Гъийин деврин машгьур табасаран шаирарикан сар Пирмягьямед Асланов ву. Цци, думу бабкан духьну, 75 йис тамам гъабхьну.
Пирмягьямед Асланов 1944-пи йисан Табасаран райондин Хюрикк гъулаъ бабкан гъахьну. Сифте Мягьячгъалайиъ медучилище, хъасин мединститут ккудукIну, думу гизаф йисари Табасаран райондин кьялан больницайиъ духтирди гъилихну.
Пирмягьямед Аслановди мектебдиъ урхури имиди шиърар дикIури шуйи ва дурар «Колхоздин уьмур» газатдиъ, табасаран чIалниинди удучIвру журналариъ, литературайин альманахдиъ чап апIуйи. Дугъан сабпи китаб «Аку апрель» 1969-пи йисан чапдиан удубчIвну. Дидхъан мина жюрбежюр йисари дугъан «Шиърар», «Вафалувал», «КутIрушвру ахсрар», «Бабан дих», «Замана» китабари табасаран поэзия девлетлу гъапIну. Хъа 1991-пи йисан Москвайиъ урус чIалназ илтIикIнайи шиърарикан ибарат дубхьнайи «Сюбюгьнар» кIуру китаб- ра чапдиан удубчIвну. Пирмягьямед Асланов РФ-дин писателарин Союздин член ву.
Поэзияйин гьякьнаан вуйи чан сюгьбатарикан сабдиъ машгьур Расул Гьямзатовди гьамци гъапну: «Шиърар дикIувал аьхю гьунар дар. Жвуван эсерар халкьди урхури хьувал – магьа шаирин метлеб». Пирмягьямеддин эсерарра халкьди аьшкьниинди урхуру. Дурарикан гизафдар мектебдин вари классариз вуйи литературайин хрестоматйириъ тувна. Шаирин швнуб-саб шиъриз ихь машгьур композиторари музыка дибикIна. Думу шиърарикан халкьдин ккуни мяълийир духьна.
Жвуван уьмрин аьхюну пай табасаран литературайиз бахш гъапIу Пирмягьямед Асланов яратмиш апIбаъ чан хусуси рякъюъди гъягъюра. Хусуси рангари, кIалбари, фикрари дугъан эсерар жара шаирари гъидикIдарихьан тафавутлу апIура.
Жвуван сес, рангар, кIалбар ади хьувал – шаирин асас хъуркьуваларикан саб ву. Дугъан шиърар ишлетмиш дапIнайи гафарин жюрйирииндира тафавутлу ву. Шиърар урхруган, автор багъри чIалнан лексикайин деринариъ учIвнайивал субут шулу ва шикиллувалар ачухъди рякъюру. «Уьмрин накьиш» кIуру эсериъ гьамцдар маракьлу шикиллувалар а:
ГвачIнин ухди гъулахъ хъайи дагъдилан
Йиз унчIвихьна ригъди ккиршал гъизигну,
МикIлу тIубччвру яркур-кюлин арайгъян
Гъатху рангнан иччи мурслар гъитIигъну.
Ригъди ражар алахьура вахтниин,
Дагълу шуру раж алабхьну бахтниин…
Фукьан успагьиди, текрар даршлу саягъ дибикIнадаринхъа! ГвачIнин ухди жилиина ахьрайи ригъдин садпи нурар шаири тазади рибшурайи халачийин симарихъди тевра. Дагълу ришна ригъ чиб-чпихь теврайи шаири табиаьтдин, вахтнан, инсаниятдин къанунарин аьлакьалувал улупура. Думу къанунарикан вуйи хиялар ихь фикриъ тIиркIуз гъитра.
Пирмягьямед Аслановди гизафси инсандикан, дугъан кьисматнакан ва уьмрикан бикIура, хъа ватандикан вуйи темайи шаирин яратмиш апIбариъ асас йишв бисура. Дугъан шиърариъ багъри юрдарин маракьлу шиклар, дагълу вилаятдин хусусивалар ва дурарихьна вуйи чан янашмиш`вал, кIван гьиссар ачухъ апIру цIарар гизаф а.
Ватандикан вуйи улхуб тамамуб даршул, эгер бабахьна вуйи янашмиш`вална гьиссар бегьемди ачухъ дарапIиш. Му темайиз Пирмягьямед Аслановди хайлин шиърар бахш дапIна. Дурарикан асасуб, йиз фикриан, «Аьзиз дада» кIуруб ву. Му эсериъ шаир гурлуди гъябгъюрайи вахтну уьмриз духнайи дигиш’валарикан улхура. Лирикайин игитрин уьмризра вахтну аьхю дигиш’валар духна, хъа дадайихьна вуйи янашмиш`вал дигиш дубхьнадар. Дугъан, бицIидиганси, бабан айрандихъ тямягь хъими. Гьамусра, байвахтнаси, аьхю раккин тIапIну, багъри бабаз дих апIура. КIул`ин али чIарар лизи духьнашра, бай багъри бабан аькьюллу, дугъри, вафалу гафнахъ, бабан терефнаан чан терефназ хътIатIабццри ахмиш шулайи мани ялвихъ гьарган мюгьтаж ву. Уьмрин ва артмиш`валин заан дережайиз душнашра, бали бабан улихь гьарган икрам апIуру, хъа бабаз бай гьарган «йиз бицIир» вуди гъузру.
«Уьмриъ саб йишв`ин гъузру тягьяр, вазият адар, улихь гъягъюз чалишмиш даршлу кас кьяляхъ гъя-гъюру», – гъибикIну урус литературайин аьхю критик В.Г.Белинскийи чан макьалйирикан сабдиъ. «Умуд» кIуру шиир гъурхган, Пирмягьямед му аьгьвалатнан ужуди гъавриъ айивал рябкъюру. Мушваъ лирикайин игит сикин дарди улихь гъягъюрайивал, уьмрин заан дережйириз удучIвурайивал рябкъюрахьуз. Шиир гъурхган, шаирин уьмрихъди таниш вуйи касдиз дугъан уьмур рябкъюру, гьаз гъапиш му шиърин лирикайин игит авториз гизаф ухшарур ву. Уьмриъ кьисматнахьна гъахру жилгъйир вари саб жюрейиндар шулдар. Саспиган дурар ис кIулиъ, хъа бязи вахтари ккудучIвуз даршлу пис ямажарикан зина гъягърудар шулу. Му читин, энгенвал айи жилгъа давам апIуз даршулайи вахтна, кIваъ убгурайи умуд «ишигълу хядси» улихь ди-йибгъуру, диди улихь гъягъюз кьувват тувру, рякъ улупуру:
Рябкъюразуз: умуд хьа бахтнан улихь,
Ягъал кIакIназ узу чахъди гъахура.
Мюгьюббатнан гъала душв`ин балгуру,
Узуз читин жюр`этназ дих апIура.
Умуднахьна тIирхураза эдрергди,
Уьмрин тягьна бязиган аьгь апIури.
Гьарган аза дюаь текрар апIури:
Умуд, узуз кучIал мапIан сабанра!
Шиърин лирикайин игитриз чан умуднан кьувватлувал рябкъюра. Учв бахтнахьна, кьисматнахьна гъахурайи умудназ дугъу гьарган дюаь текрар апIура. Уьмрин читин жилгъйириъ умудлувал гьарсар касдиз чарасуз лазим вуйивал улупура.
Уьмур – инсанвалин имтигьнар тувру читин ва жавабдар вахт ву. Саспидар, уьмриан гъушубси, бязи вахтари жил`ин лицури имидира, халкьдин кIваълан гъягъюру, тмундар, дукIну накьвариз душнашра, «чIивиди» гъузру. Му гьякьикьат мяналуди, ваяки мянасузди хъапIу уьмрин натижа ву. Пирмягьямеддин лирикайин игит му гьякьикьатди кIваантIан сикинсуз дапIна, уьмур шлубкьан мяналуди харж апIуз учвра чалишмиш шула, жараризра дих апIура:
Вахтну таспигь хъапIра магьа,
МучIу раблан дуфна гъулаз.
Ихь уьмриан гъи сабсана
ТIибхура йигъ аьхиратдиз.
Шлиз кIваинди гъубзди му йигъ?
Гьич саризкьан, ихь ишигъ
Улупнадарш накаради.
Вахтнан гьялаквал гьисс апIурайи шаири уьмриъ ишигъ туври ургури хьуз дих апIура.
Жвуван багахь яшамиш шулайирин гъайгъушнаъ хьуб, читин йигъан жвувсир касдиз кюмекнан хил гьачIабккуб инсанвалин хасиятнан асас лишан вуйивал, думу уьмри ухь`ин иливнайи тIалаб вуйивал П.Аслановдин шиърарин лирикайин игитари кIваантIан гьисс дапIна. Автори чан хайлин эсерариъ му уьмрин тIалаб гьяспикк ккадрудар биябур апIура:
Дюн`яйиъ пис уьзур а саб варитIан –
Уццру дархьуб жарарин дерд ади кIваъ.
Сарин хулаъ жвуваз бедбахт гъябкъиган,
Чан хил гьачIрабккуб уж`вал ади гагьаъ,
– дибикIна «Гизаф уьзрар» кIуру шиъриъ. «Жарариз уж`вал дарапIу касдин аьхир ужуб даршул», – кIура халкьдин мисалиъ. Дюз ву. Гъи ухьу ихь багахь хьайир пис гьялнаан адауз кюмек дарапIиш, закур ухьузра сарира кюмекнан хил гьачIабккидар. Автори мушваъ сар касдиз тмунур уьмрин даягъ духьну ккунивал, читин вахтна жвувсир касдиз кюмекнан хил гьачIабккуб инсаниятдин буржарикан саб вуйивал субут апIура.
Шаирин яратмиш апIбариъ табиаьтдиз бахш дапIнайи шиърари лайикьлу йишв бисура. Дугъан багъри табиаьтдихьна вуйи ккунивал Ватандихьна вуйи ккунивалихъди сигъ аьлакьайиъ айиб ву.
Автори думу гьякьикьат гизаф кьадар шиърариъ субут апIура. Чан лирикайин игитрин ватандихьна, табиаьтдихьна вуйи ккунивална вафалувал ачухъди, шикиллуди улупна.
Автори чан шиклариъ табиаьтдиин, дидин паяриин «ил алапIура», дурар «чIиви» апIура, дурарихьди фициб-вуш ляхин тамам апIуз гъитра, дурариз фикирлувал, къанажагълувал тувра. Му шаирин заан устадвалин лишан ву. Йиз гафарин гьякьлувал тасдикь апIбан метлебниинди исихъ швнуб-саб цIар мисал вуди тувраза:
Ягъал сив`ин хьадан шавгьар тIибкIура.
УкIан цIабар гьилиркъну, чав куркIубси.
Таза кюкди явши ялхъван апIура,
Мяракайиз удучIвнайи шуруси.
Сабан кюкди кIул за гъапIну укIаргъян,
Хъасин сатIи гъахьну аьшкьлу таярси.
Кьюр гюзелин йикьар ижми илдижган,
МикI дийибгъну, улдугнайи чавушси.
Жара шиъриан:
Явашдиси дабхьра жил`ин
Ригъдихъ хъайи гъизилин цIар –
Багъдиъ айи таза укI`ин
Чиг аьлхъюра, кади инчIар.
Гьатму касдиз зиян гъабхьну,
Бихъдар гъапну дугъаз дарман.
Гъарах, увуз нубат гъафну,
Сагъ апIин, гаф, учIру зиян.
Автори, дармнизси, гафназра инсан сагъ апIру кьувват айивал субут апIура. Думу, дугъриданра, гьаци хьузра ву. Ужуб, гъюдли гафнура инсан сагъ апIуру.
Чан 75 йисандин юбилей тебрик апIури, табасаран литература улихь гъабхурайидарин сабпи жергейиъ айи Пирмягьямед Аслановдиз жандин сагъ’вал, кIван шадвал ва яратмиш апIбан рякъюъ хъана аьхю хъуркьувалар хьуб ккун апIурза.
