Февралин 27-пи йигълан башламиш дапIну, полиомиелит уьзрихьан уьрхбан бадали, Дагъустандиъ бицIидариз рубар йивбан ляхин ккебгъна. Вакцинайин рубар йивувал кьюб йишваз пай дапIна: 2023-пи йисандин 27-пи февралихъан хъюгъну 5-пи мартдизкьан ва 3-пи апрелилан 9-пи апрелизкьан.

 

18 агъзур бицIириз прививка дапIнадар

Гъубшу (2022-пи) йисандин натижйириз лигну, республикайиъ полиомиелит уьзрихьан уьрхру рубар дириву бицIидарин кьадар 11 821 кас ву. Себеб – абйир-бабари рубар йивуз ихтияр туврадар. Ихь региондиъ полиомиелитдин саб жюре – «острый вялый паралич» тарабгъувал йислан-йисаз артухъ шула.
Гъийин йигъаз, Дагъустандиъ абйир-бабари ихтияр туври адрувализ лигну, 18 300 бицIир вакцинайин рубар диривди гъузна. Дидин гьякьнаан Республикайин сар инсандикан тмунурикна тарагъру уьзрарин профилактика апIру ва СПИД-дихъди женг гъабхру центриан мялуматар тувра.

«Вакцинайин руб дивну адру бицIир аьзарлу хьпан хатIалувал а. Республикайиъ айи аьзарлуйир артухъ шули, эпидемиологияйин аьгьвалат гъизгъин гъабхьиш, уьзур дебккуз читин хьибди. Абйир-бабари, чпин веледарин сагъламвал уьбхюрача кIури, дурар уьзрихьна гъахура», –къайд гъапIну РЦИБ ва СПИД центрин кIулиъ айи духтрин заместитель Муминат Жабраиловайи.

Пишекрари прививкайин руб йивбан теклиф дивра

Гьаму месэла гьял дарапIди гъитуз даршлувализ лигну, инсанар гъаврикк ккаъбан бадали, мартдин 3-пи йигъан «Дагестанская правда» газатдин пресс-конференцйир гъахру залиъ РД-йин сагъламвал уьбхбан министр Татьяна Беляева, Роспотребнадзорин РД-йиъ айи идарайин кIулиъ айи Залимхан Уьмариев, РД-йин образованиейин ва илимдин министрин заместитель Аида Далгатова республикайин СМИ-йин вакиларихъди гюрюшмиш гъахьну ва бицIидариз полиомиелитдиан рубар йивбан гьякьнаан жямяаьтлугъдин арайиъ гъизгъинди улхбар гъягъюрайи месэлайикан вуйи суалариз жавабар тувну.

«Гъийин йигъаз республикайин мектебариъ, бицIидарин багъариъ ва поликлиникйириъ 149 агъзур бицIириз полиомиелитдиан рубар йивна. Абйир-бабарихьан шубуб жюре дармникан саб ктабгъуз шулу: чIиви полиомиелитдин пероральный вакцина, инактивированный полиомиелитдин вакцина (ИПВ) ва чан дахилнаъ ИПВ айи, бицIир хьуб инфекцияйихьан уьрхру комбинированный вакцина – «Пентаксим». Дарман саб йишвлан тмунуб йишв’ина гъабхруган лазим вуйи температура уьбхюрайивалиин шаклу махьанай, думу ляхин лап мюгькамди албагна», – гъапну Татьяна Беляевайи.
Дугъу гьацира абйир-бабарикан, руб йивбиинди чIуру уьзрарихьан уьрхюз мумкинвалра ади, чпин велед хатIалу вирусарин хилиз тутрувувал ккун гъапIну. Татьяна Беляевайи гъубшу йисан Дагъустандиъ коклюшдиан бицIир гъакIивалин дюшюшдиканра ктибтнийи. Думу бицIирин абйир-бабар вари жюрейин прививкйириз чпин аьксивал улупурайидар вуйи. Гьацира сагъламвал уьбхбан министри эпидемический паротитдиканра (свинка) кIваин гъапIнийи, думу уьзрикан гизафси баяриз хатIа а, иццру гъахьи бализ аьхю гъахьиган бицIидар шулдар.
Журналистари рубар гъиву ва дириву бицIидар сатIиди саб коллективдиъ гъитуз хай шулуш, гьерхнийи. Думу суализ жаваб туври, Аида Далгатовайи къайд гъапIганси, къанундиз асас вуди, бицIириз руб йивну ашра-адаршра образованиейин гъурулуш чIюбгъюз саризра ихтияр адар, амма санитарвалин идарайин тIалабариинди, хатIасузвал уьбхбан бадали, рубар йивнайи бицIидарна рубар дириву бицIидар жара дапIну ккунду.

«БицIидарин багъариъ бицIидар пай апIуз рягьятди ву: саб йишваъ рубар гъивдар, тмунуб йишваъ рубар йивну адрудар уч апIуз шулу. Республикайин 1403 мектебдиъ думу жюрейин ляхин гъабхуз читинди ву. Гьаддиз гьарсаб мектебдиъ, рубар йивнайидарин ва йивну адрударин кьадарназ лигну, бицIидарихъди ляхин гъабхбан къайда тяйин апIиди», – гъапнийи Аида Далгатовайи.
Журналистари бицIидар хураг ипIру хулаъ ва танафусдин вахтна сатIи шулайиваликанра суалар тувнийи. Серенжемдиз дуфнайидари полиомиелитдин вирус аьзарлу касдин нежесдик кади шлуваликан ва гьаддикантина тарабгъруваликан гъапнийи. БицIидар марццишин уьбхбахъ хъаували (гьяжатханайин кьяляхъ хилар жикIували, уьл ипIайиз улихьна хилар жикIували, шид убхъру хусуси бутылка ишлетмиш апIували ва гьацдар жара марццишнари) уьзур тарабгъувал лап яваш апIуру.
Духтрарин ва журналистарин сюгьбатнаъ вакцина бицIидариз хатIасуз вуйиваликанра суалар арайиз гъафнийи. Залимхан Уьмариевди къайд гъапIганси, хьуд йисандин арайиъ ихь республикайиъ вакцинайин руб гъивган, полиомиелит уьзур арайиз гъюбан саб дюшюшкьан гьисабназ гъадабгънадар.

«Дюн’яйиъ айи вари вакцинйирин арайиъ варитIан хатIасузуб чIиви вакцина ву, дидкан саб жюрейинра зарар адар: 3,4 миллиондикан саб дюшюш зарар тувруб хьуз мумкин ву. Узу духтир вуйивализ лигну, Дагъустандиъ саки вари инсанар фициб себеб ади бицIидариз рубар йивбан ляхниз аькси вуш, гъавриъ адарза. Мициб аьгьвалат дюн’яйин саб йишваъра адар», – гъапнийи Залимхан Уьмариевди.
«Фукьан духтрари, вакцинайин рубар йивувал лазим ву, кIури ашра, социальный сетариъ вакцинйириз аьксивал улупбан гьякьнаан аьхю сюгьбатар гъягъюра. Думу сюгьбатарин авторар фужар вуш мялум дар. Белки, дурариз ихь бицIидар иццру духьну ккундийшул?! Духтирвалин пише дудубгъну, гизаф йисари гъилиху духтраризтIан вацапдин дестйириъ дуснайи касариз ужуди аьгъяди хьуз гьич мумкин дар», – къайд гъапIнийи Роспотребнадзорин республикайиъ айи идарайин кIулиъ айири.
Пресс-конференцияйиъ айи дишагьлийири вакцинайин руб йивуз бицIидарин адшар аькси вуйиваликанра, гьадрарихъдира ляхин дубхну ккуниваликанра гъапнийи. Залимхан Уьмариевди къайд гъапIганси, Роспотребнадзорин вакилари мистарин имамарихъди сюгьбатар апIура. Дурари жвумийин гъудгниз уч гъахьиган, бицIидариз вакцинайин рубар йивбан чарасузваликан жиларихъди сюгьбатар гъахбанди ву.

 

Авторин терефнаан

Гьаму аьгьвалатнаъ йиз фик-рарра ачухъ апIбанди гъахьунза. Прививкйир апIуз 27-пи февралихъанмина хъюгъна. Хъа прививкйир апIру вахт улубкьайиз, гьамциб пресс-конференция гъабхуз шулдайинхъа? Журналистарихъди вуйи сюгьбатнаъ идарйирин вакилари чпин гаф саб вуйивал улупури ашра, гьаму аьгьвалатнаъ дурарин арайиъ сигъ аьлакьа адруганси рябкъюйи. Узуз мициб фикир гьаз гъафнуш, ктибтураза: образованиейин идарйириъ (мектебариъ, бицIидарин багъариъ) фициб къайдайиинди ляхин апIуруш фикир дарапIди, бицIидариз рубар йивуз хъюгъну. Мектебариъ рубар гъиву бицIидариз «сабан учву мектебдиз мягъянай» гъапну. Хъа филадизкьан мектебдиз дурушди гъузру? Эгер классдиъ айидарин саб пайну рубар йивбанди дарш, рубар йивурайи бицIидариз, цIиб вахтна дийигъай, пуз шулийи. Статистика за апIбан бадали, рубар йивура, хъасин рубар гъиву бицIидарикан гьапIруш мюгьтал шула. Классдиъ айи бицIидар жара апIувал дюз дар, дурар сатIиди дарсариъ дусри, сар мялимдихъди урхури вердиш духьна. Гизафси сабпи классариъ урхурайи бицIидариз гьаму аьгьвалатнаъ читинди алабхъура. Дурар чпи гьаз чпин мялимдихьан жара дапIнаш гъавриъ тIауз шулдар.
Пресс-конференцияйин кьяляхъра узу Аида Далгатовайихъди гафар гъапIунза. Дугъан гафариинди, жара чара адар, Роспотребнадзорин тIалабниинди, прививкйир дапIнайи бицIидар тмундарихьан жара дапIну ккунду. Хъа Роспотребнадзорин адресназ агьалйирихьан хайлин аьрзйир, суалар гъюра. Гьеле месэла аьхиризкьан гьял дубхьнадар.
Абйир-бабарин гъалаб

Мягьячгъалайиъ ва имбу шагьрариъ вакцинайин рубар йивбакан гьапIруш мюгьтал духьнайи швнур-сар дадайиз суалар тувну, дурарин фикрарихъди учвура таниш апIураза.

Сабина, Мягьячгъала шагьур, жигьил духтир:
– Вакцинайин прививкайин гьякьнаан фу пуз шулу? Дадайиз чан бицIириз прививка дарапIди гъитуз ихтияр а. Хъа думу аьзарлу гъахьиш, уьзур имбударикнара тарабгъуру. Гьаддиканра фикир дапIну ккунду. Коллективдин иммунитет арайиз дубхну ккунду. БицIидарикан улхуруш, йиз шуру сабпи классдиъ урхура, думу сагъу велед ву. Узу дугъаз вакцинайин руб йивуз ихтияр тувунза. Гележегдиъ жюрбежюр уьзрарихьан уьрхбан бадали, сагъу бицIириз вари прививкйир дапIну ккунду. Йиз дадайин гафариинди аьгъязуз, узу бицIи вахтнаъ вари прививкйир дапIнайир вуза. Думуган гьамусдин заманайиъси прививкйир апIбаз аьксивал адайи. Аьхиримжи вахтна гизафдар духтрарин теклифарихъ хъпехъури имдар. Эгер бицIидарин багъдиъ сар дадайи фукIа-мукIа гъапиш, гьадгъан гаф духтрарин гафтIан заанди бисуру.
Гюльханум, Каспийск шагьур, бицIидарин багъдин тербиячи:
– Узуз шубур велед азуз. Аьхюну бицIидариз вари прививкйир апIури гъахьунза. Хъа гьамус, фик-рарикк ккахъназу: узу тербия туврайи бицIидарин дестейиъ 28 бицIир а. Гьадрарикан абйир-бабари 4 бицIиризтIан прививкйир апIуз ихтияр тувнадар. БицIидарин багъдин духтир гьапIрушра мюгьтал духьна. Йиз фикриинди, прививка гъапIиш, харжи даршул. Вакцинайин прививкйир апIбан натижайиъ ихь дюн’я фукьан чIуру тарагъру уьзрариин гъалиб гъабхьну.

Зулейха, Мягьячгъала шагьур, жигьил дишагьли, кьюр веледдин дада:
– Узу бицIидариз вакцинайин прививкйир апIурадарза. Гьелбетда, узу йиз кIул’ина гъадабгънайи жавабдарвалин гъавриъ аза. Йиз бицIидар кми-кмиди аьзарлу шула, гьаддиз прививкйир апIуз гучIури шулзуз. Гьеле дурар бицIидарин багъдиз гъягъюрадар, хъа бицIидарин коллективдиз гъягъру вахт гъабхьиган гьапIруш, гьеле аьгъдарзуз.
Дупну ккундуки, шубур касдин жавабариинди месэла гьял апIуз даршул. Советарин Союздин вахтари прививка апIуз вахт гъабхьиган, дада чан бицIир хьади поликлиникайиз гъягъюри шуйи. Душваъ участокдин бицIидарин духтри лазим вуйи къайдайиинди вакцинайин прививкйир апIуйи. Эгер лазим вуйи вахтна бицIирин бедендин температура за дубхьнаш, думу сагъ хьайизкьан прививка апIури шулдайи. Карточкайиъ вари прививкйир адру бицIир бицIидарин багъдизра, мектебдизра кьабул апIурдайи.