Инсанарин жюрйир, хасиятар, удукьувалар, мумкинвалар жюрбежюрдар шулу. Сари урхбаъ хъуркьувалар гъазанмиш апIуру, тмунурихьан – шулдар. Саб жерге инсанарихьан, ужудар аьгъювалар ашра, уьмрин жюрбежюр дюшюшариъ тамам апIурайи ляхнариъ тешкиллувалин дережа исдитIан улупуз шулдар. Хъа тмундари, урхувалиъ заан аьгъювалар гъадагъундаршра, ляхин тешкил апIувалиъ, тамам апIурайи ляхнариъ ужудар натижйир улупуру.

 

 

Гьаму макьалайин игит Агъабег Рамазанов кьюбпи жюрейин инсанарин дестейиз дахил шула, фицики дугъу ляхин апIбаъ ва гизаф кьадар инсанар айи тикилишчивалин бригад-йир тешкил апIбаъ, думу бригадйириз регьбервал тувбаъ, ляхниз шартIар яратмиш апIбаъ, устйир тикилишдин материаларихъди тямин апIбаъ чаз заан бажаранвал айиб улупну.

Рамазанов Агъабег Рамазанович 1950-пи йисан Табасаран райондин Хюрикк гъулаъ мешебеги Рамазнан хизандиъ бабкан гъахьну. Дугъу 1968-пи йисан сифте Дагъ. Огни шагьриъ технический мектеб ва гьадму йисан Дербентдиъ автошколара ккудукIну. 1969-пи йисан А. Рамазанов СССР-ин Яракьлу кьувватариъ чан ватандаш’валин буржи тамам апIуз гъушну.

Армияйин жергйириан 1971-пи йисан гъулаз гъафи Агъабег Хюрикк гъулаъ ерлешмиш дубхьнайи «Кужникский» совхоздин фермайиъ Т-16 маркайин машиндихъ лихури гъахьну. Кьюд йисан му совхоздиъ лихбалан кьяляхъ, думу киносетдиъ, хъасин Табасаран райондин гьяйванатар сагъ апIру тешкилатдиъ водителди гъилихну. Сад-швнуд йисан райондиъ машинарихъ лихбалан кьяляхъ, дугъу Казахстандин жюрбежюр колхозариъ, совхозариъ, ПМК-йириъ тикилишчивалин ляхнар тамам апIури гъахьну. Уьмуми гьисабниинди, А. Рамазанов 22 йисандин муддатнаъ жюрбежюр тикилишчивалин идарйириъ гъилихну.

Хъасин Акъуша райондин Шукты гъулаъ тикилишчивалин ляхнар апIури гъахьну. Думуган А. Рамазанов Шукты гъулан агьали, машгьур экономист ва агроном, РФ-дин Халкьдин Собраниейин депутат Мягьямед Абакарович Чартаевдихъди таниш шулу. Ва гьаддихъанмина дугъу, Табасаран райондин жюрбежюр гъулариъ устйир агури, тикилишчивалин бригадйир тешкил апIури, дурар Шукты гъулаъ тикилишчивалин жюрбежюр ляхнарихъди тямин апIури гъахьну.

Мягьямед Чартаевдин регьберваликкди Агъабеган бригадйири, Шукты гъулан агьалйир яшамиш шулайи йирси хулар алдагъури, сифте цIийи хуларин цалар апIури, хъасин хуларик гъваар киври ва хулариъ айтIан ляхнар тамам апIури гъахьну.

Узу дугъхьан, Мягьямед Чартаевдихъди фици таниш гъахьунва, кIури, гьерхнийза. «Узу Дербент шагьриъ, хизандин яшайишдиз дакьатар гъазанмиш апIбан бадали, тикилишчивалин ляхнар айи йишв наан бихъуйкIан кIури, суракьар апIурайиган, сар таниш касди узуз, Акъуша райондин Шукты кIуру гъулаъ Мягьямед Чартаев кIуру касдиз тикилишариин лихуз устйир герек ву кIури, хабар тувнийи. Гъягъюз ярхла вушра, узу дина гъушнийза ва Мягьямед Чартаевдихъди гюрюшмиш гъахьнийза», – жаваб тувнийи А. Рамазановди.

– Тикилишчивалин ляхнар фукьан вушра айиз… Ужуб уставал кайи баярикан ибарат вуйи бригада тешкил дапIну, гъач, – гъапнийи узуз Мягьямед Чартаевди.
Дугъаз, дугъриданра, гизаф кьадар тикилишчйир лазимди вуйи, фицики чан багъри гъул цIийи алапIуз ккундийи: вари йирси хулар алдагъну, гъулан агьалйириз цIийи хулар тикмиш апIуз ният айи. Хъа Шукты гъулаъ шубудварждихьна хизанар ва гьадмукьан йирси хулар айи».

Мягьямед Абакарович Чартаев. Фуж вуйкIан думу?

М. Чартаев совет деврин Урусатдин ва дидин кьяляхъна вуйи йисарин бажаранлу экономист ва агроном вуди гъахьну. Думу Дагъустан Республикайин Акъуша райондин Шукты гъулан Орджоникидзейин ччвурнахъ хъайи колхоздин председатель вуйи. Колхоз хайир дархруб, гьюкуматдин дотацйириин алиб вуйи. Райондин улихь-кIулихь хьайидар, ишлетмиш апIру жил кьитди айи ягъал дагълариъ гъулан мяишатдин цирк-лиъ хъуркьувалар гъазанмиш апIуз даршул, кIуру гафариин инанмишди деънайи. Колхозникар гизаф касибди, чпин арайиъ гьюрмат адарди яшамиш шулайи. Гъулаъ я электричество, яшайишдин жара шартIар адайи.

1985-пи йисан колхоз дабгъуру ва дидин бинайиин «Шуктыйин хусусиятдин эйсивалин союз» кIуру тешкилатдин тешкил ва идара апIбан цIийи къайда дюзмиш апIуру. Дидиз гъи «Чартаевдин къайда» кIура.

Му цIийи къайдайиинди ляхин тешкил апIбан натижайиъ 1985 – 1996-пи йисари гьясил гъапIу сурсат 18 ражну артухъ гъабхьну. Гьясил гъапIу тадарукарин кьимат 4 ражну ис, ругарин бегьерлувал 5 ражну за, ишлетмиш апIурайи ругарин кьадар сабна гьацI ражну артухъ гъабхьну, ва гьацира марччар-цIигьарин кьадар 3 ражну, хъа аьхю маларин кьадар – сабна гьацI ражну артухъ гъабхьну. 11 йисандин муддатнаъ зегьметнан гьясиллувал 64 ражари артухъ, хъа гъуландарин яшайишдин дережа хайлин за гъабхьну.

Мушваъ асас вуди къайд дапIну ккуни саб хъугъуз даршлубсиб гьякьикьат а: «Шуктыйин хусусиятдинна эйсивалин союз» тешкилатдик кайи вари членарин гьарсаб хизандиз лизи гъвандин цIийи хулар тикмиш дапIну, ишлетмиш’вализ тувну. Гъулаз табиаьтдин газ ва электрикдин акв гъизигну. Мушваъ йирси гъазмйирин ерина тикмиш гъапIу цIийи хуларин кьадар 300-тIан артухъ ву. Му ва жара аьхю хъуркьувалар М. Чартаевди дюзмиш гъапIу ляхнин цIийи къайдайиин ва думуган гьяракатнаъ айи «Дагълар» программайин бинайиин алди ляхин тешкил апIувалин натижа ву.
Агъабег Рамазановдихьна Мягьямед Чартаев аьхю гьюрматниинди, ихтибарлуди янашмиш шули гъахьну. Мягьямед Чартаевди думу чан арчулну хилси гьисаб апIуйи. Хъа Агъабегу дугъан ихтибарвал батIулра гъапIундайи: тикилишариина цIийи бригадйир хури, дурарин кIулиъ айидариз насигьятар туври, дурар тикилишчивалин вари материаларихъди тямин апIури гъахьну. Юкьуд йисандин муддатнаъ Табасаран райондин гъулариан гизаф кьадар устйир уч апIури, Шуктыйиз хури, дурар ляхнихъди тямин апIури гъахьну.
Узу Шуктыйин тикилишарин сар-швнур устйирихъди гюрюшмиш гъахьунза. Дурари гьамцдар мялуматар тувнийи.

Сунгъар Аьбдурягьманов: «Узу йиз бригадара хъади Шукты гъулаъ лихури гъахьунза. Шуктыйиъ узу сифте прорабарихьна гъушнийза. Сарин ччвур Будайчи вуйи, тмунурин – Ягь’я. Дурарикан учухьна саб тикилиш тувуб ккун гъапIнийза. Прорабари гьамусяаьт учуз тувуз тикилиш адруваликан хабар тувнийи. ГьапIрушра мюгьтал гъахьнийча. Саб хайлин вахтна лицури, тикилишариин лихурайи устйирихъди гафар-чIалар, суракьар апIури гъахьича. Хъа учуз таниш дару сар касди, му гъулаъ Табасарандиан вуйи Чартаев кIуру кас а, дугъу учвуз саб тикилиш абгуз кюмек апIур кIури, хабар тувнийи. Лицури-лицури, учу думу гъагнийча. ВуйиштIан, думу ич гъулан агьали Агъабег вуди гъахьну. Дугъаз ич дердийикан гъапнийча, ва дугъу учуз ляхин абгуз гаф тувнийи.
Агъабегу кьюрид прорабаризра чахьна дих гъапIу ва дурариз гъапи: «Гьаму баяр Хюрикк гъул’ан гъафидар ву, дурариз ляхин тувай». Прорабари дугъазра, гьамусяаьт дурариз тувуз ляхин гьязурди адарихь, Агъабег, дупну, жаваб тувнийи. Хъа Агъабегу: «ЦIийи аьхю гъул тикмиш апIурайи йишваъ ляхин адарди даршул. Му баяр кьяляхъ махъадаанай, дурариз саб тикилиш абгай ва йишв улупай. Узуз жара гафар аьгъдарзуз!» – ижмиди гъапи.

– Дици вуш, учу ляхин абгуз чалишмиш хьидича, эгер гьациб йишв гъибихъиш, дих апIидича, – дупну, прорабар гъушу. ЦIиб вахтналан Будайчийи дагъдилан дих гъапIу ва, ляхин гъабгунча кIури, хабар туву. Хъа Агъабегу учу дугъахьна гьаънийи.

Учу тикилиш дивру йишвахьна гъушча ва шибритI рибккуз хъюгъча. ГьацI шибритI йибккури, мушваъ битав гъарз айиб аьгъю гъабхьичуз. ШибритI тамамди рибккуз шулдайи. Битав гъарзуъ хандакI фици рибккурухъа? Ляхин апIуз даршули, мюгьталди дийигъча. Хъадакну, гъулаз гъягъюз ниятар апIуз хъюгъча. Агъабегазра му гьякьикьатдикан хабар тувча. Прорабдихьна душну, Агъабегу учуз гъвандиъ хандакI адабтIуз кюмек шлу алатар тувуз амур гъапIнийи. «Саб тягьяр шлубси хандакI дапIну, шибритI ипай ва цалар тикмиш апIуз хъюгъяй, эгер учву му ляхнихъан хътакиш, мина гъюз жара бригада гьязурди а», – дупну, Агъабег ич багхьан гьудучIву.

Учу хъана ляхнихъ хъюгъча. Гьамци, Агъабеган кюмекниинди учу мушваъ хулар тикмиш гъапIча. Ляхин ккудубкIган, учуз рубкьру маважибра тувуз гъитну, Агъабегу учу гъулаз гьаънийи. Чухсагъул чаз».

Мягьямед Къазибаев: «Узу, йиз гъардшар ва язнйир хъади, тикилишчивалин ляхнар тамам апIуз ният ади, Шуктыйиз гъушнийза. Учуз ду-шваъ Агъабег алахънийчуз. Йиз бригадайиз ляхин тувур гьаму кас ву. Дугъахьна Шукты гъулан агьалйирин, душваъ лихурайи тикилишчйирин ва «Шуктыйин хусусиятдинна эйсивалин союз» тешкилатдин администрацияйин янашмиш’вал, дугъаз айи гьюрмат гъябкъган, Агъабег гьаму союздин регьбрин лап багахьлу, гьюрматлу ва ихтибарлу кас вуйиб аьгъю гъабхьизуз.

Вахтар ккудушу, учуз табшурмиш гъапIу тикилиш ккудубкIча. Учу тамам гъапIу ляхин кьабул апIру комиссия гъафи. Му комиссияйи ич ляхин ахтармиш гъапIу. Комиссияйин членар учу гъапIу ляхникан цIиб наразидиси гъузу ва учуз тувру маважиб цIиб апIбанди гъахьи. «Учву ляхин ужуб ери ади тамам гъапIундарчва. Гьатму касари гъапIу цализ лигай, хъасин – учву гъапIу цализ. Ичв цалинна гьатму цалин машнан арайиъ аьхю фаркь’вал а», – гъапи прораб Будайчийи.

Мушвахь Агъабегра дийигънайи. Будайчийин гафар дугъазра гъеерхьнийи. Агъабегу дугъаз гъапи: «Уву сифте яв машназ лиг, хъасин – йизубдиз. Ихь машариъра фаркь’вал адарин? Ихь машар саринуб тмунуринубдиз ухшар вуйин? Ваъ. Ихь машар сабсдар даруганси, вари устйирин ляхинра сабсиб шулдар. Гьаци вуйиган, уву устйир бизар мапIан, дурарин тикилиш кьабул апIин». Комиссияйи ич ляхин кьабул гъапIнийи ва учуз рубкьру маважиб вари тувнийи. Чухсагъул Агъабегаз.

 

Шиклиъ: М.А.Чартаев, А. Р. Рамазанов гагвлахъан арчлахъинди.