Ихь уьмрин йигъар, саб-сабдихъ хътруркьри, гьяракатниинди жаргъура. Гьадму йигъарикан гизафдар, ихь фикриъ саб жюрейин шил гъидритди, улдучIвура. Яв уьмриъ варитIан кIваинди гъубзу бахтлу йигъ фунуб вуйиб, кIури гьерхиш, гизафдари – узуна йиз уьмрин юлдаш эвлемиш гъахьи йигъ, тмундари – ич хизандиъ сарпи бицIир гъахьи йигъ ва гьацдар шаду йигъар кIваин апIури шулу.
Дугъриданра, кIваъ шаду гьиссар ачмиш гъапIу йигъ гьаргандиз кIваинди гъубзру. Хъа уьмур гьаммишан бахтлу йигъарикан ибарат вуйиб дар. Пашман гьядисйирра шулу, фила-вуш бахтлу йигъси кIваин апIру сумчрин йигъ, затра кIваин апIуз даккни йигъаз илтIибкIуру. Фила-вуш юкIв улубкьну сатIи гъахьи, кьюриддин мюгьюббатну бицIи веледдиз уьмур туву жигьилар, арайиъ даккнишин абхъну, жара шулу.
Гьелбетда, ккебгънайи хизан ккадабхъувал – гьам дишагьлийизси, жили жвувазра гъагъи ляхин ву. Гьаци вушра, гизаф дюшюшариъ артухъси бахтсуз шулайир дишагьли ву.
Гъи газатдиъ учу, нюкгьиъ айи жилирна хпир жара гъахьиган арайиз гъюру читинваларикан, му аьгьвалатнаъ бицIириин маракьар уьрхбакан ва жара месэлйирин гьякьнаан юрист Марина Мягьямедовайихъди (шиклиъ) гъубху сюгьбат туврача.
– Марина Пирмурадовна, райондин администрацияйиъ хизандин ляхнариз лигру юристдин вазифйир фицдар ву?
– Дагъустандиъ инсандин варитIан аьхю девлет хизан вуди гьисаб апIура. Гьаци вушра, статистикайин улупбари субут апIурайиси, нюкгьиъ учIву жигьилар жара хьувалин дюшюшар йислан-йисаз артухъ шула.
Хизандин месэлйириз лигру юристдин вазифа – мумкинвал имиш дабгъурайи хизан албагувал, даршсан нюкягь чIюбгъювалихъди арайиз гъюрайи гьюжатнан месэлйир гьял апIуз, алиментар ктагъуз, бицIидар яшамиш шлу йишв улупуз, сатIиди гъазанмиш гъапIу хусусият, ипотека пай апIуз ва гьацдар гизаф жара месэлйир гьял апIуз кюмек тувувал ву.
Къайд апIуз ккундузузки, чпи жара хьувалин гьякьнаан суддиз аьрза тувайиз, хпирна жилир юристдихьна илтIикIну ккунду, фицики сатIлан уьмриъ гъазанмиш дапIнайи мал-мутму пай апIбан, къанунариз асас вуди веледдин тереф уьбхбан рякъяр, алиментар тувбакан ва гь.ж. ватандашариз айи ихтиярарикан юристдиз ужуди аьгъя.
Йиз ляхнин тажрубайиъ саб гьамциб дюшюш алабхъунзуз. Жилиринна хпирин, нюкягь дючIюбгъну, жаради яшамиш шули сад йистIан артухъ вуди гъабхьну. Гьаму вахтнан арайиъ дишагьлийи ипотекайиз чаз квартирара, кредитдиз машинра гъадабгъну. Хъа гьаму кьадар вахтналан жилири, регистрация чIюбгъюз ва хпирин квартирайин ва машиндин саб пай чаз бисуз кьаст дапIну, суддиз аьрза хьади илтIикIну. Дишагьли думу вахтнаъ жара касдихъди шариаьтдин нюкгьиъ учIвну, бицIир бабкан хьуз гьязурди айи. Эгер юристдин кюмек дайиш, дишагьлийихьан чан хусусиятнан эйсивал апIуз хьибдайи. Ипотека ва автокредит гъадабгъру вахтнаъ дишагьли чан сарпи жилирихъди жаради яшамиш шулайивал тасдикь апIру шагьидар, шиклар дагну, суддиъ дугъан тереф уьбхюз гъабхьнийи. Гьамцдар, жарадин хусусиятнахъ ул хъайи инсанар гизаф алахьуру…
Жилирна хпир сар-сарихьан гьудучIвруган, чпи жара хьувалин себеб улупувалра чарасуз лазим ву. Эгер жилири хпириз, бицIидариз йивури гъахьнуш, бицIидар шлихъди яшамиш шулуш къарар адабгъру вахтна, судди думу себеб гьисабназ гъадабгъуру. Судра «гъяцIли» гафарихъ хъугърадар, суддизра дишагьли полицияйиз, духтрихьна илтIикIбан ясана мектебдиъ айи мялимарихьан вуйи шагьидвал лазим ву.
– Жилирна хпир жара шула, бицIидар дадайихъди гъузра. Дурарин яшайишдиз фукьан харжар лазим ву, эгер бицIидарин адашди кюмек дарапIди гъабхьиш, дурарин яшайиш лап гъагъиб шулу. Гьамциб дюшюшдиъ бицIидарин тереф фици уьбхюз шулу?
– Эгер жилири, ЗАГС-дин регистрация имидира, хизандиз пулин кюмек апIурадарш, дугъкан алиментар ктагъуз шулу. Йиз тажрубайиан саб мисал хибдиза. Дишагьли чан жилирихъди яшамиш шули ашра, жилири хизан уьбхюз затра кюмек апIури гъахьундар. Дурариз кьюр бицIир айи. Хизандин вари харжар дишагьлийиз гъюрайи 15-17 агъзур манатдин маважибди ккеркрайи. Хъа жилир къанун уьбхру органариъ лихури, гьар вазли ужуб маважиб адабгъурайир вуйи. Гьюкуматдин ляхниъ айи касдикан алиментар ктагъувал читин ляхин дар – дугъу ляхин апIурайи бухгалтерияйиз, ясана суддин приставарихьна суддин къарар хътапIувал чIяаьн шула. Лазим кьадар процентар ктагъури, дадайин счетдиз хътаиди.
Хъа уьлкейин жара йишвариъси дарди, Дагъустандиъ дишагьли жилирихьан жара гъахьиган, алиментар ктагъувалихъ хъергри шулдар. Дугъу чахьан шлуганси мадар апIуру. Хъа жилир ужуди яшамиш шула, дугъу цIийи хизан ккебгъра, чахъ хъайи бицIидарикан гьархна. Дишагьлийиз суал тувраза: «Алиментар гьаз ктагъурадарва?» Жаваб: «Думу ляхниъ адар, алиментар наънан тувру?» Думу жаваб чан ихтиярарикан аьгъдру дишагьлийи туврайиб ву. Къанундиинди, адаш чан веледариз кюмек тувуз буржлу ву, ляхниъ адарш, ляхниъ учIври.
– Ляхниъ адру ватандашдикан ктагъру алиментарин кьадар фукьан ву?
– Ктабгъру пуликан улхуруш, гьар региондиъ чан кьадар улупна. Думу кьадар йисар бегьем духьну адруриз яшамиш хьпан бадали чарасуз лазим вуди гьисаб дапIнайи пулин кьадарназ барабар ву. Ихь республикайиъ сар бицIириз 11499 манат пул улупна. Бязи вахтари, ватандашдиз гьаму кьадар пул тувуз мумкинвал адрувализ дилигну, судди думу кьадар гьацI апIура.
Жилирна хпир жара хьпан кьяляхъ алиментар тIалаб дарапIру дишагьли, йиз фикриинди, дюз дар, дугъу чан веледдин ихтиярар уьрхюрадар, дугъаз рубкьурайи пул чав хътабтIура.
– Алиментар тутрувру адашдиз, дадайиз къанундиъ фициб жаза улупна?
– Алиментар тутруврудариз айи жазайикан улхуруш, жаза шубуб жюрейинуб ву: варитIан пучIуб – бицIириз буржлу дубхьнайи пулин кьадар ктабгъувал. Дишагьлийи, приставдихьна душну, буржнан гьякьнаан справка гъадабгъуру. Буржлу вуйи пул гьисаб апIбан къайда а, гьадму къайдайиинди гьисабар дапIну, справка суддиз тувра. Суддин къарарниинди дугъкан лазим вуйи кьадар пул ктабгъуру.
Кьюбпи жюрейин жаза административ жаза ву. Диди, приставдин ясана аьрза дибикIнайирин тIалабниинди пул буржлу духьнайи ватандашдин журум апIура. Думу ляхинра суддиъ гьял апIура. Къайд апIувал лазим вуки, алиментарин бурж кьюб вазлинтIан артухъ вуди ккунду. Эгер ватандаш больницайиъ, дустагъдиъ ади, дугъаз гъазанмиш апIуз мумкинвал гъабхьундарш, судди думу далил гьисабназ гъадабгъура.
Эгер буржлу вуйи ватандашди, чаз административ жаза тувнушра, алиментар туврадарш, думу кас Урусатдин уголовный коддексдин 157-пи маддайиз асас вуди (сад йис’инакьан дустагъдиъ итувал), уголовный жаза-йихьнара хуз шулу.
Ихь сюгьбатнан аьхириъ пуз ккундузуз: адшар ва дадйир, ичв бицIидар кюмек дарди мигъитанай! Хизан дабгъувалин тахсиркар бицIи велед дар. БицIи веледдиз адашра, дадара айи хизан ккунду.
– Марина Пирмурадовна, интервью тувбаз чухсагъул. Увуз ихь ватандашариз къанунди тувнайи ихтиярар уьрхбан ляхниъ заан хъуркьувалар ишри.
Марина Мягьямедова Табасаран райондин Жвулли гъулаъ бабкан гъахьну. Волгограддин государствойин университетдин юридический факультет заан хъуркьувалариинди ккудубкIну, думу Волгоград шагьрин Дзержинский райондин суддиъ суддин заседанйирин секретарди лихуз хъюгъну. Сад йислан жигьил пишекар судьяйин кюмекчиди кьабул гъапIну. Ватандиз кьяляхъ гъафиган, думу Мягьячгъала шагьрин Советский райондин судьяйин кюмекчиди, Мягьячгъалайин Кировский райондин администрацияйиъ хизандин ляхнариз лигру юристди лихури гъахьну. Гьамусяаьт чан бицIи веледариз лигури, Марина Мягьямедовайи хизандин месэлйир арайиз гъафи инсанариз юриствалин кюмек апIувал давам апIура.
