Эвел 3, 5 нумрйириъ
Гадарихъ гъубшу байвахт
«Йиз адашди гьякьлу уьмур хъапIнийи, думу гьарган намуслуди лихури гъахьнийи. [Сусана Бабаевайи узуз, социалист талитариъ гъалиб хьпаз лигну, Киргизияйин асиллу дарувалин 10-йис хьпахъди аьлакьалу вуди туву, гизаф йисарин марцци зегьметназ, гъулан мяишат артмиш апIбаъ ва жямяаьтлугъдин уьмриъ жанлуди иштирак хьпаз лигну, чан адашдиз туву жюрбюжер гьюрматнан грамотйирин шикларра хътаънийи]. Дугъахьна гизафдар кюмек вая насигьят бадали гъюри шуйи. Дугъу саризра ваъ гъапундайи…
Думу дявдиз гъухундайи, фицики яшар лап цIидар вуйи ва кьаби абйир-бабар уьрхюз имбур сар гьадму вуйи. Дяви ккудубкIиган, адашди саки хьуд йисан армияйиъ гъуллугъ гъапIнийи. Думу вахт дявдин кьяляхъ имбу бандитарин ва гъачгъарин дестйирихъди, фашистарин терефкрарихъди дявйир гъахурайи вахт вуйи. Адаш гъачгъар дагъитмиш апIбан гьяракатариъ иштирак гъахьнийи. Дугъу ктибтури шуйи, фици швнуб-сабан жигьил эскрар, душмнари ккивнайи минйириин лик иливну, чан уларихь парчйир гъахьнийиш, тIафларихъди вуйи йивбариъ фукьан инсанар гъирмиш гъахьнуш.
Дявдин кьяляхъ хайлин йисари адаш бригадирди гъилихнийи. Учура, вари чйир, гадар апIру йишв’ин лихури гъахьунча – рузи марцц апIру машинарихъ дяхин, мух хъабхьри. Абйир-бабар гьякимар вуйи бицIидар хьадан лагерариз, курортариз гъягъюри шуйи, хъа ич курорт – ригъди кIулин маъ убхьру гадар апIру майднариин гъябгъюйи. Учу адашдиз кюмек апIури шуйча. Сифте дяхин, хъасин гьяжибугъда марцц апIуз, хъа августдин аьхирихъна – люцернайин тумар. Узу, мисаланаз, гулдин тумар сифте штук кирчуйза, гугшвар штун зиин уьлюрхиган, шид улдубзну, тумар ерццуйза, хъасин шишлариз уч апIуйза.
Учу адлу сихлиан вуйиб мектеб ккудубкIигантIан аьгъю гъабхьундарчуз. Адашди, учу наънан вуш, гьадмуган ктибтнийчуз. Амма му мялуматари учук фурслувал, агъирвал капIундайи, фицики абйир-бабари бицIидихъан мина лихуз улупнийчуз. Адашди гьарган учуз, зегьметну инсан балгуру кIури, текрар апIуйи.
Футнайи ккидипу хизан
Саб ражари адашдин шкафдиъ «Советарин Дагъустан» кIуру журнал гъибихънийзуз. Дидик, йиз Наврузбег аба гъалатI вуди жазаламиш гъапIуваликан ва думу, кечмиш хьпан кьяляхъ, судди гьякьсуз лекейихьан марцц гъапIуваликан дибикIнайи. Думу макьала гъурхиган, жан гьаци хяви гъабхьнийизки. Адашдира думуган узуз гъапнийи: «Лиг, Сусана, му алчгъари фу гъапIнуш! Саб тахсирра ктарди, анжагъ бахил касарин футнйир себеб духьну, ихь хал ккидипну, ихь хизан беябур гъапIну, ухьу ккудудубкIру аьзиятнаъ ирчну…».
Фу пузахъа сарун… Йиз абайина бабу, адашди гъизигу дердар-аьзиятар гъира гъянаъ гъванарси арсну имийиз. Гьич увуз аьгъяйиш, дурари гъурабатдиъ фу кьадар бала-кьазйир аьх гъапIнуш, фукьан аьзиятар гъизигнуш!.. Фу кьадар инсанарин бахт кьатI гъабхьну думу йисари! Фукьан инсанар Киргизияйиз вуйи рякъюъ гъийихну. Адашди ктибтуйи, дурар малар – гьяйвнар гъахру, деуз, дахъуз саб жюрейинра шартIар адру вагъунариъди гъухнийи. Рякъюъ кечмиш гъахьидар жилик фаракьат апIузкьан гъитудайи – майтар, хилар-ликарихъан дидисну, вагъундиан чIатинди гатахьуйи. Дурарихьна гьяйванатарихьнаси янашмиш шули гъахьну», – гъагъи ухьт алдабхънийи Сусана Юсуфовнайилан.
Ватандикан тамарзу мяъли
«Адашди гьарган саб мяъли апIуйи. Гьяйиф, дидин гафар кIваинди гъузундариз. Дадайиз швнуб-сабан кIури гъахьунза, «дикI сарун, дада, думу мяълийин гафар кагъзик». ГъидикIундайи. Гъурд’ан гъафундайхьиб, даршсан цIийикIултIан гъамлу дакьикьйир кIваин апIуз ккун гъабхьундаршул. Шлиз аьгъя… Хъа гафарин мяна гьамциб вуйи: учу гевюл ачухъди яшамиш шули гъахьунча. Дагъустандиъ, уткан вилаятдиъ, дагълар, нирар айи уьлкейиъ, хъа алдахьунчу бегьерсуз гъумлугъ чюллериз…
Йиз багъридари – адашди, абайи ва бабу – ватандихъ гизаф дерд гъизигну. Наврузбег абара – дугъу 107 йисандин уьмур хъапIнийи, Сусан бабра – думу саки 100 йисан яшамиш гъахьнийи – ватан рябкъюз ул хъимиди дюн’яйилан гъушнийи»,
– сеснак гиран кади гъапнийи йиз сюгьбатчийи.
Инсанар кIваълан гьаувал дюз дар
«Саб вахтна узу йиз сихлин гьарин шикил дюзмиш апIуз хъюгънийза. Ич сихил лап аьхюб вуйич. Амма уьмрин гъай-гъушнари, ляхнари мюгьлет тувундариз. Хъа магьа гьамус, уву ич хизандикан газатдиъ гъибикIхъан тина, думу ният хъана чIиви шулайиз. Ич гъуншдиъ Хив райондиан алдаъдарин наслар вуйи Аваеварин хизанра яшамиш шула. Гьадрарин бабаз вари кIваинди ими. СатIиди му ляхин давам апIидича.
Узу саб вахтна йиз хизандин тарих ахтармиш апIуз хъюгъиган, архиварихьна илтIикIнийза, интернетдиъ мялуматар агуз хъюгънийза. Варидарикан мялуматар айи, хъа ич хизандикан – йиз абайикан, дявдиъ иштирак гъахьи эмарикан – гафкьан дибикIнадайи. Хиял апIин, дурар зат дюн’яйиз гъафундар, яшамиш гъахьундар! Му ляхни гизаф дерд тувнийиз. Гьамци инсанар тарихдиан кутIушвуз, дурар марцциди кIваълан гьархуз гьич шулин?! Саб йиз хизан ваъ, дицисдар хизанар гизаф а, гьадму гьисабнаан Киргизияйиъра, жара йишвариъра. Дурар дявдин вахтна, «халкьдин душмнар» кIури, сарпидарди варитIан гъагъи женгариз гьауйи; дурари, гъати йивбариъ иштирак духьну, чпин жанар Ватандиз фида гъапIнийи. Дявдин кьяляхъ Киргизияйиъ марцци зегьмет зигури, гъулан мяишат за апIбак чпин лайикьлу пай кивнийи. Ичдар мушваъ фунуб ляхниъ вушра сарпидар вуйи. Ва албагдар, гизаф албагдар вуйи. Учузра инсанвал уьбхюз, ужуб-харжиб жара апIуз улупнийи. Адашди гьар вахтна учуз кIури шуйи: «Гьаммишан инсанвал дюбхну ккунду. Фукьан учвуз читинди вушра, инсанди гъузну ккунду. Учву инсанвал гъюбхиш, ичв юкIваризра рягьят шулу. Аллагьдин улихьра рягьятди шулу, инсанарин улихьра, жвуван аькьвлин улихьра»…
Хъа гъи дурар гьюкуматди, инсанари кIваълан гьаъна, хиял апIин, дурар му дюн’яйин зиин яшамиш гъахьундар. ГьамтIан аьхю аьдалатсузвал шулинхъа? Гиран гъабхьунзуз гизаф…», – ашкар гъапIнийи Cусана Уьмаровайи чан кIван гъалаб.
Сабансан ражари Ватан рябкъюз юкIв хъимийиз
«Адаш кечмиш гъахьиган, мухриъ айи юкIв гъван гъабхьнийиз. Думу дерд гьадмукьан учIвруб ва гъагъиб, гъира гьисс апIураза. Йиз дерд гъатламиш апIбан бадали, узу жвуван ватанагьлийир агуз хъюгънийза. Думуган Советарин Союзра гъадабгънийи, аьлакьйир чIур гъахьнийи, инсанари кагъзарра дикIури имдайи. «Одноклассники» сетдиъ Гъвандикк, Лика гъулариан ватанагьлийир гъидихънийзуз, дурарихъди гаф-чIал апIуз хъюгънийза. Адаш кечмиш гъахьиган, йиз суалариз жаваб тувру кас имдайи, ва узуз чарасуз вуди йиз суалариз жаваб тувру, йиз юкIв дябхъюз кюмек апIру инсанар лазим духьнайзуз. Хъасин интернетдиан Дагъустандиъ айи йиз мирасарра гъагнийза, гьамус дурарихъди аьлакьйирра уьрхюраза. Ва гьадмуган мухриъ айи гъван ебцIуз хъюгънийиз…
Кьюд йис улихьна Кавказдиъра гъахьунза, душв’ан бализ швушв гъахунза. Гъвандикк, Лика гъуларизра гъушунза, рякъюъди гъягъюрайириз Мягьячгъала ва Каспийск шагьрарра гъяркъюнзуз. Гьякьлуди кIуруш, Гъвандикк гъулаъ сейир апIуз, дидиъ гизаф лицуз юкIв хъайиз, амма вахт адайи. Узу душваъ сабпи ражари 30 йис улихьна гъахьнийза. Сабансан ражари Дагъустандиз хялижв хьуз удукьур кIури, умуд кайиз», – ккудубкIнийи Сусанайи чан ихтилат.
