Дербент шагьриъ яшар бегьем духьну адру баяр-шубариз вуйи жямяаьтлугъдинна реабилитацияйин центр либхури 20 йистIан артухъ ву. Му идара, йиз гафар газат урхурайидариз фукьан аьжайибди ерхьурушра, абйир-бабар хъади йитим духьнайи бицIидар уьрхюрайи хал ву. Абана-баб дюн’яйин илмиди, бицIир йитим хьуб – мутIан учIвру ляхин, якьинди, даршул. Мициб дараскьал аьгьвалатнаъ ахънайи бицIидарин хасиятра харжи терефнахъинди дигиш хьуз мумкин ву, уьмриъ умудлуди гамар алдагъузра дурариз читинди алабхъуру. Жямяаьтлугъдизра му аьгьвалатну ужуб дару тясир апIура, фицики абйир-бабар хътру, дурарин ккунивалин сирникк аьхю дархьи бай-шуркан жямаяьтдиз фицир вакил шулухъа? Сабди рази апIуру – гьюкуматдин терефнаан му месэлайиз фикир туври, уьмрин читин гьялнаъ ахъу гьамцдар баяр-шубар уьрхру жямяаьтлугъдинна реабилитацияйин идарйир гизаф ачмиш дапIна.

 

Улихьган Дербент шагьриъ мицисдар юкьуб центр айи, гъи сабтIан имдар. Думу идарайин кIулиъ айи Мусаева Алла Мунхашевнайи узуз чпи гъабхурайи ляхникан, дидин хусусиваликан ктибтну.

Дугъан гафаринди, абйир-бабарихъ мягьрум духьнайи бицIидарихъди ляхин гъабхуб читинди ву, фицики дурарин фикрариъ гьарган чпи гатIахьу абйир-бабар а, му бицIи юкIвар йигъ-йишвди дурар гъяйиз ккилигури шулу.

– Мициб идарайиз сар веледра кьисмат даришри… Ухьу дюн’яйиин яшамиш хьпан асас мяна – ихь веледар, хизан ву. Хъа бицIир адру йи-шваъ хизанра шулдар. Хизандин бина уьбхюрайир баб ву. Аба ва жилир адар дупну, велед гатIахьруб дар. Гъийин девриъ хизан, бицIидар уьрхюз жилижвуваризтIан дишагьлийириз фукьан вушра артухъ мумкинвалар а. Чан багъри велед гатIахьру, дугъан гъюзимбу уьмрикан, назук бедендикан фикир дарапIру бабан юкIв фициб шуйкIан? Велед бицIидар уьрхру хулаз туврайи дишагьлийиз ужуб кьимат тувуз шулдар, – ккебгънийи узухъди сюгьбат Алла Мусаевайи.

– Хъа фу себеб ади абйир-бабар, учвухь чпин бицIидар гъитну, гъягъюра?

– БицIидар гъитбан себебар жюрбежюрдар ву. Улихьнаси, жилири бицIирра хъади хул’ан утIурккну гъафир вуза кIури, сар дишагьли илтIикIунчухьна. Хъа узу, яв абйир-бабарихьна гьаз гъушундарва, суал тувиган, думу ишуз хъюгънийи. «Абана-бабу жара жвуван велед ич хулаз хъади мягъян гъапиган, чара адрур учвухьна илтIикIунза» кIури, дердар гъапIнийи ва чав ляхин абгайиз бицIир учухь гъитуб ва ич терефнаан чаз кюмек тувуб ккун гъапIнийи. Ав, гьелбетки, узура баб вуза, дугъан гъавриъ ахъну, бицIир учухьна кьабул гъапIунза. Саб бицIи манзил гъубшхъан думу дишагьли, ляхинра дабгну, чан бицIирихьна гъафнийи ва думу йигъандин сменайиъ гъитуб ккун гъапIнийи. Хизандиан читинвал кайи абйир-бабари учухьна йигъандин сменайиз духну, хябяхъган чпин веледар хулаз гъахури, саспиган йишваздира гъитри шулу.

Дишагьлийин уьмриъ жюрбежюр гьядисйир шулу, хъа чара миди, чан велед гатIахьуз гьяракат шлуб дар. БицIир бабкан духьну, хъа аьхю шлур ву. Дурарра, ухьуси, къанажагълу, фикир айи бицIи инсанар ву. Узуз, мисалназ, кьюр бицIир айиз – бай ва риш. Йиз ляхнихьан жвуван бицIидариз саспиган фикир тувуз вахт шулдариз, фицики вари кьувватар гьаму центриъ айи бицIидариина жалб апIураза. Ич жямяаьтлугъдинна реабилитацияйин центр 2002-пи йисан дивуб ву. Магьа 20 йис вуйиз мушваъ лихури, пуз шулу вари уьмур гьаму ляхниъ, гьаму бахтсуз бицIидарин гъайгъушнаъ ади гъябгъюрайиз. Ич идарайиъ 35 бицIир айич, дурарикан 10 бицIир йигъандин сменайиъ айидар (хябяхъган дурар хулаз гъахуру), хъа имбу 25 бицIир гьаммишан ич центриъ яшамиш шулайидар ву. БицIидарихъди ужудар психологари гьарган ляхин гъабхура. Амма вари ашра, мушваъ бицIидар дадайин мани хиларихъ тамарзу ву. БицIидарин кIваъ айи дердерихъ хъбехъруган, кIваз гизаф аьзият шулу.

– Гъи бицIидар адру хизанарин кьадар артухъ дубхьна. Йитим бицIидар тербияйиз гъадагъуз ккунидарихьан учвухьна илтIикIуз шулин?

– Ав, шулу. Аьхиримжи вахтари, дугъриданра, агьалйири бицIидар чпихьна уьрхюз гъадагъура. Думу гизаф ужуб ляхин ву. Гьамус шагьрарин опекайин ва попечительствойин идар-йириъ бицIидар уьрхюз гъадагъуз ккунидарин нубат дюзмиш дубхьна. Ич центриз абйир-бабар хътру вая дурари гатIахьу бицIир гъахи вахтна, думу идарайиз хабар дебккурча. Кагъзар гьязур гъахьи вахтна, бицIир гъадагъуз ккуни инсанар учухьна гъюру ва кьабул гъахьи бицIидар гъахуру.

– Хъа абйир-бабари гатIахьу баяр-шубар хизандиз гъадагъну, уьрхюрайидар айин?

– Учухь хьайи саспи бицIидар абйир-бабари гатIахьнашра, телефондиан зенгар апIури, дурари чпен веледарихъди аьлакьа уьбхюру. Абйир-бабарин разивал адарш, учхьан бицIир жарадарин хлиз тувуз шулдар.

Ав, абйир-бабари гатIахьу бицIидар гъадагъну уьрхюрайидара а, хъасин кьяляхъ гъахидарра а. Мицисдар бицIидар жвуван хизандиз гъадагъиган, дурарикан ухьу саб дупну вари ихь тIалабар, хъайи-хъайиси тамам апIуб ккун дапIну ккундар. Дурар уччву гафниинди тербиялмиш дапIну ккунду. Улихьнаси саб хизанди ич идарайиан кьюр чве гъадагънийи – 9 ва 11 йисарин яшариъ айидар. Хъа саб бицIи вахтналан дурар кьяляхъ гъахнийи, чвйир вердиш апIуз шулдарчухьан, кIури. Гьелбетки, думу бицIидарин юкIвариъ чпин баб ими, фици гъапишра, думу бицIидар кIваъ дерд айидар ву. Дурарихьна вердиш духьну, дурарин гъаври ахъайиз, хайлин вахт гъябгъюру. Яшнан аьхю бицIидар гъадагъу вахтна, дурарин жавабдарвал дубхну ккунду ва сабурра апIуб лазим ву.

– Йиз фикриан, мицисдар бицIидар уьрхюрайи хулаз ихь гьюкуматдин ва агьалйирин терефнаан фикир тутруври адаршул. Фужар ву учвуз кюмек туврайидар?

– Ич бицIидариз варитIан ккуни хялижв Айваз Рамазанов ву. Думу, чаз саб бицIи мажал гъабхьибси, ич центриз дарфиди гъузудар. Мусурман динагьлийирра, гьар жвуми йигъан гъюри шулу. Гьацира жюрбежюр идарйириан инсанар гъюру. Дербент шагьрин ва Дербент райондин главйирира аьхю фикир туврачуз.
Аьхириъ пуз ккундузузки, узу кIулиъ айи бицIидар уьрхюрайи хулаъ, гьелелиг, гъийин йигъаз аьгьвалат ужуб ву. Вушра, гъит мицисдар бицIидар уьрхру хулар ихь уьмриъ цIиб ишри.