Дагъустандин фуну терефназди гъушишра, табиаьтдин гюрчегвали, дагълу рякъяри, марцци шту ацIнайи нирари, дагъдин машнак ерлешмиш духьнайи гъулари, гъулариъ айи хуларин утканвали, халкьдин рюгьнан ачухъ’вали мина гъафидар вари гьяйран апIуру.

 

 

1990-пи йисари республикайиъ культурайин идарйирин аьгьвалат лап гъагъи гьялназ гъафнийи. Хъа аьхиримжи йисари культура кIуру гафну сатIи апIурайи вари цирклариз гьюкуматдин терефнаан артухъси фикир тувуз хъюгъна.

Хив райондин администрацияйин культурайин, спортдин, жигьиларин политикайин ва туризмдин отдели гъабхурайи ляхникан ктибтувал ккун апIури, учу цIиб улихьнаси му отделин начальник Казбек Къазиевдихьна илтIикIнийча. Думу «Табасарандин нурар» газатдин редакцияйиз хялижвди гъафнийи. Дугъахъди гъабхьи ич сюгьбат исихъ жикъиди чап апIурача.

– Казбек Зейнудинович, гьаму ктабхъурайи йис Хив райондин культурайин отделиз фициб гъабхьну?

– 2019-пи йис ихь уьлкейиъ театрин Йисси къайд дапIнайи. Хив райондиъра му йис ужуди кIули гъубшну гъапишра, узу гъалатI даршул. Улихьна йисари лап аьжуз гьялназ дуфнайи райондин гъуларин 12-15 культурайин Хулариъ рас апIбан ляхнар кIули гъухунча. Райондин халкьдин театри, 15 гъулаз пулсузди театр ва концертар хьади гъягъюри, агьалйирин юкIвар шад гъапIну. Райондин культурайин отдел республикайин дережайин мажлисариъра жанлуди иштирак гъабхьну.

Къайд апIуз ккундузузки, шадлугънан серенжемар гъахувализ ихь агьалйирин улихьгансиб аьшкь амдар. Пулсузди концерт улупурашра, дидиз лигуз гъюрударин кьадар цIиб ву. Дин-тIяаьт хъапIрайидариз гиран ктапIуз ккундарзуз, хъа аьхиримжи вахтна диндинна культурайин месэлйир албагурадар.

 

Йиз фикриинди, динра культурайин саб пай ву, гьаддиз дурарин улихь дийигънайи месэлйир ухьу сатIиди гьял дапIну ккунду. Райондин культурайин отдели гъи вари жигьилар сатIи апIувалиин ляхин гъабхура. Диндин кIулиъ айидаринра, культурайин отделин гъуллугъчйиринра метлеб – кIван рюгьнан марцци инсанар тербияламиш апIувал ву. Гьаддиз, гъи ихь табасаран халкьдин вакиларикан ккун апIураза, ичв велед, мектебдиъ вушра, клубдиъ вушра, гъабхурайи ляхнихьан ярхла мапIанай, кружокариз гьаай.

Уьмриъ лазим гъабхьиш, ишлетмиш апIуру, дархьиш – увук кайи кеспну пул тIалаб апIурадар. Культура хътру инсандикан ужур пишекар хьуб мумкин дар.

Декабрин 6-пи йигъан «Сижар» кIуру ччвур тувнайи спектакль улупунча. Инсанари спектаклиз аьхю аьшкьниинди тамаши гъапIнийи. Райондин глава Ярмет Ярметовра гьаммишан кюмек апIуз гьязурди шулу. Хив гъулаъ уччвуб ёлкара дивну, ЦIийи йис къайд апIуз гьязур шулача. Концертдин программара гьязур дапIнача.

– Райондин культурайин отдели мектебарихъди фицдар аьлакьйир уьрхюра?

– Узу мектебдин директорди лихурайиган, «Дуствалиинди кьувватлу вухьа» кIуру фестиваль гъубхнийча. Гьамус думу фестиваль райондиз дубхнача. Райондиъ кьюб миллет – лезгйир ва табасаранар – лап алабгну яшамиш шула. Мектебарихъди, баяр-шубарихъди аьлакьйир важиблу ву. Гьарсаб серенжемдиъ бицIидарин багъариъ, мектебариъ тербияламиш апIурайи бицIидар иштирак шулайич: шиърар урхура, сягьнйир улупура, ялхъвнар-мяълийир апIура. Ужуб иштирак’вал улупру мектебарин арайиъ Ургъ’арин, Хиржварин, Хиварин, ЧIилхъарин, Асккан Ярккарин мектебар а. Гьаци вуйиган, мектебарихъди сигъ аьлакьа уьбхюрача.

– Казбек Зейнудинович, культурайин отделин саб пай туризмра ву. Хив райондиз туристар жалб апIбан бадали, фициб ляхин гъабхурачва?

– Райондиз туристар жалб апIбан месэла лап учIруди дийибгънайич. Думу месэла гьял апIувал цIийикIултIан ккебгънача. Узу улихь гьучIвну, саб десте ляхнихъ хъюгънача. «Туриствалин Хив» кIуру аккаунт ачмиш дапIнача. Хив райондиъ гизаф уткан йишвар, Тркалдин, Кашкентдин, ЧIирайин, Хиржварин гъарзарилан шид убсрайи йишвар, ягълишналан лигру майднар хялар кьабул апIуз гьязур апIбанди вуча. Хив райондин главайихъди гьаму йишвар къайдайиз хувал бюджетдик кирчбан гьякьнаан йикьрар дапIнача. 2020-пи йисан туристар гъюру вахт улубкьайиз, гьаму ляхнар дапIну ккунду. Декабрин 20-пи йигъан райондиъ гьаму месэлйириз бахш дапIнайи форум гъабхувал планламиш дапIнача. Хив райондин жигьилар, жямяаьтдин вакилар уч дапIну, туриствал артмиш апIбан месэлйирикан ктибтуз ккнудучуз. Гьамусяаьт учуз мялуматар тувбан кюмекра лазим вучуз. Гьар гъулан вакили гъулан тарихдикан, гъулан аьтрафариин али тарихи йишварикан дибикIну, гьязурди гъитнийиш, лапра ужуди хьибдийи. Бюджетдиан деебту пул, гьелбетда, гьубкIидар. Гьаддиз учу гъирагъдилан инвесторар жалб апIбанди вуча. Ярхла йишвариъ айи ихь баярикан кюмек шул кIури, умуд кивраза.

— Райондиъ гьял апIуз читинди алахьурайи меэслйир фицдар ву?

 

— Аьхиримжи йисари ихь гьюкумат гъуларихьинди машди илтIибкIна – спортдин майднар, цIийи мектебар, рягьятвал гъадабгъру культурайин центрар дивра.

Гьюкуматди гьацдар гъулайвалар арайиз хурашра, жигьилар гъулариъ дерккуз шуладар, фицики гъулариъ жигьиларин улихь гьучIврур адар. Гьаддиканра фикир апIурача. Гьарсаб гъулаъ жигьилар спортдихьна зигру инсанар ади ккунду.

Аьхю яшнан инсанар шадлугънан мажлисарихьан ярхла шула, хъа, дурариз лигури, жигьиларра.

 

– Хив райондин гъулариъ айи кульурайин Хулари фициб ляхин гъабхура?

Гъулариъра клубдин хуларин ляхин албагнача. Жямяаьтдин, спонсорарин ва ич кюмекниинди 10-12 гъулан культурайин Хулариъ рас апIбан ляхнар гъухунча.

Гьяйифки, культурайиъра, образованиейин цирклиъси, пишекар дару инсанар гизаф а. Гьаци вушра, дурарикан гьарсаб машкврин серенжемдиз гьязур хьувал ккун апIури шулча. Райондиъ кьабул гъабхьи номериз республикайин дережайиъ иштирак хьуз рякъ улупурча.

– Казбек Зейнудинович, планламиш дапIнайи ляхнар кIулиз удучIврийичв. Гележегдиъ ихь Хив райондиз туриствалин маршрут албагну, дина ихь халкьдин уткан халачйириз лигуз, ицци хурагарин тIяаьм гъадабгъуз, табиаьтдин гюзелвалариз лигуз гъюз ккунидарин кьадар аьхюб ибшри.