Хючнаарин сабпи нумрайин лицейдиъ тарихнан дарсар киврайи Марьям Гагаевайин мялимвалин тажруба 27 йис ву. Гьаму вахтнан арайиъ хайлин урхурайидариз аьгъювалар ва тербия туву му мялимди дурарикан ихь уьлкейиз мянфяаьтлу инсанар ва халис ватанперверар ктауз бегьерлу зегьмет гъизигну.
Марьям Гагаева Табасаран райондин Гурихъ гъулаъ бабкан гъахьну. Дугъу сифте Хючнаарин сабпи нумрайин мектебдиъ, хъа 10-пи класс Хючнаарин кьюбпи нумрайин мектебдиъ гъурхну. Мягьячгъалайиъ Дагъгосуниверситетдин тарихнан факультет ужудар аьгъювалариинди ккудубкIну, жигьил пишекар Хючнаарин сабпи нумрайин мектебдиъ лихуз хъюгъру. Дугъу гъира душваъ (гьамусяаьт лицейдиъ) урхурайидариз багъри юрднан ва уьлкейин тарихнакан дерин аьгъювалар тувра.
– Марьям Аьбдулмежидовна, яв дарснаъ урхурайидарин улихь фицдар месэлйир диври шулва?
– Йиз дарснаъ урхурайидарихъди гьаммишан гьял апIурайи асас месэлйирикан саб – жвув яшамиш шулайи вилаятдин тарихнахъди таниш, думу дибдиан аьгъю, ахтармиш апIувал вуйиз. Гъи ихь аьхю шулайи наслиз аьгъювалар, тербия тувувал уьмрихъди ижмиди аьлакьалу дубхьну ккунду. Вилаятдин тарихну урхурайидар чпин макан ккунди, дидин гъубшубдиин ва гьамусяаьтдинубдиин уткан вуди тербияламиш апIуз гъитру. Гьациб тербияйин бинайиин ватанпересвал, жвуван ватандиинди дамагъ апIувал арайиз гъюру. Мисалназ, гьамусяаьт Украинайиъ кIули гъягъюрайи дявдин женгариъ аьхю кьадар дагълу баяр иштирак шула. Душваъ чан гъахи ругар душмнихьан уьрхюрайи жигьил эскриз гъахи вилаят кIваин апIували кьувват тувру. Дугъаз чан багъри уьлке фукьан ужуди аьгъяш, дугъу гьадмукьан кьувватлуди душмниз йивиди ва ихь ватан уьбхиди. Гьаддиз ухьу мектебариъ урхурайи баяр-шубариз багъри йишварин гьяйбатлувал, аьхювал, уччвувал ачухъ дапIну ккунду.
– Украинайиъ гъягъюрайи дявдин гьядисйириъ уву дарс киву жигьиларра иштирак шула. Дурарикан кьюб гаф пуб ккун апIураза.
– Гъийин тарихнан дарсар киврайи мялимарин дарснан асас темйирикан саб Украинайиъ кIули гъягъюрайи гьядисйирихъди аьлакьалуб шула. Мисалназ, узу ич лицейдиъ дарсар киву кьюр риш – Айназ Аьзизова ва Сабият Къурбанова – саки сифте йигъариланмина Украинайиъ кIули гъябгъюрайи хусуси метлеб айи дявдин операцияйиъ иштирак шула. Ва, военный медсест-рйир вуди, гъи дурари хирургарихъди сабси операц-йирра апIура. Му дирбаш’вал даринхъа? Магьа ухьуз рябкъюрайи гъийин тарих. Тарих яратмиш апIурайидар инсанар ву.
Ич лицейдиъ гъурху хайлин жигьил баяр, дурарин варидарин ччвурар ктухидархьа, гьамусяаьт Украинайиъ гъизгъин женгариъ иштикар шула. Ватан бадали чпин жанар фида гъапIу Мейлан Сулейманов, Наврузбег Самурханов, Мягьямед Аьбдуризаев жаради къайд апIуз ккундузуз. Дурар гьаммишанлугъ ихь юкIвариъ гъузди.
Аьхю шулайи насил, сифтена-сифте урхурайидар, зиихъ кудухнайи ватанпересар нумунади улупури, тербияламиш дапIну ккунду.
– Лицейдиъ урхурайи баяр-шубарихъди фицдар серенжемар гъахури шулва?
– Улихьди «Ватандин Аьхю дяви» темайиан дарсар кивруган, думу дявдин ветеранарихъди гюрюшар гъахуйча. Гъахи вилаятдин тарихнахъди таниш хьувал, думу аьгъю ва ахтармиш апIувал метлеб вуди, жюрбежюр кружокар, музеяриз гъягъювал тешкил апIури шулча. Украинайиан отпускдиз гъафи жигьил эскрарихъди, ич выпускникарихъди, гьар ражну гюрюшар гъахурача.
Тарихнан дарсар кивру мялимди гьаму жюрейиинди ляхин гъабхували урхурайидар жвуван ватандин тарих аьгъю апIбахьна жалб апIуру.
Лицейдиъ тарихнахъди аьлакьалу жюрбежюр серенжемар гъахури, тарихнан кабинетар Урусатдин ва Дагъустан Республикайин тарихнакан вуйи литературайихъди тямин дапIнача.
– Узуз мялум вуйиганси, баяр-шубар тарихнан дарснаан ЕГЭ-йихьна гьязур апIури, уву репетиторвалра апIурава…
– Ав, думу ляхинра кIули гъабхураза. Натижйирра писдар дар. Урхурайидари тарихнан предметдиан ЕГЭ тувбан натижйир 70-80 баллтIан артухъ вуди шулу. Йиз ученикарси, аьлава вуди Хючнаанра ва гьацира багахь гъуларианра мектебариъ урхурайидар гъюру. Саки архаин вахт ади шулдариз. Узу дарс киву, репетиторвал гъапIу баяр-шубар гьаммишан узухьна мектебдиз гъюру. Йиз бали, яв тереф уьбхюрайидар гизаф а, дада, кIури, узуз «милитарист» ччвур тувна, фицики дурар вари ужудар юристар, офицерар ва жюрбежюр кьувватнан гъуруллушарин гъуллугъариъ ляхин апIурайи касар ву.
Марьям Гагаева, тажрубалу мялимси ва жямяаьтлугъ касси, ужуб хизандин кейванира ву. Дугъан уьмрин юлдаш Раид Эседуллаевич Гагаевди Табасаран райондин Гурхъарин кьялан мектебдиъ инглис чIалнан дарсар кивра. Дурарин аьхюну бай Фарид Мягьячгъалайиъ юристди лихура, кьюрпи бай Сяид Москвайиъ военный офицерин гъуллугънаъ а, хъа шуру Сефиятди мектебдин урчIвубпи классдиъ урхура.
Марьям Гагаева «Табасарандин йисандин мялим – 2009» муниципальный конкурсдин сабпи йишван сагьибра ву, 2022-пи йисан дугъаз «РФ-дин образованиейин лайикьлу гъуллугъчи» гьюрматлу ччвурра тувна.
