагъ апIури гъахьну.
Ватандин Аьхю дявдин кьяляхъ Пятигорскдин курортологияйин ГНИИ-йи курортдин педиатрия артмиш апIбахъ хъюгъну. Кавказдин мублагъ гьавайин ва минералин жюрбежюр ваннйирин кюмекниинди му аьтрафариин гастроэнтерологияйин, пульмонологияйин, кардиоревматологияйин, нефрологияйин, неврологияйин, эндокринологияйин ва жара цирк-лариан бицIидар сагъ апIуз мумкинвал айивал улупну. Ва гъи гьаму вари уьзрариан Кафари Кавказдин шагьрариъ бицIидариз санаторйир арццна.
Гъийин аьгьвалат
Светлана Янушкинайин гафариинди, Урусатдиъ гъийин йигъан кIванна гьендемарин гъурулушдин, аьхю фунинна рудрарин уьзрарин, нервйирин гъурулушдин ва гьацира фунуб ккуш уьзриан беден къайдайиз хуз мумкинвал тувру санаторйир а. Гьадму гьисабнаан бицIидаринра. Гьарсаб уьзриз санаторйириъ сагъ’валин курс улупура. Думу вари бицIидариз даблалгубра мумкин ву. Эгер бицIириз санаторийдин бязи ваннйир балгурдарш, дициб сагъ’валин курсну хайир ваъ, зарар тувру. Гьаддиз курортдиз вая санаторийдиз гъягъюз планламиш дапIнайи абйир-бабари рякъюъ учIвайиз чпин участокдин педиатрихьан консультация гъадабгъну ккунду.
«Мисалназ, учу сагъламвалин министерствойин къарарниинди бицIидар 4 йис гъабхьихъантинатIан кьабул апIурадарча. Хъа бязи вахтари санаторийдиз 4 йис хьайиз вуйи бицIидар хьади илтIикIрударра шулу. Уьлкейиъ бабкан духьну бицIи вахттIан дару бицIидариз вуйи санаторйирра гизаф а. Гьарсаб санаторий фунуб йишваъ ерлешмиш дубхьнаш ахтармиш дапIну, гьадму йишван гьава, гьавайин шартIар фицдар уьз-рариз хай шулуш дилигну, арццнайидар ву. Ва гьарсабдиъ улпнайи уьзрихъди женг ва профилактика гъабхбан чан хусуси процедурйир а.
Абйир-бабариз насигьят вуди пуз ккундузуз, велед фаслин уьзрарихьан уьрхбан бадали дугъан иммунный гъурулуш кьувватлу дапIну ккунду. Гьаддиз, мумкинвал аш, хьадан мани вахтна гьюлихъна гъягъюз, бицIири гьюлин ва гъумран ваннйир кьабул апIуз мумкинвал абгай. БицIи вахтнаан мина велед бассейндиз гьаъри гъабхьиш, дугъан нефес хътабгъру, кIванна гьендемарин, опорно-двигательный гъурулушар гьарган къайдайиъ хьиди. Жюрбежюр уьзрариан иццурайи бицIидаризси, сагъидаризра санаторийдинна курортдин сагъламвал мюгькам апIбан курс лазим ву. Эгер абйир-бабари велед сагъламвалин центриз минералин ва кьилан ваннйирин комплексарин процедурйириз, бассейндиз, массажариз ва жара процедурйириз хъади гъушиш, харжи хьибдар. Гьарсаб санаторийдиъ сагъламвал мюгькам апIбан курс педиатри тасдикь апIура», – аьлава гъапIну духтри.
Дагъустандин cанаторйир
Статистикайин улупбариинди, Дагъустан республикайиъ бицIидар варитIан гизафси нефес хътабгъру гьендемарин уьзрариан аьзарлу шула. Мисалназ, 2013-пи йисан нефес хътабгъру гьендемарин уьзрариан республикайиъ бабкан духьну 14 йис яшнахъна гъяйиз вуйи 22,5 агъзур бицIир гьисабназ гъадагънайи. Му улупбари Дагъустандин гьарсар кьюрпи бицIирик нефес хътабгъру гьендемарин уьзур кайиваликан кIурайи. Аьхиримжи йисари аьгьвалат хайлин дигиш гъабхьну. Гъи дицисдар бицIидариз дагълу гьавайин йишвариъ ерлешмиш духьнайи санаторйириъ сагъ’вал гъадабгъбакан мянфяаьт айивал тасдикь дапIна. Дицдар санаторйирикан саб 1985-пи йисхъанмина абццнайи «Гуниб» ву. Душваъ сифте 80 бицIириз, хъа 2011-пи йисхъан мина 110 бицIир сабйишв’инди сагъ апIуз йи-швар арайиз духна.
Дагъустандиъ «Ахцигь» Ахцигь гъулаъ, «Журавлик» Мягьячгъала шагьриъ, Республикайин бицIидарин туберкулез сагъ апIру кьюб санаторий – саб Буйнакск шагьриъ, тмунуб Мягьячгъалайиъ, бицIидарин сагъламвал мюгькам апIру санаторйир Гъяякент ва Къарабудахкент ва жара районариъ, «Терек» Къизлар шагьриъ гьяракатнаъ а. Гьарсаб санаторийдиз путевкйир йишвариин масу тувра.
