«Аьхиримжи йисари Дербент райондин халкьдин мяишат хайлин улихь гъубшну, зегьметкешарин яшайиш ужу гъабхьну. Дербент райондин кевшенар тIумутIчивалиин машгъул духьнайи аьхю мяишатарикан ибарат ву. Душваъ хьуд агъзур гектартIан артухъ йишваъ бегьер хурайи тIумтIин багълар а. Думу багъларин мянфяаьтлувал артухъ апIбан ляхниз кIваантIан фикир тувра», – кIури, Дербент райондин гъулан мяишатдин управлениейин сяняаьткар Мамедрашид Къурбановди мялум гъапIнийи ич сюгьбатнаъ.
– Мамедрашид Мамедэминович, аьхиримжи йисари Дербент райондиъ ригъун мейвйир гьясил апIбан натижйирикан фу пуз шулу?
– Гъийин ихь сюгьбат хьуд йисандин пландилан ккебгъидихьа. Аьхиримжи хьуд йисандин арайиъ ригъдин мейвйир гьясил апIуз ва дурар гьюкуматдиз масу тувуз улупнайи планар тамам апIувалин ляхин Дербент райондиъ лап гьяракатниинди кIули гъябгъюра. Мушваъ аьхиримжи кьюд йисанра заан натижйир гъазанмиш дапIна. Мисалназ, 2019-пи йисан – 65044 тонна, 2020-пи йисан – 80880 тонна, 2021-пи йис – 86622 тонна, 2022- пи йисан – 93181 тонна тIумтIин бегьер уч дапIна.
Бегьерлувал гъюблан-гъюбаз за хьувалин асас себеб – ляхниъ ужуб агротехника, илмин ва улихь дубшнайи тажрубайин къайдйир ишлетмиш апIувал, зегьметдиз ва яшайишдиз хъайивал апIувал ву.
– Хъа гьамусяаьт варитIан жанлуди ляхин апIурайи тIумутIчивалин тешкилатар фундар ву?
– Гьар вахтна варитIан улихь хьайи тIумутIчивалин тешкилат, ухьуз варидариз мялум вуйиганси, Н. Аьлиевдин ччвурнахъ хъайи совхоз ву. Мидланра гъайри, «ТIумтIин мяишатдин ишчи» ООО, «ДЗИВ-2» ООО, «Агрофирма Татляр», «ДКК — СТ» ООО, «Агролайн» ООО, «Рамазанов» КФХ, «Иман» КФХ, «Хасбулатова» КФХ ва гьацира «Сябнава» КФХ кIакIначи тешкилатарси гьисаб апIуз шулу.
– Республикайин улихь-кIулихь хьайидари Дербент райондиъ му циркил артмиш апIбаз фициб фикир тувра?
— Ккудубшу аьсрин 1995- пи йисхъан хъюгъну, гьюкуматди ичкийиз къаршуди гъубху политикайин натижайиъ тIумутIчивалин цирклиз аьхю зарар тувнийи, яна думуган тIумтIин багълар шубуб ражари цIиб гъахьнийи, гьаци имбу тIумтIин багъларин бегьерлувалра лап ис абхънийи.
Дагъустандин кьибла терефнан, Дербент райондин асккан гъуларин кевшенариин тIумтIин багълари асас йишв бисурайи. Душвариъ тIумтIин багълар итуз ва заан бегьер гъадабгъуз шлу шартIар гизаф айи. Хъа шагьрарин, районарин кIулиъ айидари, бегьерлу жиларин аьхюну пай арендайиз гъадагъну, хъасин хусусиятназ илтIикIну, дурар хулар дивуз пулихъ масу тувнийи.
Анжагъ 2010-пи йисхъан мина му цирклин артмиш’вализ фикир тувуз ва дакьатар деетуз хъюгъну. Хъа гьамусяаьт думу циркил егинди артмиш шула.
Къайд апIуз ккундузузки, гъулан мяишатдин цирклин артмиш’вализ пулин дакьатар лазим ву. Думу месэлайиз гьамусяаьт гьюкуматдин улихь-кIулихь хьайидари асас фикир тувра, жилихъ кIваантIан лихурайи касариз, зегьмет зигурайидариз кюмек апIура, яна субсидйир жара апIура. Гьюкуматди туву дакьатар вахтниинди ва мянфяаьтлуди ишлетмиш апIувалиъ аьхю мяна а.
Гъийин йигъаз хъана 60 гектаринна йишв тIумтIин цIийи багълар кивуз гьязур дапIна ва гьаму йигъари багъларин кьадар артухъ апIувалин ляхнихъ хъюгъди. ТIумтIин тегьенгарикан лазим дару цирклар ктатIбан, бегьер хурайи багълариъ гъюргъю дестгар жарадарихъди дигиш ва багъларин арайигъ йишвар тартиб апIбан ляхнарик гьяракат кипди.
– Чухсагъул интервью тувбаз. Вари ниятар кIулиз удучIври ичв.
***
Дагъустан Республика – артмиш дубхьнайи гъулан мяишат айи республикйирикан саб вуди гьисаб шула. Йиз фикриан, эгер мяишатдиъ чан ляхин ужуди аьгъю пишекар адарш, бегьерлу жилар ву, пулин дакьатар жара гъапIну кIури, заан ерийин бегьер гъадабгъуз шулдар. Къайд дапIну ккундуки, ихь республикайин кевшенариин гъулан мяишатдин мимидарди вари жюрейин тадарукар гьясил апIуз мумкинвал а.
