Гъийин йигъан варитIан гизаф инсанар кечмиш шулайи уьзрарин сиягьнаъ туберкулезди 13-пи йишв дибисна. Му уьзриан гьар йисан вари дюн’яйиъ 1,5 миллион кас йихура. Туберкулез тарабгъувал дебккбан, дидин профилактика апIбан ва инсанариз дидкан хабар тувбан бадали, гьар йисан 24-пи мартдиъ вари дюн’яйиъ туберкулездихъди женг гъабхру йигъ къайд апIури шулу. Му йигъахъди аьлакьалу вуди узу, Урусатдиъ ва Дагъустандиъ туберкулез тарабгъбан аьгьвалат фициб вуш ахтармиш апIури, РД-йиъ айи Роспотребнадзорин управлениейиз илтIикIнийза.
РД-йиъ айи Роспотребнад-зорин управлениейин пресс-гъуллугънаан туву мялуматариинди, гьар йисан туберкулездиан Урусатдиъ 7,5 агъзур инсан кечмиш шула. ВаритIан гизафси кечмиш шулайидар ВИЧ-инфекцияйиан аьзарлу духьнайи касар ву. Хъа ихь уьлкейиъ дурарин кьадар миллионна гьацIтIан артухъ дубхьна.
Туберкулез – инсанарик ва гьяйванатарик тарабгъру гъагъи уьзур ву. Думу Кохдин палочкйир кIуру бактерйири арайиз хуру. Асас вуди му уьзур гъурдларик шулу. Туберкулез гьавайикди тарабгъуру. Сагъу инсан чазра хабар дарди уьзур кайирикан аьзарлу хьуб мумкин ву. 90 процент дюшюшариъ туберкулез чакан саб жюрейинра хабар тутрувди гъубзру. Му жиниди кIули гъябгъру дережа активвалин жюрейиз затра илтIибкIудар. ВОЗ-дин экспертарин фикриинди, вари дюн’яйиъ туберкулездиан инсанарин 4-пи пай аьзарлу духьна. Амма дурари чпик уьзур кайивал затра гьисс апIурадар, ва дурарин уьзрин жюре тарабгърубра дар. Амма гьарсаб 10-пи дюшюш ухди-кьанди активвалин жюрейиз илтIибкIуру. Туберкулездин асас лишнар – балгъам кайи уьгьйир гъювал, инсан ипни хьувал, бедендин температура за хьувал ву. Му лишнар айи вахтна уьзур рягьятди жарадарикна тарабгъуру. ВОЗ-дин улупбариинди, туберкулездиан гъагъиди кетIерцнайи касди сад йисандин арайиъ чакантина 15 кас аьзарлу апIуру. Уьзур вахтниинди сагъ дарапIиш, дид’ан инсан кечмиш шулу.
Роспотребнадзориан туву мялуматариинди, уьзриан кечмиш шулайидарин кьадар йислан-йисаз кам шулашра, гьамусяаьт Урусатдиъра, Дагъустандиъра туберкулездихъди аьлакьалу аьгьвалат гъагъиди гъубзра.
Улихьна йисариси, гьамусра туберкулездиан ва-ритIан гъагъи аьгьвалат Чукоткайиъ арайиз дуфна. Му региондиъ туберкулездиан аьзарлу шулайидарин кьадар Урусатдин кьялан улупбарихь тевиган (100 агъзур инсандиина 32,2 дюшюш), 4 ражари артухъди ву. Кьюбпи йишв’ин Ямало-Ненецкий округ, шубубпи йишв’ин – Тыва ал.
Туберкулездиан иццру хьпан варитIан бицIи улупбар Тюменский областдиъ ву, дидин кьяляхъ Белгородский ва Рязанский областар гъюра.
Дагъустандикан улхуруш, гъубшу йисан ихь республикайиъ туберкулездиан аьзарлу духьнайи 600-тIан артухъ касар тазади ашкар гъахьнийи. Хайлиндариз уьзур тазади имиди ашкар апIуз уьлкейиъ тарабгънайи коронавирусди кюмек гъапIну. Фицики думу уьзрин лишнар кайидар вари духтрари КТ (компьютерин томография) апIуз гьаъри гъахьну. Хъа диди гъурдларик туберкулездин лишнарра улупуру.
Дагъустандин Къизилюрт, Къумтуркъала, Нугъай, Тарумовский, Хасавюрт, ТляратIа, ЦIумада, ЦIунтIа, ЧIарада районариъ ва Мягьячгъала, Хасавюрт, Къизилюрт, Кьибла-Сухо-кумск шагьрариъ туберкулездин улупбар республикайин кьялан гьисабарихь тевиган, 1,2 ражари зади ву.
Урусатдиъси Дагъустан-диъра туберкулездин профилактика кьюб жюрейиз пай дапIна. Сабпиб – вакцинация апIувал ву. Вакцинайин руб бицIир бабкан духьну шубубпи йигълан ургубпи йигъ’ина ва 6-7 йис гъабхьиган йивуру. Кьюбпиб – скрининг, яна кми-кмиди гъахру ахтармишар ву. Яш 18 йис хьайиз манту ва яш 15 йис гъабхьихъанмина гьар йисан флюорография апIуру.
Гъийин медицинайиз айи мумкинвалариинди, туберкулез 90 процент дюшюшариъ сагъ апIуз шлу уьзур ву. Амма уьзур бегьемди сагъ дарапIди гъибтиш, думу нубатнан ражари улихьди ишлетмиш апIури гъахьи дармнариинди сагъ апIуз шулдар. Фицики, думу дармнари сарун уьзур ккабгъудар. Уьзриан бегьемди сагъ хьувал думу ашкар гъабхьибси сагъ’валин курс ккебгъуваликан ва думу кьатI дарапIди, духтрин теклифар уьрхюваликан асиллу шула.
