Аьхиримжи йисари агьалйирин арайиъ ачмиш шулайи жюрбежюр уьзрарихъди сабси аьзарлуйирин кьадарра артухъ шула. Дербент шагьрин Гагариндин ччвурнахъ хъайи кючейиъ ерлешмиш дубхьнайи Дербент райондин кьялан больницайин неврологияйин диспансерин духтир Эсмира Наврузовайи кIурайиганси, иццрушин кади больницайиз илтIикIу аьзарлу кас гьяракатниинди неврологдихьна гьаъру. Гьаз гъапиш нервйирихъди аьлакьалу иццрушнар кайи инсанарин кьадар йислан-йисаз артухъ шула.

 

 

Мициб аьгьвалат арайиз гъюбан асас себебар, табиаьт чиркин шулайивалихъди, инсандин бедендин ва веледар хувалин сагъламвал зяиф шулайивалихъди, инсаният гьялакди кьаби хьуз хъюгънайивалихъди аьлакьалу ву.

Эсмира Наврузова Дербент райондин Рубас гъулаъ бабкан гъахьну. Мектеб ккудубкIбалан кьяляхъ, 2007-пи йисан думу ДГМУ-йик урхуз кучIвру, ва 2013-пи йисан неврологияйин факультет ккудубкIну, кьюд йисан интернатурйиъра урхуб давам апIуру. Дербент райондин кьялан больницайиъ духтирди лихури, дугъан 4 йис ву. Больницайиз жвуван сагъламвал мюгькам апIуз илтIикIу гьарсар аьзарлу касдиз, чан аьгъювалар ишлетмиш апIури, дугъу лазим вуйи къайдайиинди кюмек тувру. Эсмирайин духтирвалин ляхнихьна ккунивал, бажаругълувал, 33 йисан Рубас гъулаъ терапевти лихурайи дугъан дада Сунаханум Самедова нумуна вуди, арайиз дуфнайиб ву, пуз шулу.

Эсмира Наврузовайихъди чан ляхникан, дугъаз ляхниъ алахьурайи жюрбежюр кIулин уьзрарикан ва дурар сагъ апIбакан сюгьбат гъубхнийза. Дугъу кIулин иццрушнарикан саб вуйи мигрендикан яркьуди ктибтнийи.

– Гьар вазлиъ неврология-йихъди аьлакьа айи, кIулин иццрушнар кайи 250 аьзарлуйир кьабул апIури шулча. Учухьна илтIикIу аьзарлу кас сабпи нубатнаъди анализ тувуз ва томография апIуз гьаъруча. Шлин мигрень, шлин ифдин дамар ккуру духьнайивал, кIулин маълик кьюкьяр кайивал ва хайлин жара уьзрар ашкар шулу.

Гъи мигрень уьзрикан улхидихьа. Мигрень – кIулин иццрушнарин саб жюре ву. Гьар йисан му уьзриан кетIерццнайидарин кьадар 50-60 кас вуди шулу, амма вахтниинди духтрихьна илтIитIикIиш, думу лап хяви уьзур ву. Саспидари, мигрень ву сарун дупну, гъядапIуру, хъа дид’ан аьзарлу хьувалин натижйир фицдар шулуш, агъдар.

Му уьзур аьмалназ гъювал – кIулин дамарин ляхин албагурайи нервйир къайдайиан удучIвнайивалин лишан ву. Бязи вахтари мигрень абйир-бабарикан гъюру насликнара тарабгъури шулу. Аьлимарин ахтармиш апIбари улупурайиганси, мигрендин учIвру иццрушну кIулин маълин анжагъ саб тереф бисуру.

Мигрендиан аьзарлу шлударин асас пай 35-40 йисан яшнаъ айи дишагьлийир ву. Ва гизафси му уьзур риш хъуркьрайи, думу бицIир хуз шлу яшназ гъюрайи вахтна аьмалназ гъюру. Думу уьзур гьацира дишагьлийихьан бицIир хуз шлу вахт улубчIвганра текрар хьуб мумкин ву.

Му уьзур аьмалназ гъяйиз, сабан кIулин дамарар ккуру хьуз хъюгъру, хъа дицдар дамарариъди кIулин маъ гьубкIну ифдихъди тямин апIуз шулдар. Хъасин цIиб вахтналан кIулин дамарар сабпну яркьу шулу. Натижайиъ пульс, ифдин давление за, учIвру иццрушнаан кIул илтIибкIуз, эдерчуз хъюгъру.

Мигрендиан аьзарлу кас дигьаддиз мучIу хулаъ гьитIикIуз, кIул’ин леэф илипуз гьяракат апIуру, думу ипIрубдихьан ярхла шулу. КIулихьди, иллагьки уларихьди гъапIу гьарсаб гьяракатну иццрушин артухъ апIуру. Мигрендиан иццурайир даахну, хъергбалан кьяляхъра, дугъан бедендиъ гъагъишин ади, жандак дюбгънайигансиб гьялнаъ гъубзру. Мигрень уьзриан инсан кечмиш шулдар, амма му уьзри дугъан вари уьмур аьзиятназ илтIибкIуру.

– Эсмира Межидовна, мигрень фицдар шартIариъ арайиз гъюру?

– Думу суалназ гьелелиг дугъри жаваб тувуз читинди ву. Амма, дупну ккундуки, миг-рень аьхюну пай дюшюшариъ вахтниинди нивкI дарапIган, гизаф вахтна гъагъи гьава айи ужагъдиъ гъахьиган, гъамлувал кайиган, гизаф ахувалиан, вахтниинди хураг дирипIган, дишагьлийирин бицIидар хуз шлу вахт улдубчIвган арайиз гъюру.

КIул иццру гъабхьиган, мигрень уьзур кайири санитарвалин вари къайдйир тамам дапIну ккунду. Дицир кас, кIул иццру гъабхьибси, ахникк дахъуб лазим ву. Эгер эдерчураш, саб стакан чай ясана кофе гъубхъиш, ужу шулу. Иццрушин яваш хьпан бадали, саб таблетка анальгин ишлетмиш гъапIишра, кюмек шулу. Дицир аьзарлуйи вахтниинди хураг дипIну ккунду, хъа гьамусдин рангнан телевизориз гизаф лигувал дебккуб лазим ву. Эгер гьаммишан ужуб марцци хулаъ, вахт-вахтарик сейир апIуз гъягъюри, физкультурайин упражненйир апIури гъахьиш, ужу шулу.

Дугъриданра, кIулин маълихъди аьлакьалу фунуб уьзурра лап гъигъиб ву. Гьаддиз мициб уьзур кайир больницайиз сагъламвал мюгькам апIуз жвуван хушниинди дуфну ккунду.