Сентябрин 15-пи йигъан ихь республикайиъ Дагъустандин халкьарин сабвалин Йигъ къайд гъапIну. Му машквар, дагъустандин вари халкьар сатIи духьну, 1741-пи йисан къурхулу гьюкумдар Надир-шагьдин зурба кьушум женгнан майдандиан аьйибниинди гьергуз гъитувалин йигъ лишанлу апIури, 2011-пи йисхъан мина къайд апIуз хъюгъна.
Дагъустандин вари халкьарин уьмуми машквар улубкьайиз улихьна, РД-йин журналистарин Союзди Гуниб райондинна Согратль гъулан администрацйирихъди сатIиди республикайин милли чIалариинди чапдиан удучIвурайи газатарин журналистариз Согратль гъулаз экскурсия тешкил гъапIну. Сифте Согратль гъулан агьали, Дагъустандин журналистарин Союздин регьбер, авар чIалниинди чапдиан удубчIвурайи «Гьякьикьат» газатдин кIулин редактор Аьли Камаловди, хъасин тарихчи, юрд аьгъю апIбан ляхниин машгъул вуйи кас Мягьямед Ахтухановди жвуван юрднакан хялариз маракьлу мялуматар тувнийи. Хъа чпикан ктибтуз шлу, девлетлу тарих айи машгьур йишварра, улихьдин деврин ва гьамусдин деврин дараматарра му гъулаъ гизаф айи: йирси медресе, найибарин хулар, шейх Аьбдурягьман гьяжи ас-Сугъурийин (1792-1882) ччвурнахъ хъайи аьхю джума мист, М.Махатиловдин ччвурнахъ хъайи Согратлин гимназия, Дагъустандин Гьюкуматдин тарихдинна архитектурайин саб вуйи музейин Согратлин филиал, бицIидарин багъ, жигьилари азад вахт адапIру центр, Согратль гъулан кьялан мектеб, аьхю библиотека, Мягьямед Ярагъийин зияратхана, Надир-шагьдин кьушмар дагъитмиш гъапIу Дагъустандин халкьариз дивнайи, 16 метр ягълишин али «Ватан» кIуру гьюрматнан ядигарна мист ва хайлин гьацдар жарадар…
«Согратль гъул 1741-пи йисан гьаму йишвариин кIули гъушу инсафсузвалин, рягьимсузвалин дявйирихъди аьлакьалу вуди тарихдиъ убчIвну. Ирандин гьюкумдар Надир-шагь аьхю кьушмин кIулиъ ади Дагъустандин мулкариин алархьну. Амма дагълуйири дугъаз гъати аьксивал улупну. Согратлин багахь кIули гъубшу женгнаъ, дидиз Андалалин дяви кIури шулу, дагъустанлуйири гъалибвал гъадабгънийи. Мушваъ жилин гьарсаб метриин инсандин ифи удубзна, гьаддиз му йишв гьарсар аваржвуваз гирами ву», – къайд гъапIнийи М.Ахтухановди.
Хъасин журналистар Кавказдин мюридизмдин биначи, имам Шамилин мялим гъахьи Мягьямед Ярагъийин ерли накьваригъ ерлешмиш дубхьнайи зияратханайиз гъушнийи.
Му йигъан машкврин асас серенжем Согратлин Хициб кIуру йишв’ин ерлешмиш дубхьнайи, дагъустанлуйирин азадвалихьна вуйи ижми ккунивал лишанлу апIурайи «Ватан» кIуру гьюрматнан комплексдин багахь кIули гъубшнийи. Шадлугънан серенжем ачмиш апIури, Аьли Камаловди, Надир-шагьдихъди вуйи дявдиъ, дагъустандин вари халкьар сатIи духьну, ажугълу душман багъри мулкарилан ултIурккуваликан ктибтнийи. «1741-пи йисан 12-пи сентябриъ Ирандин кьушмар Андалалин дерейиина алжагънийи ва гьаму ухьу уч духьнайи аьтрафариин, Хициб кIуру майдандиин аьхиримжи женг кIули гъубшнийи. Думу дяви швнуд-сад йигъан давам гъабхьнийи ва дагъустандин халкьарин гъалибвалиинди ккудубкIнийи. Думу женгнаъ дагъустанлуйирин яркьу гъатари чпин ватанпервервал улупну.
Му йигъ республикайин тарихдиъ вари халкьарин машкварси убчIвну. Му машкври сабвалин, чвевалин дуствалин, мясляаьтнан, багъри жил ккунивалин, рюгьнан артмиш’валин инкар апIуз даршлу кьиматлувалар лишанлу апIура, ва диди, ихь машгьур тарих кIваина хури, ихь жямяаьтлугъдин сабвал хъана мюгькам апIури ккунду», – гъапнийи дугъу.
Машкврин серенжемдиъ хайлин жара жямяаьтлугъ касар, ерли самуоправлениейин, СМИ-йин вакилар удучIвну гъулхнийи.
– Дагъустандин тарихи кьисмат уьмумиб вуйивалиин ихь ата-бабйирра гъавриъ ади гъахьну, гъийин йигъан республикайиъ яшамиш шулайи вари халкьарра инанмиш ву. Ихь сабвал – Дагъустан гужал ва артмиш апIурайи кьувват ву. СатIиди вуйиган, ухьу шлихьанкIа ккагъуз шулдар. Сабвал, мясляаьт, гьюрмат адру йишваъ бахтра, артмиш’валра хьуб мумкин дар. Хъа гъийин девриъ ихь гъюрайи насларин уьмриз терроризмди, экстремизмди ва жара къурхулу гьяракатари чIуру тясир апIурайиган, му сабвал ухьуз лапра важиблу ву. Гъийин ихь уьмриъ алахьурайи мицдар хатIалу гьяракатариз аьксивал улупбан бадали, ухьу ихь сабвал хъана мюгькам дапIну ккунду. Сар-сарин гъавриъ айивалиин ва сар-сариз гьюрмат апIувалиин, сар-сарихъди албагнайивалиин ва ватандаш’валин ислягьвалиин биналамиш дубхьнайи Дагъустандин халкьарин сабвали гележегдиъра ихь жигьил наслин уьмур бахтлуб хьуз, читинвалар ккагъуз, ихь халкьарин адлу аьдатар, девлетлу тарих ва культура артмиш апIуз мумкинвал тувди, – гьамциб вуйи серенжемдиъ удучIвну гъулхдари гъапи гафарин асас мяна.
Машкврин серенжемдиъ Согратлин кьялан мектебдиъ урхурайидари ялхъвнар, мяълийир гъапIнийи ва урус, авар чIалариинди шиърар гъурхнийи.
***
Му машкврихъди аьлакьалу вуди, гъийин йигъан гьарсар касди аннамиш дапIну ккуни варитIан асасуб – шубудварж йис улихьна Дагъустандин вари халкьари, уьмуми душмнин улихь сатIи духьну, чпин багъри жил, Ватан гъюбхювал ву. Дагъустандин халкьарин сабвалин Йигъ республикайин вари халкьар сатIи апIру машквар дубхьну ккунду. Диди ихь халкьарин аьсрариинди вуйи дуствал ва битаввал лишанлу апIура, жямяаьтлугъдин артмиш’вал ва аваданвал анжагъ сабвали тямин апIруваликан кIура.
