Гюлягьмад Маллялиев
Аьхиримжи вахтна республикайин кIулиъ айидари махлукьатлу хабрарин дакьатарин вакилариз региондиъ гъягъюрайи экономикайин, политикайин культурайин гьядисйирин, яшайишдинна экономикайин артмиш’валин, халкьдин мяишатдин жюрбежюр цирклариъ учIруди дийигънайи месэлйирин гьякьнаан аьхю интервью тувувал аьдатнаъ ипра. Улихьнаси республикайин Глава Сергей Меликовди Дагъустан артмиш апIбан рякъярикан федеральный «Новости» РИА-йин журналистдихъди аьхю сюгьбат гъубхнийи. Хъа августдин эвелиъ Дагъустан Республикайин Правительствойин председатель Аьбдулмуслим Аьбдулмуслимовди РГВК «Дагъустан» ва ГТРК «Дагъустан» телеканаларин вакиларихъди республикайиъ яратмиш апIурайи ва ляхник кирчнайи инвестицйирин проектарикан ва экспортдиз гьясил апIурайи шей’арикан, туризмдин ва гъулан мяишатдин артмиш’валикан гаф-чIал гъапIнийи.
Премьер-министри интервьюйин вахтна туву жавабарин уьмуми мяна исихъ туврача.
Гъи республикайиъ экспортдиз гьаърайи сурсатарин ва шей’арин сиягь яркьу апIбиин жанлуди лихура. Гьамусяаьт тикмиш апIурайи гьюкуматдин «Дагмясо» заводдиъ вакуумный упаковкйириъди вари дюн’яйин стандартариз жаваб тувру, мичIал дапIнайи ва дабгънайи малин ва чарвайин йикк гьясил апIиди. Ближний Восток региондин уьлкйири – Иранди, Оманди, Аьраб Эмиратари, Саудовский Аравияйи – дагъустандин заан тIяаьмнан ва ерийин йиккухьна айи чпин маракьар улупура. Му уьлк-йириан вуйи чIатху бизнесменари, республикайин гъулан мяишатдин сурсатар тартиб апIбан бадали, тялукь карханйир дивбаъ иштирак хьуз ниятар ачухъ дапIна. Мидланра савайи, харижи уьлкйирин бизнесменар рес-публикайиъ дюгю гьясил апIбан заводар тикмиш апIбаъра, балугъчивал артмиш апIбан цирклиъра иштирак хьуз гьязур ву.
Республикайин экономикайин дурумлуди артмиш шулайи сабсан циркил туризм ву. «Гьамусяаьт ухьу гьар йисан 1,5 млн инсанариз уьл гьиврахьа, шид туврахьа, дурариз ахуз йи-швар гьязур дапIнахьа ва, фукIа-мукIа гьубкIрадачуз кIури, саб жюрейинра аьрз апIурадархьа. Туристариз теклиф апIурайи вари шей’ар жвуву гьясил гъапIдар вуйихь… Республикайиз дуфнайи туристарихъди гаф-чIал апIруган, дурари чпиз Дагъустандиъ варитIан кьабул шулайибдикан кIури, ихь милли кухня, итIру сурсатарин тIяаьм ва ери ва, икибаштIан, дагъустанлуйирин хялар кьабул апIуз аьгъювал къайд апIуру… Хялариз гьюрмат апIувал ихь ифдиъ айихь. Улихьна деврариъ дагълу йишвариъ гьарсаб хулаъ хялариз кIури жаради хал ади гъабхьну, фуну вахтна гъафишра хялижв кьабул апIбан бадали», – ктибтнийи премьер-министри.
Гъи республикайин экономика улихь апIурайи инвестицйирин проектарин арайиъ Аьбдулмуслимовди «улихь гьутIурччвуз гъитру» хьуб проект жаради къайд гъапIнийи. Дурар имбударихьан яратмиш апIурайи лихру йишвариинди, республикайиз айи мумкинвалар ашкар апIбиинди ва экономикайин гъунши циркларин артмиш’вализ чпи туврайи эгьемиятниинди фаркьлу шула. Магьа дурар:
«Шюшдин промышленностдин кластер артмиш апIувал». Мушваз парчайин шюшдин мурсул, шюшдин гъабар ва керамогранитдин плитка гьясил апIбан 5 проект дахил шула.
«Йимишаринна мейвйирин кластер артмиш апIувал» – йимишар уьрхру йишвар тикмиш апIувал, аьхю йимишарин багълар итувал, йимишар гьясил апIру карханйир ляхник кирчувал – 4 проект.
«Каспийский кластер артмиш апIувал» – 8 проект, гьадму гьисабнаан вари Урусатдин бицIидариз вуйи центр ва Гъяякент райондиъ курортдин шагьур дивувал, спортдин объектар тикмиш апIувал, хусуси метлеб ади уьбхюрайи табиаьтдин аьтраф яратмиш апIувал.
«Ликариин алахьрудар гьязур апIрударин шагьур» стратегияйин кластер артмиш апIувал» – республикайиъ ликариин алахьрудар гьясил апIру заводар тикмиш апIбан ва айи заводар цIийи алаъбан 8 проект, дурарикан кьюб завод лихура.
«Транспортдинна логистикайин кластер артмиш апIувал» – 8 проект, гьадму гьисабнаан «Уйташ» аэропорт цIийи алапIувал, машинар деетру «Дербент» пункт артмиш апIувал ва гь.ж.
Гьаму хьуб кластерин проектарин уьмуми кьимат – 500 млрд манат ву, дурар ляхник кирчбан кьяляхъ, 21 агъзур лихру йишвар ачмиш апIуз хьиди. 2023-пи йисан 1-пи июлиз му проектариз 12,6 млрд манат инвестицйир жалб дапIна, гьадрарикан 8,9 млрд — хусуси дакьатар ву.
Дагъустандиъ региондин инвестицйирин картара дюзмиш дапIна – дидик инвесторариз лазим вуйи вари мялуматар ка. Дидланра савайи, инвестицйирин жигьатнаан айи мумкинвалариз лигну, республикайин муниципалитетарин арайиъ рейтинг дюзмиш дапIна, ва думу рейтингдин кIулиъ Дербент район, Мягьячгъала ва Каспийск а. Рейтингдиъ чаз айи инвестицйирин мумкинвалариз лигну, Дагъустандин Огни шагьурра улупна.
Зиихъ кудухнайи проектар артмиш апIурашра, гьяйифки, хусуси инвестицйирин кьадар гьелелиг думукьан аьхюб дар. Аьбдулмуслим Аьбдулмуслимовди гъапиганси, гъийин йигъан ихь республикайин варитIан аьхю инвестор Урусатдин гьюкумат ву. РФ-дин экономикайин артмиш’валин министерствойи ва Урусатдин гъулан мяишатдин ва ипIру-убхъру сурсатарин министерствойи республикайиз жара апIурайи дакьатарин ва субсидйирин кюмекниинди гъи Дагъустан тIумутI, дюгю, йикк, чарвйирин хьа, мейвйир гьясил апIбаан уьлкейиъ сабпи йишвариз удубчIвна. Хъа республикайин кIулиъ айидар гьарган гьюкуматдин хазнайиан пул ча кIури яшамиш хьувал дюз дарувалин гъавриъ а. Ва му, аьхиримжи 30 йисандин арайиъ ихь республикайин тажрубайиъ убчIву къайда дигиш апIбан бадали, ерли гьюкмари хусуси инвесторариз вари терефнаан кюмек ва гъулай шартIар дюзмиш дапIну ккунду. Амма, гьякьикьатди улупурайиганси, ихь республика думу дережайихъна гъюбан бадали, хайлин вахт лазим хьибди.
