Дагъустан – саб йишв’ин албагну гизаф миллетар яшамиш шулайи республика ву. Мушваъ агьалйир чиб-чпихъди урус чIалниинди улхура. Хъа урус чIалниинди улхували бабан чIалариз, дурарин артмиш’вализ аьхю зарар тувра. Милли чIалариинди улхрударин кьадар йислан-йисаз цIиб шула. Мектебариъ урхурайидаризра бабан чIалнан дарсариз гъягъюз мажбур апIури амдар. Жигьил абйир-бабари чпин баяр-шубари багъри чIал аьгъю апIувализ артухъ фикирра туврадар.
Йиз багахьлуйирин арайиъра багъри табасаран чIал аьгъдрудар гизаф а. ЧIал дубгъуз рягьят вахтна абйир-бабари му месэлайиз фикир тувундар, хъа гьамус бабан чIалниинди улхру жвуван таярин арайиъ айиган, гьяйифар зигура.
1989-пи йисан Москвайиъ «Дагъустан» жямяаьтлугъ тешкилатдин теклифниинди, Москва шагьрин образованиейин комитетди культурайинна образованиейин «Намус» кIуру центр ачмиш гъапIнийи. Центриъ дагъустан чIалар, аьраб ва инглис чIалар аьгъю апIура, Дагъустандин халкьарин культура ва аьдатар уьрхбаз, артмиш апIбаз аьхю фикир тувра. «Намус» центр образованиейин жюрбежюр проектар ва культурайин серенжемар гъахбан тешкилатчи ва ужуб иштиракчи ву. Центрин кIулиъ 25 йисандин мялимвалин тажруба айи Парсихат Мягьямедовна Муртазялиева а. Образованиейин цирклиъ гъахьи жюрбежюр дигиш’валариз дилигди, юкIв хъади, аьхю аьшкьниинди лихурайи дугъан мюгькамвализ лигну, «Намус» центри гъира хъуркьувалиинди ляхин апIура. Парсихат Мягьямедовна Дагъустандин культура ва аьдатар уьрхбахьна, аргъаж шулайи наслиз дагълу халкьарин аьдатар улупбахьна лап назукди янашмиш шула.
Улихьнаси «Намус» центриъ табасаран чIалра кивуз хъюгъну. Табасаран чIалнан дестейиз дарсар киврайир ихь ватанагьли, Хив райондин ГъуштIил гъулаъ бабкан гъахьи Гюлмира Гьямзабеговна Ферзялиева ву. Дугъу, Дагъустандин гьюкуматдин педуниверситетдин филологияйин факультетдин урус чIалнанна дагъустан чIаларин отделениейиъ дурхну, 1997-пи йисан филологдин пише гъадабгъну. Чав апIурайи асас ляхнилан савайи, Гюльмира Гьямзабеговнайи Москвайиъ яшамиш шулайи ихь ватанагьлийирин бицIидариз табасаран чIал аьгъю апIбан дарсар кивуз йикьрар гъапIну.
Табасаран бицIидарин дестейиъ 6 йислан 14 йис’ина яшар духьнайи баяр-шубар а. Жюрбежюр яшарин бцIидарихъди ляхин гъабхуз читинди вушра, бабан чIалнахьна вуйи ккунивали натижйир хиди. Дестейиъ айи бицIидарин табасаран чIалнаан аьгъювалар лап зяифдар ву. Мялимди чан аьгъювалариинди программа ва план тартиб дапIна. Дарсар шембе йигъан гъахура.
Эгер Москвайиъ яшамиш шулайи учвуз ва ичв багахьлуйириз чIал аьгъю апIуз ккун гъабхьиш, «Намус» центриз илтIикIуз шулу. Душваъ, чIаларилан савайи, дагъустандин ялхъвнар аьгъю апIуз, культурайихъди таниш хьуз, дагъустандин аьдатар дургъуз шулу.
