Гъубшу гьяфтайиъ Дагъустан Республикайин образованиейин ва илимдин министр Ягь’я Бучаев Табасаран райондиз юкьуд йигъазди гъафну. Думу гъюбан асас метлеб – муниципальный образованиейин гъурулушдин аьгьвалат ахтармиш апIувал вуйи. Гьаму вахтнан арайиъ Ягь’я Бучаев Табасаран райондиъ айи 58 мектебдиъ гъабхурайи ляхнихъди таниш гъахьну.

 

 

Юкьуд йигъандин арайиъ мектебариз гъягъюри, РД-йин образованиейин ва илимдин министрихъди ва Табасаран райондин глава Мягьямед Къурбановдихъди райондин образованиейин управлениейин кIулиъ айи Аьбдусалам Гьясанов хъайи. Узу Аьбдусалам Аьбдулгьямидовичдихъди гюрюшмиш гъахьунза, ва дугъахъди сюгьбатнаъ улихьна йигъари Ягья’я Бучаевдихъди сатIиди чпи райондин образованиейин идарйириъ кIули гъуху гюрюшарикан ктибтуб ккун гъапIунза.

— Ав, дугъриданра, РД-йин образованиейин цирклин ва илимдин министр Ягь’я Бучаев Табасаран райондин образованиейин цирклин гъуллугъчйирихъди, мектебарин директорарихъди, мялимарихъди гюрюшмиш гъахьнийи. Думу гюрюшариъ мектебарин мялимарин чарасуз вуди гьял дапIну ккуни хайлин месэлйир арайиз адагънийи. Министр чав гъушу гьарсаб гъулан баяр-шубар урхурайи мектебдин шартIарихъди таниш гъахьну. Гьарсар мялимдихъ дикъатниинди хъпехъури ва хябяхъган учу кьяляхъ гъафиган, узухъди лап гизаф вахтна дурари гъапи тIалабар ахтармиш апIури, ухьу думу месэлйир дюз къайдайиинди гьял апIидихьа, кIури гъахьну.
Йиз фикриан, мицир кас республикайин образованиейин цирклин улихь хьайивал — му аьхю хъуркьувал ву.

— Хъа мялимари арайиз адагъу, чарасуз вуди гьял дапIну ккуни месэл-йир фицдар вуйи?

— Мектебариъ ляхин апIурайи мялимарин чарасуз вуди гьял дапIну ккуни месэлйир мектебариъ ляхин апIуз ужудар шартIар адрувалихъди ва китабар гьуркIри адрувалихъди аьлакьалу вуйи. Гъийин мялимдикан гьаму деврин тIалабариинди ляхин апIувал ккун апIуруш, ухьу дугъаз думу ляхниз гъилигу шартIарра тикмиш дапIну ккунду. Магьа гьамусяаьт ихь райондиъ 12 мектебдин мялимар лап читин шартIариъ лихура. Гъадабгъухьа Гюгьрягъ гъулан кьялан мектеб: гъулаъ шлин хулар ичIидар вуш, гьадушваъ бицIидариз дарсар киври гизаф вахт ву. Мисалназ, ихь райондиъ деврин «Точка роста» кIуру образованиейин центрар ачмиш дапIна. Хъа жвуван хулаъ дицисдар шартIар ухьхьан яратмиш апIуз шулдар. Ва мялимаринра асас метлеб ‑ бицIидариз ужуб мектеб дивувал ву. Варидарин гъалаб гьадму ву. Мялимари, учуз вазлин маважиб гъибди, хъа ич фикир гьамцдар шартIар айи мектебариъ урхурайи баяр-шубарикан вуйич кIури, дуфнайи министриз ктибтну. Гьамусяаьт райондиъ думу ляхниз ва мектебарин цIийи дараматар дивбазра аьхю фикир тувра.

Хюрикк, Туриф, Акъа, Гюгьрягъ, ЖугътIил, СертIил, Дарвагъ, Мягьрягъ, ГьепIил, СиртIич, Гурихъ, Пилигъ — гьаму 12 гъулан мектебарикан Хюрикк гъулаъ 800 касдиз урхру йишв айи цIийи дараматарин тикилиш ккебгъна, хъа Туриф гъулаъ 80 касдиз урхру йишв айи мектебдин тикилиш аьхирихъна дуфна. Комиссия яратмиш дапIну, имбу 10 гъулан мектебарин тикилишар федеральный инвестицйирин программайик кирчбан месэла ахтармиш апIура.

— Министри китабарин гьякьнаан фу гъапну?

— Узу Ягь’я Бучаевдихъди дюзди юкьуд йигъан сатIиди имиза. Учу мектебариз душну гъафиган, цIибди рягьятвал гъадабгъну, ич йигъандин ляхнин натижа йивури гъахьунча. Ва узуз дугъу гьамци гъапну: «Аьбдусалам, китабарин гьякьнаан мялимарин суалназ уву ужуди фикир тувунва? Узу тувунза. КIваинди имиш, ухьу урхру вахтна мектебдиъ аьхюну гъардшин палат бицIинури алабхьуйи, хъа китабарикан кIуруш, саб классдиъ 20 урхурайи баяр-шубар ади, гьадрарин арайиъ анжагъ 5 китабтIан артухъ шулдайи. Хъа узу йиз байвахтари китабдин гъаравлиъ шулийза, тмунури урхайиз. Думу вахтна бицIидар китабдиин аьшкьлуди вуйи. Хъа гьамус, фу лигурва, ихь вари баяр-шубар телефонарихъди аьлакьа айидар духьна. Дарс урхуз ккуни бализ-шураз думу думукьан аьхю месэла дар, китаб наънан вушра абгуз шулу. Балин-шуран урхуз кьаст, гьевес ади ккунду. Хъа мициб аьгьвалат арайиз гъювали абйир-бабарин ва мялимарин арайиъ сатIивал адрувал, гъайгъусузвал улупура».

— Гъийин вахтна мектебдин улихь заан пишекарвал айи мялимарин мес-эла уч1руди дийибгъна. Му месэла гьял апIбан бадали, гьапIну ккунду?

— Образованиейин гъурулушдиъ, гьам ихь республикайиъси, Урусатдин жара регионариъра учIру месэлйир айивал ачухъди рябкъюра. Маважибдин кьадар цIибди вуйивализ лигну, ужударсдар мялимар мектебдиан удучIвну гъягъюра. Дурариз чара адар, 15-20 агъзур манатдин маважибдиинди хизан уьбхюз шулдар. Жюрбежюр предметариан дарсар кивру мялимар адрувалин месэлара учIруди дийибгънайиваликан ухьуз варидариз мялум ву. Химияйиан, математикайиан, физикайиан дарсар кивру мялимар гьуркIрадар. Хъа гъийин вахтна образованиейин цирклиъ цIийи технологйир тIаърайиган, тялукь дережайин пишекрарра лазим ву. Йиз лигувалариинди, ихь жигьилариз ляхинра апIуз ккунди имдар. Магьа аьхиримижи йисари гъулан йишварин ва бицIи шагьрарин мектебар мялимарихъди тямин апIуз «Земский учитель» программа тешкил гъапIнушра, гъулан йишвариз жигьил мялимар гъювалин месэла зяифди дугъубжвна. Гъюрайидар гизафси дишагьлийир ву. 2019‑2022-пи йисариъ кьабул гъапIдар 21 мялим вуйич. Гьаддиз гъи ухьу, мицисдар гюрюшар, серженжемар кми-кмиди тешкил апIури, ихь мялимарин тIалабарихъ хъпехъури, дурариз ляхин апIуз гъулай шартIар яратмиш дапIну ккунду.

— Райондиъ, гьам вари республикайиъси, мектебдин яшнакк ккуркьайиз вуйи бицIидарин образованиейин месэлара учIруди дийибгъна. Министри райондиъ му цирклиъ гъабхурайи ляхниз фициб кьимат тувну?

— Айи месэлйир асас вуди мектебдин яшнакк ккуркьайиз вуйи бицIидарин урхбан идарйири гьял дапIну ккунду. Гъи гьарсаб гъулаъ бицIидарин багъ а. Ва гьадрариъ айи шартIар думукьан ужудар дар кIури, дурарикан сасдар вахтназ вуди хъяркъна. Ягь’я Бучаевди чан докладдиъ бицIидарин багъарин месэлара гъитIибккнийи. «Гъи мектебдин яшнакк ккуркьайиз вуйидариз тувру образованиейиъ ватандашарин тIалабар гьуркIру цIийи жюрйир дагну ккунду. БицIидарин багъариз дяргъюрайи баяр-шубар мектебдиз гьязур апIбаъра тешкиллувалин ляхин дубхну ккунду, яна дурарикан цIиб вахт-назкьан мектебдиз гъягъбан дестйир тешкил дапIну ккунду», — гъапну дугъу.
Гьаддихъди сабси министри «Юлдаш» прогимназияйиъ лихурайи педагогвалин кадрйириз чпин ляхниъ ужудар натижйир гъазанмиш апIбаз чухсагъул гъапну. Дугъриданра, прогимназияйин мялимари бицIидарин инсанвалин лишнар артмиш апIбаъ ва бицIидариз тербия тувбаъ, урхбахьна маракьлувал за, хъа сагъламвал мюгькам апIбаъ гьякьлу рякъяр дагна. Думу ляхниъ, Элина Шихмягьямедова кIули ади, педагогари чпин материалин база бегьемди ишлетмиш апIура.
Амма, гьяйифки, ихь райондиъ мектебдин яшнакк ккуркьайиз вуйи бицIидарин анжагъ 20 проценттIан бицIидарин багъариз гъюрадар. Гизаф бицIидарин багъарра дибдиан рас дапIну ккунду. Дурарикан гизафдари марццишин уьбхбан, медицинайинна яшайишдин шартIарин тIалабариз жаваб туврадар, кадрйирин месэлара бегьемди гьял дубхьнадар.

— РД-йин образованиейин ва илимдин министр мициб давамлу вахтназ ихь райондиз гъювал – ужуб лишан ву. Думу ухьхьан фицдар хиялар ва фикрар ади гъушну?

— Табасаран райондиз гъафи кас фици кьяляхъ гъягъюр кIури, фикир вуяв? Гьелбетда, кIваъ ужудар фикрар ади. Думу учвра гизаф рягьти, гъулай инсан ву.

Ухьуз гъи 58 мектеб ахьуз. Гьаму ихь гъийин жавабдар девриъ райондиз дуфнайи Ягь’я Бучаевди, вари мектебариз гъягъюри, мялимарихъди гюрюшмиш хьуз мумкинвал гъабгну. Ва Табасаран райондин образованиейин цирклин гъуллугъчйирихъди вуйи гюрюшдиъ дугъу варидарикан тIалаб гъапIну: «Ихь ляхин фициб саягъниинди хъана ужу дапIну ккундуш, гьаддикан, ичв ляхникан, улихь дийигънайи жавабдар вазифйирикан шлубкьан артухъ кидибтай. Узу ичв месэлйир гьял апIуз, учву, фицдар шартIариъди ляхин апIури, баяр-шубар тербияламиш апIураш, лигуз дуфнайир вуза».

Дугъу мялимари чаз туву вари суалар гъидикIну, хъа дурар гьял апIбан бадали, Ягь’я Бучаевди чан вари кьувватар ишлетмиш апIур дупну, умуд кивраза.