17-пи сентябриъ ихь игит бай, Кьягьялвалин ордендин сагьиб Байрам Агъамягьмадович Ибрагьимпашаевдин яш 39 йис хьибдийи. Дербентдиъ айи Дявдин машгьурвалин музейиъ Байрам гъахьи йигъаз думу кайи шиклар, дугъан наградйирихъди ва биографияйихъди аьлакьалу материал гьязур дапIнайи – дугъан инсанвал ва кьягьялвал нумуна вуди, аргъаж шулайи насил тербияламиш апIуз. Музейиъ, Украинайиъ гъябгъюрайи хусуси метлеб айи дявдин операцияйиъ эскервалин буржи тамам апIури, игитвалиинди жанар туву ихь ватанагьлийириз бахш дапIнайи стенддик дугъан суратра ка. Умудлу шулухьа, Байрамдин ва дугъансиб кьисматну му стендарик сатIи дапIнайи миди вуйи жигьиларин ччвурар, дурар гьаргандиз мелзниин гъузруганси, шагьрар-гъуларин кючйириин, урхбан ва лихбан идарйириин, аьхю мянайин тикилишариин ва тешкилатариин иливиди.

 

 

Байрам Ибрагьимпашаев 1983-пи йисан сентябриъ Хив райондин Асккан Яракк гъулаъ бабкан гъахьну. Дугъу Дербентдин 11-пи нумрайин мектеб ккудубкIну. Спортдиин юкIв али бай ДГПУ-йин физический культурайин ва дуланажагъдиъ хатIасузвал уьбхбан факультетдик урхуз кучIвну ва заан образование гъадабгъну. Университетдин кьяляхъ Байрамди Чита шагьриъ армияйин жергйириъ гъуллугъ гъапIну. Шубуд йисан контрактдиинди Чечен Республикайиъ военный ляхин апIбахъан думу Каспийск шагьриз ляхниз гъафну. Хусуси метлеб айи дявдин операцияйин садпи йигъланмина Украинайиз гьаънайир, 1-пи мартдиъ, жара эскриз кюмек дапIну, дугъан бронетранспортерилан улдучIвурайи вахтна, душманди Байрамдиз зиълан гъивну…

Байрам Ибрагьимпашаев, чаз аьжалин къурху ашра, инсандиз кюмек дарапIди гъитрур даруваликан, дугъан инсанваликан ва гьюрматлуваликан, дугъахъди эскервалиъ гъахьидариси, думу аьгъюдари варидари ктибтура. Байрамдин тербияйиин гьяйран хьувал гьеле мектебдиъ имиди дугъан кьяляхъ хъайиб ву. Дугъкан мялимар гьадмукьан разиди гъахьнуки, думу ва дугъан бицIину гъардаш Эрик мектебдиъ айи вахтари, учительскаяйиъ уч гъахьи мялимари Ибрагьимпашаеварикан гафар дарапIу йигъ шули гъабхьундар. (Эрик гьамусяаьт Пермдиъ уголовный розыскдин начальникди лихура.) Абйир-бабари гьамкьан ужудар баяр фици тербияламиш гъапIнуш, мялимари гьерхри гъахьну. Гьациб саягъ, гьам урхру йишваъ, гьам лихру йи-шваъ – учв наан гъахьишра, чан аьхиримжи йигъазкьан Байрам, инсанариз кабхьну убгурайи хядси, вари бадали жвув харж шули гъузну. Дугъан командирихъди гаф-чIал гъапIдари кIураки, дугъу, чан хиликк ккайи 90 кас чахътIан Байрамдихъ ужуди хъпехъуйи кIури, ктибтури гъахьну. Гьадму саб вахтна, чакантина баяр инжик апIуз даккунди, учв Байрам командир хьуз рази шули гъахьундар.

«Байрамдин ужур вуйивал асас жюрейинуб вуйи, – кIура ич сюгьбатнаъ Байрам урхури гъахьи мектебдиъра мялимвал гъапIу ва гьамусяаьт Дербентдин 1-пи нумрайин мектебдиъ лихурайи, Ибрагьимпашаеварин хизандин дуст ва майил вуйи Назифа Зейнуллаевнайи, – инсандиз гизаф дикъат туврур, варидариз ужур вуйи. Мицдар инсанар лап цIибдитIан шулдар. Дада даккни бай шлуб дар. Вушра баяринра дадйирихьна вуйи янашмиш’вал жюрбежюруб шулу. Хъа мукьан дадайиъ иман айи байра гъяркъюр дарза…»

Игит бай бабкан гъахьи йигъаз Дербентдиъ дурарин хулаъ багахьлуйир, Дявдин машгьурвалин музейин ва жямяаьтлугъ тешкилатарин вакилар уч духьнайи. Бали чан игитвалиинди фициб гьюрмат ва ад гъазанмиш гъапIишра, багъри инсанариз думу бабкан гъахьи йигъ учв имдарди къайд апIувал алдрабхъри! Мициб йигъан дугъан абйир-бабариз фу кIуру? Дугъан жигьил хпириз, адашдиз ккилигури, дадайи дибикIнайи шиир урхурайи 3-пи классдиз гъягъюрайи шураз, мектебдин яшнакк ккуркьну адру бализ фу кIуру?

«Гизаф ужур бай вуййиз, — гъапну Байрамдин дада Наргизди, узу баликан бикIуз гьязур шулайиб рябкъюри. – Ич кьаби эмейи, я жан эмейин, баяр чIурудар шлуб дар, кIур узуз. Баяр чIурудар шлуб дар, хъа му марццир вуйи…

Йиз бицIину балира гъапунзуз, кIваан думу гъудрузруб аьгъяйзуз, гьаз гъапиш думу кьадарсуз марццир вуйи, кIури. Чав фу апIурушра, Байрам улихь дийигъуриз, кIуй, гьамци гъапIиш вая гьамци гъапиш, дугъу фу кIуйкIан, му дюшюш дугъу фици гьял апIуйкIан, кIури».

Наргиз бажийихьан, Байрам фицдар хурагар ккунир вуйиш, гьерхнийза. «Йиз чуччуз Байрамдикан нивкI гъябкъну; гъулан пеъ кипну, хинкIар апIин хала, гъапнийиз, кIур. ХинкIар ккунир вуйи», — жаваб тувнийи дугъу. Белки гьаддиз вушул, хурагари алабцIнайи суфрайилан, узуз хинкIар ахьай кIури, дугъу швнуб-сабан гъапнийи… Дадайиз сабур тув, жан Аллагь!

«Вари ляхнар кайир вуйи. Дугъаз аьгъдруб, дугъхьан даршлуб адайи. Гьаци вердиш гъапIнийза: саб фу-вуш аьгъдариз гъапиш, аьгъдариз кIуру гафар шулин, дубгъ, кIуйза. Наънан аьгъю дапIнура, дубгъуйи».

Байрамдин хпир Асият, чIалнаан ва литературайиан дарсар кивру мялим, дербентдин мялимаригъ чан табиивалиинди, жвуван ляхнихьна асас жавабдарвал айивалиинди улихьганра кIваинди гъузнийиз. Хъа мициб дюшюш дубхьну, дугъан жилирикан бикIури, узуз думу хъанара алахъруб аьгъдайзуз. Байрамдизна Асиятдиз веледар, хизан ккебгъну ургуд йислантIан гъахьундар. Гьамусяаьт дурарин риш Ханум 3-пи классдиз гъягъюра, бали Амири музыкайиан ва шиклар каъбаан дарсар гъадагъура.

«Чакан кидибтну ккудубкIуз даршлу кьадар ужур вуйи, – гъапнийи Байрамдикан Асиятди ич ихтият сюгьбатнаъ. – Дугъахъди сабдиканра фикир апIуб алабхъурдайи, гьадмукьан ихтибарлу инсан вуйи.

Дугъу улихьна хътау мялуматар телефондиъ хъана урхури, дурариъ гьамус жара мяна рябкъюрайиз. Байрам хусуси метлеб айи дявдин операцияйиз, думу ккебгъруган, 24-пи февралиъ, гъушну. Узуз: «Вари ужуди хьибди, фикир мапIанай», – дибикIнайи. ВуйиштIан, му гъалаб кайиган, дибикIнайиб вуйи. Дугъу гъапи гафар гьамус вари жара мяна ади ачмиш шулазуз…

Зат невс айир дайи. Жарарихъди гьюжат, хаинвал аьгъюр дайи. Айибдиин рази инсан вуйи. Учв саб дюшюшнаъра жарарси улупрур дайи, фу аьгьвалатнаъ вушра, чан вуйирсир вуди гъузрур вуйи.

Му заманайиъ инсанар гизаф дигиш гъахьну кIури, дугъаз гизаф дерд кади гъабхьнийи. Дарвал кайиган инсанар жарадар вуди, пул гъабхьиган гьюдюхнийкIан, кIуйи. Хъа учв гьюдюхрур дайи.

Фунуб вушра ляхин удукьрур, марцци ляхин апIрур вуйи. Зат чаз дярябкъю ляхин вуди гъабхьишра, интернетдиан дилигну, гьадму апIуйи…»

Асиятдихьан, Байрам чаз нивкIукди рякъюри аш, гьерхнийза. «НивкIукди дуфну, хъадакну гъягъюри, узу чаз мягъян кIури, рякъюриз», – жаваб тувнийи дугъу.

Узу Байрамдин багъри инсанариз фициб суал туврашра, зийник кучрайирси, айтIан гучIури айза. Дурарин гирами инсан саб герендиъра кIваълан гъягъюрадар ва гъягъидира дар, вушра суалну дерд чIиви апIурайиси гьебгъру…

Веледар, тазади ригъухьна гьачIарккурайи кюкйирси, аьхю шулайидар ву. Дурариз жан-юкIвтIан гъайри, хизандиъ шадвалин гьавйир духьну ккунду. Дарш, дурарихьан бегьем аннамиш апIуз даршули, дурарин юкIвариз аьхюдарин хажалатну гуж тувру. Гьаддиз жвув алдатмиш апIуз чалишмиш йихьай, гъургу чйир ва чвйир! Ичв хилариин гъузнайи бицIи цIюмгъларсдар веледарихъ чпин гъийиху абйирихъ хъимбу уьмурра хъиври яраби! Дурар уьрхюз ва му гъагъи гъабхьи уьмур гъабхуз учвуз сабур ва кьувват туври!