Урусатдиъ айи хъархъсин 55% пластик, 23% кагъаз, 13,5% рукь, 8% шюше ву. Вари гьаму хъархъас, тартиб дарапIди, машинариъди гъабхури, ачухъ чюллериъ полигонариъ дабхьра. Аьлимарин улупбариинди, 2050-пи йисаз Урусатдиъ йисандин арайиъ уч шулайи хъархъсин кьадар 100 миллион тоннайиина удубчIвиди. Саб гафниинди, инсанари арайиз хурайи хъархъси вари дюн’я ккапIра.
Гьелбетда, му месэла ул’ан идипнадар – дидин зиин аьлимар, экологияйин, жямяаьтлугъ тешкилатарин гъуллугъчйир лихура, гьюкуматдин терефнаанра гюзчивал гъабхура.
«Экология» милли проект уьмриз кечирмиш апIували, яваш-явашди вушра, 2024-пи йисаз ихь уьлкейиъ экологияйин аьгьвалат ужу дапIну ккунду. «Экология» проектдин дахилнаъди, вари уьлкейиъ айи нирар, даг-рар хъархъсихьан марцц апIбан бадали, 14 миллиард манат жара дапIна.
«Марцци уьлке» федеральный проектдин дахилнаъди (милли проект-дин дахилнаъ айиб ву) 2024-пи йисаз Урусатдиъ къанунсузди арайиз дуфнайи хъархъсин 191 тепе терг апIувал планламиш дапIнайи. Гьадму кьадарнакан хъархъсин 43 тепе экологияйиз лап зегьерлудар ву.
Дагъустандиъра Буйнакскдиъ, Хасавюртдиъ, Каспийскдиъ ва Южно- Сухокумскдиъ айи хъархъсин тепйир терг апIбиин ляхин гъабхура.
2007-пи йисан РФ-дин Государствойин Думайин экология-йин комитетдин тешкиллувалиинди ва Урусатдин Президент Владимир Путиндин къарарниинди Экологдин йигъ тяйин гъапIнийи. Экологдин йигъ – пишекарвалин машквар ву, ва думу йигъ табиаьт уьбхбиин машгъул духьнайи аьлимари, идарйирин гъуллугъчйири, экологияйин тешкилатари къайд апIуру. Машквар къайд апIбан метлеб – жямяаьтлугъдин фикир табиаьтдин марццивал уьбхбахьна жалб апIувал ву.
5-пи июндиъ Мягьячгъалайин районарин арайиъ айи табиаьт уьбх-бан прокурор Максим Макашов ва Дербентдин районарин арайиъ айи табиаьт уьбхбан прокурор Михаил Лихачев республикайин СМИ-йин вакиларихъди гюрюшмиш гъахьнийи
Максим Макашовди чан удучIвну улхбаъ къайд гъапIганси, 2021-пи йисан 20-пи сентябриъ Урусатдин Федерацияйин генеральный прокурор Игорь Красновдин буйругъниинди, регионарин арайиъ айи Волжский табиаьт уьбхру прокуратурайин дахилнаъди Мягьячгъалайин ва Дербентдин районарин арайиъ айи табиаьт уьбхру прокуратурйири ляхин апIуз хъюгъну. Районарин арайиъ айи прокуратур-йири жикъи вахтнан арайиъ хайлин ахтармишар гъухну, къанун чIур апIбан гизаф дюшюшар ашкар гъапIну.
Максим Макашовди ва Михаил Лихачевди Дагъустандин табиаьтдин, штун девлетар уьрхбакан вуйи суалариз жавабра тувнийи.
Гюрюшдиъ иштирак шулайи РД-йин табиаьтдин девлетарин ва экологияйин министерствойин табиаьт уьбхбан управлениейин кIулиъ айи Саният Билаловайи республикайин журналистарикан гъулариъ уч дубхьнайи хъархъас адабгъувалихъан тувру пул вахтниинди уч апIувалин гьякьнаан агьалйир гъаврикк ккауб тIалаб гъапIнийи.
Чиновникдин му тIалабназ фу пуз шулу? Ав, улихьна йисари гъулариъ гизаф урслар ади шулдайи, айидарра йисарилан марцци кIару ругдиз илтIикIуйи. Хъа гьамус гъулариъ наанди гъилигишра, пластикдин пакетар, бутулкйир адру йишв бихъудар.
ЦIиб улихьнаси гъулариъ, хъархъас гатIабхьбан бадали, контейнерар дивнийи. Дурар хъархъси ацIиган, ичIи апIру ва хъархъас гъабхру машинар вахтниинди дяргъюри, хъархъсихъан гъюрайи зегьерлу чIуру ниъраан думу контейнерарин багахьинди гъюз даршули гъабхьнийи. Эгер гъул хъархъсихьан гьаму жюрейиинди марцц апIуруш, пул гьаз туврухъа?! Пул тувуз хай шул, эгер хъархъас лазим вуйи къайдайиинди уч апIуруш, табиаьтдин марццивал тямин апIуруш.
Думу месэлайин сабсана тереф а: гьамус гъулариъ яшамиш шулайидар гизафси пенсионерар, ялгъузди гъузнайи кьабидар ву. Дурариз чпиз алабхьузна ипIузтIан пул гьубкIрадар. Мисалназ, хулариз шидра гьарури жвуван кьувватниинди дизигнайиб ву. Дурарихьан штун пул бисувалра дюз дар. Инсанар гъулариъ яшамиш шули гъузбан бадали, йиз фикриинди, гьюкуматди чав дурариз пул тувну ккунду.
Макьалайин аьхириъ дидин асас темайихьна хътакури, къайд апIуз ккундузуз: гъи ухькан гьарурикан Жили саб ккун апIура – табиаьтдин марццивал уьбхювал. Думу гъюзимбу насларин улихь ихь буржира дубхьну ккунду.
