Умгьанат Сулейманова

Магьа хьадан тятIиларин вахт аьхирихъна гъафну, ва багарихьди нубатнан цIийи урхбан йис улубкьура. Урхбан йис ккебгъайиз, узу Табасаран ва Дербент районарин образованиейин управленйирин кIулиъ айидарихъди гюрюшмиш гъахьунза ва кьюбиб районарин мектебар цIийи урхбан йисахьна фици гьязур духьнаш, образованиейин цирклиъ фицдар читинвалар алахьураш ва гьацдар жара месэлйирикан сюгьбат гъубхунза. Думу исихъ чап апIурача.

Табасаран райондин образованиейин управлениейин кIулиъ айи Аьбдусалам Гьясановдин гафариинди, ккудубшу йисарик гъилигу вахтна гъюрайи цIийи урхбан йис ужуб хьибди, фицики, китабарихъди тяминвал за хьибди, урхурайидариз гъулай шартIарра артухъ духьна.
– Аьхиримжи йисари Табасаран райондин образованиейин ужагъарин аьгьвалат дигиш апIувал метлеблу программайин бинайиинди гъабхуз хъюгъна. Гьаци, гьамусяаьт Гувлигъарин кьялан мектебдиъ рас апIувалин ляхнар кIули гъахура. НичIрасарин кьялан мектеб дибдиан рас гъапIну ва урхбан йисаз гьязур дубхьна. Хъа Турфарин ва Хюрккарин кьялан мектебар анжагъ гъюру йисазтIан ккудукIидар. Душваъ гьеле хайлин апIру ляхнар ими. Вахт-вахтарик райондин глава Мягьямед Къурбанов ва узу диврайи мектебдин дараматарин зиин гюзчивал апIуз сатIиди гъягъюри шулча. Табасаран райондиъ сакьюдар лап йирси мектебар ами, ва думу месэлара гьял апIуз мумкинвалар агурача. ЦIибди сабур апIидихьа, – уьмуми мялумат тувнийи Аьбдусалам Гьясановди
– Абйир-бабариз гъи варитIан фикир кайи месэла – урхурайидариз китабар адрувал ву. Мектебдиз гъягъюрайи бицIидарин алабхьрубдин, тетрадарин, ручкйирин харжар ахьувалихьна китабарин игьтияжарра гьуркIуз ич гуж гьубкIрадарич, инжиклуди текрар апIура абйир-бабари. Му месэла фици гьял апIбанди вучва?
– Китабар гьуркIри адрувалин месэла гьаммишан айиб ву. Мялимарин гюзчиваликкди, улхьан йисан флану классариъ гъурху бицIидарихъди ва дурарин абйир-бабарихъди йикьрар апIури, дурарин китабар масу гъадагъуз вая пулсузди дисуз мумкинвал шулу. Улихьнаси дарди, дарсар урхуз ккуни бай-шураз гъийин ихь девриъ фукьан ккундуш мумкинвалар а. КIвин апIурза, гьюкуматдин терефнаан бицIидариз пособие тувувал 1995-пи йисан удубчIву кьанунди тасдикь гъапIнийи. Гьамус магьа кьюд кIуру йис ву, гьарсар бицIирин кIулихъ йицIикьюд агъзурна хьудварж манат пособие адабгъури. Гъийин деврин мектебдиз гъягъюрайи бицIириз ва дугъан абйир-бабариз лап читинди алабхъура кIуру гафар хъугъуз шлудар дар. Гъит абйир-бабари лазим дару шей’арихьан бицIидар ярхла апIри.
Гьюрматлу абйир-бабар, ичв асас вазифа – жара месэлйир гъирагъдихьинди дапIну, сабпи ражну мектебдиз гъягъюрайи бицIидар лазим вуйи къайдайиинди мектебдиз гьязур апIуб ву. Учура ихь бицIидариз учхьан шлу кюмек тувдича. Китабарихъди ихь бицIидар тямин апIбан бадали, гьаммишан РД-йин образованиейинна илимдин министерствойин гъуллугъчйирихъди аьлакьа айиз. Райондиз аьхю пай китабар дуфна, имбу китабарихъди тямин апIуз чалишмиш хьидихьа.
– Табасаран райондиъ «Земский мялим» программа фици кIули гъябгъюра?
– Ихь район республикайиъ варитIан аьхюдарикан саб вушра, ерли жигьилар шагьрариз кюч шули, гъулариъ фужкIара гъузри адар. Улихьна йисари, мектебдиъ туврайи маважиб цIибди вуйивализ лигну, гизаф ужударсдар тажрубалу мялимар мектебариан удучIвну гъушнийи. Хъа имбу мялимар дуланмиш шула, ва гъулан мектебдиъ йицIур бицIири урхурашра, гьюкуматди лазим вуйи къайдайиинди дурар тямин апIура. Гьамус цIийи дараматар дивра, ужудар шартIар арайиз духна. Улихьган жюрбежюр предметариан дарсар кивру мялимарин месэла учIруди дийибгънайи: математикайиан, химияйиан, физикайин дарсар кивру мялимар гьуркIри адайи. «Земский мялим» программа уьмриз кечирмиш апIуз хъюгъювал ихь мектебариз аьхю кюмек гъабхьну. Гьаци, гьаму улихьнаси Хюрккарин мектебдиз лазим вуйи урус чIалнан мялимдин месэла гьаму программайин кюмекниинди гьял гъабхьнийич.
Дербент райондин образованиейин управлениейин кIулиъ айи Сона Гьяжибеговайихъди гъабхьи сюгьбатнаан ашкар гъабхьиганси, мушваъра мектебарин асас месэлйир имбу йи-швариъсдар ву.
– КатI’иди гьял дапIну адру ва гьаммишан гъайгъушин кайи месэла китабар адрувал ву. РД-йин образованиейин ва илимдин министерство-йиан бицIидар китабарихъди тямин апIидича кIури, хабрар а. Улихьна йисариси, ццира саб кьадар китабар гъадагъунча, имбу китабарра урхбан йисан кьялаъ духну ккунду. Шулу дупну, умуд кивурхьа, – гъапнийи Сона Аьбдуллаевнайи.
– Гьамусяаьт Дербент райондиъ йигъандин уьмуми образованиейин 46 мектеб гьяракатнаъ а. Гьелелиг урхурайи бицIидари гъадагъурайи аьгъювалариан ва мялимари ляхниъ ужудар натижйир улупура.
Дупну ккундуки, Дербент райондиъ хатIалу гьялназ дуфнайи аьхю пай мектебар рас гъапIну. Тялукь комиссияйи, кIули духнайи ляхнар ахтармиш апIбан гьякьнаан акт дюзмиш дапIну, РД-йин образованиейинна илимдин министерствойиз хъадапIну. Кьюб мектеб – Жалгъан гъулан ккергъбан классарин мектеб ва Билижийин Абас Исрафиловдин ччвурнахъ хъайи 1-пи нумрайин гимназия – дибдиан рас гъапIунча. Му ляхниз аьхю кюмек ва фикир Дербент райондин кIулиъ айи Мавсум Рягьимовдира тувну. Дугъахъди сатIиди образованиейин вари месэлйир гьял апIури шулча.
Дербент райондин мектебариъ ляхин апIурайи мялимарин кIулин иццрушин саб ву – гьар урхбан цIийи йисан программйир дигиш апIувал. Урхурайидар саб программайихъди бегьемди таниш апIайиз, цIийи программйир хътауру. Мялим бицIидариз дарсар кивбахъ духьну ккундин, дарш гьар йисан цIийи программайиан кIул адабгъбахъ? Мициб къайдайиинди лихури гъахьиш, мялимдиз дарснахьна гьязур хьуз вахт гьубкIдар. Гьаци вушра, чухсагъул ич мялимариз, кIул адабгъура, хъа мектебариъ урхурайидари гьар йисан ЕГЭ-йин ужудар натижйир улупура, – аьлава гъапIнийи йиз сюгьбатчийи.
Ихь мялимариз, ляхниъ алахьурайи месэлйир гьял духьну, чпин юкIв хъайи пишейиин алтIахьуб ва абйир-бабарра, жямяаьтра чпин ляхнин натижйириин рази хьуб ккун апIураза.