Гьаму гьяфтайин итни йигъан гвачIнинган телевизориан туврайи мялуматарихъ хъпехъиган, улупурайи пашман шиклар гъяркъиган, жандиъ зиз абхънийиз. 2023-пи йисан февралин 6-пи йигъан гвачIнин ухди Турцияйин Пазарджик райондиъ жилар тIурччвуз хъюгъну. Турцияйин аьтрафариин 1939-пи йисхъан мина гьамциб кьувват айи табиаьтдин зарарлу гьяракат сабпи ражари арайиз гъафнийи. ГвачIнинган ерли вахт сяаьт хьубдиз 17 дакьикьа дилибхнайиган, 7,7 баллин кьувват ади ва гьадму йигъан лисхъан сяаьт кьюбдиз 24 дакьикьа дилибхнайиган, 7,5 балл ади жилар гъутIурччвну. Талат йигъан душваъ 5,6 баллин кьувват ади хъана жилар гъутIурччвну. Турцияйин гьюкмарин улупбариинди, 2834 хулар-дараматар гъадаргъну, 2921 кас гъийихну, 15834 касдиз жюрбежюр зийнар гъахьну. Жилар тIурччвувалин кьувват гъунши Сирияйин, Ирандин, Изряилин, Ливандин аьтрафариинара гъурубкьнийи. Сирияйиъ гъийихдарин кьадар 711 кас ву, 1431 касдиз зийнар гъахьну. Турцияйин президент Реджеп Тайип Эрдоганди Турцияйиъ 12-пи феврализкьан яс уьбхру йигъар мялум дапIна.
Фунуб уьлкейиъ вушра, гьаму жюрейин хатIа-бала улубкьган, инсанар кюмекназ гъюру. Дюн’яйин 65 уьлкейи Турцияйиз кюмекнан хил гьачIабккуз гьязур вуйиваликан гъапну. Турцияйиз кюмек тувбан бадали хъубкьу Урусатдин МЧС-дин десте йигънура, йишвнура либхура. Дидин гьякьнаан Урусатдин МЧС-дин главайин тек-лифчи Данила Мартыновди мялумат тувну. Дугъу къайд гъапIганси, Урусатдиан дуфнайи дестейиъ заан ерийин пишекарвалин айи 100-тIан артухъ гъуллугъчйир а. Дурар гизаф гьюкуматариъ гьаму жюрейин дюшюшариъ лихбан ужуб тажруба айидар ву. МЧС-дин гъуллугъчйири, дарагънайи хулариккан 4,5 метриина жиликкан инсанар ккадагъбан бадали, лазим вуйи вари тяминатар духна. Гьацира Урусатдин кюмек туврудари чпи лихурайи йишваъ реанимацияйин, терапевтвалин отделенйир айи аэромобильный госпиталь ерлешмиш дапIна.
Урусатдин психологари ва духтрари чпихьан удукьру вари кюмек тувра.
Гьар ражари саб йишваъ жилар гъутIурччвган, инсанариз дюн’яйиъ гъахьи жилар тIурччвувалин пашман натижйир кIваин шулу.
Гьамусдин деврин тарихдиъ варитIан аьхю кьувват ади жилар тIурччвувал 2004-пи йисан 26-пи декабриъ Индийский океандиъ Суматра островдин багахь гъабхьнийи. Думуган жилар тIурчвувалин кьуват 9,1-9,3 баллиина удубчIвну. Жилар тIурччвувалиан цунами (океандин штун аьхю лепйир) арайиз гъафну, думу лепйир 14 уьлкейин гъирагъарихъна хъуркьну, гьадму гьисабнаъди 6900 километр манзилнаъ айи ЮАР-ин Порт-Элизабетдин гъирагъдихънакьан. Жюрбежюр махлукьатлу мялуматарин дакьатарин улупбариинди, думуган 228 агъзурилан 300 агъзуриина инсанар гъийихнийи.
Гьадму жюрейиинди зарарлу жилар тIурччвувалар Китайдиъ, Чилийиъ гъахьну.
1988-пи йисан 7-пи декабриъ СССР-ин тарихдиъ варитIан гизаф зарарлу, 6,8 баллин кьувват айи жилар тIурччвувалин дюшюш гъабхьнийи. Арменияйин ССР-ин 40 процент аьтрафариъ жилар тIурччвувалин кьувватну чан гьунар улупнийи. Хъа Арменияйин кафари ригъ алабхъру терефнаъ айи Спитак кIуру шагьур ва багарихь ерлешмиш духьнайи 58 гъул ккадахьну, жилихьди саб гъахьнийи. Жилар тIурччвували 21 шагьриз ва 300-диина гъуларин дуланажагъдиз зарар тувнийи. Думугандин табиаьтдин пашман гьяракатну 25 000-тIан артухъ инсанарин уьмрар гъухнийи, 14 000 кас инвалидар гъахьнийи, 514 000 кас хал-цIа адарди гъузнийи. Жилар тIурччвувалиан гъабхьи уьмуми зарарну 10 миллиард манаттIан артухъ тяйин гъапIнийи.
Аьлимарихьан гьамусра вахт ккимиди аьгъю апIуз даршлу, инсанариз варитIан гучI тувру табиаьтдин гьяракат — жилар тIурччвувал ву. Думу саб герендин арайиъ, хабарсузди шулу. Жилар тIурччвували гъулар-шагьрар ккидирчуру, жилиин али дагълар, гъарзар, дюзенар дигиш апIуру. Жилиин кми-кмиди жилар тIурччвру асас аьт-рафар ал. Жилар гизафси дагълар айи йишвариъ тIурччвури шулу. Урусатдиъ Кафари Кавказ, Алтай, Саяны, Байкал, Забайкалье, Ярхла ригъ гьудубчIвру терефнаъ Куриларинна Камчаткайин аьтрафар ва Сахалин жилар тIурччвуз мумкинвал айи йишвар ву.
Турцияйиъ ва Сирияйиъ жилар тIурччвувалин натижайиъ гъийихдарин, зийнар гъахьидарин багахьлуйириз Аллагьди сабур туври, ухьу вари гьарсаб хатIа-балайихьан ярхла апIри.
