Ноябрин тятIиларин вахтна Хив райондин Хив гъулан М. Шамхаловдин ччвурнахъ хъайи кьялан мектебдиъ вари предметариан методобъединенйир кIули гъухнийи. Му семинарар тешкил гъапIдар ва кIули гъухдар райондин образованиейин гъуллугъчйир вуйи. Гьаци, гьаму гьяфтайиъ бабан чIалариан ва литературйириан семинарра гъабхьну. Дидиъ 25-тIан артухъ Хив райондин мектебариъ лезги ва табасаран чIаларианна литературйириан дарсар киврайи мялимар иштирак гъахьнийи.
Гьелбетда, мялимар саб йишв’ина уч гъахьиган, дурарин сяътар дакьикьйирси гъягъюру. Сюгьбатнан эвелиъ мялимари къайд гъапIганси, гъи бабан чIалариан вуйи дарсарин кьадар-кьисмат аьхир адру далалай хъайиб дубхьна. Серенжемдиъ гьудруркIрайи китабарикан, хъа айи китабар затра дарди алакIну, бабан гъючIюбгъю африз ухшар духьнайиваликан, йислан-йисаз кам апIурайи сяътарин кьисматнакан, хъа айи сяътарин ерина жара дарсариан вуйи ахтармиш апIбан ляхнар гъахури, бабан чIалар киврайи мялимар рихшанд апIурайиваликан, дидлан савайи, гъи думу саб артухъ герек шулайи, иша гъябгъюрайи дарс дар, ич юкIв гъабхьиштIан баяр-шубар гьаударча, кIуру абйир-бабар хъайи урхурайидарра ихь арайиъ айиваликан сюгьбатар гъухнийи.
Семинарин кьяляхъ узу сар лезги ва сар табасаран чIаларин дарсар киврайи мялимарихъди бабан чIалар уьрх-бан месэлайин гьякьнаан жа-жаради сюгьбатар гъухнийза. Му учIру месэлайихъди аьлакьалу дурарин жавабар жикъиди исихъ тувраза.
«Сарун гъи сяътарикан, китабарикан, планарикан улхуз иштагь имдарзуз. Гъи хайлин яш дубхьнайи гьамгъаз, ккебехъну дудрусди, хъана сяътар ккунди айин, кIуру. Узуз ккунди айидар сяътар дарзуз, хъа чIалнахъан, дидин закурин йигъхъан гъи имиди ибшурайи юкIв вуйиз. Баркавнин йигъ фициб шуйкIан? Фукьан вушра дердарра гъапIунза. Му месэлайиз фикир меркездиъ тувну ккунду. Магьа гьамкьан йисари лихури, «бабан чIалнан ва литературайин дарсариз учуз ккундуш, ич юкIв вуш баяр-шубар гьаурча, дарш гьаударча» кIуру абйир-бабарра зат алахьундарзуз. Гьамус магьа аьхиримжи йисари дицдар абйир-бабар гъулариъра кмиди шула. Му ебхьуб, рябкъюб ва алабхъуб узуз аьхю дерд ва аьзаб вуйиз. ЧIал дарин халкь? ЧIал дарин Ватан? ЧIал дарин культура? Эгер жвув гъахи бабхьан, ватандихьан, юрднахьан чIал жара апIураш, дугъаз рябат, абур, намус, гъир’ят хъайи кас ву пуз хай даршул. Гьаз гъапиш чIал варибдин шибритI ву», – кIура Ккугъ гъул’ан вуйи, лезги чIалнан ва литературайин мялим Гьямидуллагь Велибеговди.
Мектебариъ бабан чIал ва литература кивувалихъди арайиз дуфнайи аьгьвалатнан гьякьнаан чан фикрар Хиварин мектебдин табасаран чIалнан ва литературайин мялим Зульфия Шябановайира ачмиш гъапIнийи.
«Ав, йискьубак саб методобъединение гъабхури, 21-пи октябрь Культурайин йигъ, 21-пи февраль ЧIаларин йигъ ву пну, кIваин апIури, имбу вахтна ухьу ккебехъну ккундар. Гъи швнуб-саб милли чIалар, чпи дилихри, ихь арайиан адахьна. Йислан-йисаз ФГОС-диъ тIаърайи цIийи дигиш’валари бабан чIалариз манигъ’вал апIур пну, гучIуразуз, фицики дидин тIалабариз ва программйириз гъилигиш, бабан чIалариз туврайи дикъат зяиф шулайиб ачухъди рябкъюразуз 5-11-пи классариъ урхурайидариз бабан чIалариан гьуркIну китабар адар. ЧIалариан китабар саб гьял вушра таза алаъна, хъа лезги ва табасаран литературйириан вуйи китабар затра дарди гьялнаан адахьна. Гъи дурарикан хайлин эсерарин, шиърарин копйир ккадагъури, урхурайидарихьна туврача. Тазади чапдиан удучIвнайи, бицIи классариз вуйи китабарикан улхуруш, дурариъ дибикIнайиб аннамиш апIуз урхурайидариз лап гъагъиди ву. Дурарик саб бязи вахтари аьхю классариз вуйи илчIихбар, читин гафар кади шулу. Ихь аьлимар, му гъалатIариз фикир тувну, китабар таза алаъбиин гъилихнийиш, гизаф ккундийзуз», – къайд гъапIнийи Зульфия Шябановайи.
