Гюльнара Мягьямедова
16-17-пи октябриъ Урусатдин Президент Владимир Путин Китайдиъ кIули гъубшу «Саб зул – саб рякъ» Варихалкьарин форумдиъ иштирак гъахьну. Думу форум шубубпи ражари шулайиб ву ва форумдин ляхниъ Урусатдин Президент шубрид ражарира иштирак гъахьну. Сифтейиан «Саб зул – саб рякъ» форумдин метлеб – Китайдин, Евразияйин ва Африкайин уьлкйирин арайиъ транзитдин транспортдин инфраструктура арайиз хувал вуйи, хъа цIиб вахтналан форумдиъ Кьибла Америкайин уьлкйирра иштирак хьуз хъюгънийи. 2023-пи йисан августдин вазлиз думу ляхниъ 155 уьлке иштирак гъахьнийи.
17-пи октябриъ Китайдиъ Урусатдин Президентди кью-кьюрди вуйи йирхьуб гюрюш кIули гъухнийи. Хъайигъан думу «Саб зул – саб рякъ» Варихалкьарин 3-пи форум ачмиш апIбан серенжемдиъ иштирак гъахьнийи ва КНР-дин председатель Си Цзиньпиндихъди кьюб уьлкейин улихь дийигънайи месэлйирикан гафар-чIалар гъапIнийи.
Форум ачмиш апIруган Владимир Путинди чан улхбаъ къайд гъапIганси, КНР-ин председатели диву теклиф – «Саб зул – саб рякъ» гележегдиъ аьхю мяна айиб ву, думу гьякьлу, дугъри дюн’я арайиз хувалин бина ву. Урусат ва Китай, аьхюну пай жара уьлкйирси, кьюбиб терефаризра духьну ккуни мянфяаьтлу аьлакьйирин терефкрар ву.
Дугъу гьацира Евразияйин дуствал айи гьюкуматарин аьалкьйирикан, «Зул ва рякъ» сатIи апIуз мумкинвал тувру теклифарикан, ШОС-дикан, Кьибла ва Ригъ алабхъру терефнан Азияйин уьлкйирин ва Евразияйин экономикайин Союздикан, Балтикайиъ ва Арктикайиъ айи Урусатдин портар Персидский заливдин ва Индийский океандин гъирагъарихъди сатIи апIру транспортдин «Кафари – Кьибла» коридорин артмиш’валикан, кьялан Сибириан Китайдиз, Монголияйиз, Индийский ва Тихий океанарин портариз рукьан рякъюн маршрутар ккивбакан ва гьацдар жара теклифарикан гъапнийи.
Урусатдин Президентди форумдин натижйирикан пресс-конференцияйиъ журналистариз ктибтнийи. Дугъу багарихьди Бишкекдиъ кIули гъябгъру пландиинди вуйи гюрюшдиъ кьюб уьлкейи 2030-пи йисазкьан аьлакьйир йитIбан гьякьнаан Урусатдин ва Китайдин премьерари – Михаил Мишустинди ва Ли Цянди къулар зигруваликан гъапнийи. Дугъу гьацира чпин сюгьбатнаъ Сийиз Украинайиъ гъабхурайи хусуси метлеб айи дявдин операцияйиканра мялуматар тувнийи.
Пресс-конференцияйиъ Владимир Путинди США-йи чан кьюб авианосец Средиземный гьюлиз «хъчIюрхбан» кьяляхъ КIару гьюлин аьтрафариин гюзчивал гъабхбан цIийи жюрейиканра ктибтнийи. «Узу гучIар ккаърадарза. Йиз табшуругъниинди Урусатдин заваринна аьршдин кьувватари КIару гьюлин уртахъ вуйи (нейтральный) аьтрафарин завариъ гьаммишан гюзчивал гъабхура. МиГ-31 самолетар «Кинжал» яракь хьади, гьязурди а», – гъапнийи дугъу.
Владимир Путин Китайдиз гъягъбан асас натижаси кьюб уьлкейин ва гъулан мяишатдин тарихдиъ тахил масу тувбан гьякьнаан варитIан аьхю йикьрариин къул зигувал улупуз шулу. Думу йикьрар гьамусдихъантина 12 йисандин арайиъ кьувватнаъ гъубзди ва диди Урусатдиз 25,7 миллиард доллар (2,5 трилион манат) хибди. Гьаму йисарин арайиъ Урусатди Китайдиз 70 миллион тонна рузи, харар, жара тахилар ва культурйир масу тувди.
