Гюльнара Мягьямедова
Уьмриъ саб читин дюшюш алабхъиган, инсан кIваз рягьятвал, мясляаьт ккун апIури, гьарган аьхю бабахьна, дадайихьна, адашдихьна, аьхюну чвуччвухьна-чуччухьна илтIикIури шуйи. Гьамус гизафдар чпин уьмрин читин месэлйир гьял апIуз психологарихьна илтIикIура. Аьхиримжи йисари Дагъустандиъра психологияйин кюмек тувуб гьяракатнаъ абхъна.
Психологдин пишейикан узу Мягьячгъалайиъ «Целитель» клиникайиъ лихурайи психолог, психосоматолог, ихь ватанагьли Эсли Юнусовна Аьшуровайихъди сюгьбат гъубхунза.
«ЦIиб вушра уьмур гъябкъю инсанари, «магьа узура психолог вуза, читинвалариан кIул адабгъунза», кIури шулу. Дугъриданна, гизафдарихьан читинвалариан кIул адабгъуз шула. Хъа вари инсанар сабсдар шулдар. Ухьу аьзарлу гъахьиган, духтрихьна илтIикIурхьа, хъа инсандин рюгь дюбгънайи вахтна гьаз-вуш жвуван кьувватниинди сагъ хьуз чарйир агурухьа. Сабпи нубатнааъ инсандин рюгь сагъ дапIну ккунду. Гьадмуган ихь бедендин сагъ’валра къайдайиз гъибди. Дердну, хажалатну, вари уьмрин рякъяр кьатI духьну рябкъюрайи, гележегдикан умуд кадабтIнайи, уьмрин мяна дудубгнайи вахтна, инсан ккагъуз гъидритбан бадали, пишекарин кюмек лазим ву. БицIи вахтнахъанмина инсандиз гарччил йивуз, муччвур бисуз, ликар алдагъуз, кьалам бисуз, гафар апIуз улупура, хъа фикир апIуз улупурадар. БицIири гафар апIуз хъюгъиган, дугъаз дерд шлу дюшюш гъябкъиган, «гьамусяаьт уву фтикан фикир гъапIнийва?» – кIури, сарира гьерхрадар. БицIирин фикрар саризра рякъюрадар, гьаддиз дурар вердиш апIузра читинди ву», – ккебгънийи ич сюгьбат Эсли Аьшуровайи.
Аьшурова Эсли Юнусовна Мягьячгъалайиъ бабкан гъахьну. Дугъан абйир-бабар Табасаран райондин НичIрас гъулан вакилар ву. Психолог пишейихъна фици гъафунва, кIуру йиз суалназ, дугъу гьамциб жаваб тувнийи: «Узу мектебдиъ урхури имиди, хирург хьуз кьаст ади гъабхьнийиз. Ич эм Ильяс Ильясов машгьур хирург вуйи. Духтрин пишейин читинвалин лап ужуди гъавриъ айи эмди, дишагьлийин гележегдин уьмрикан фикир апIури, узуз насигьятар тувнийи. Духтрин пишейи, йишв-йигъ дарпиди, чан пишекарвалин вазифйир тамам апIувал тIалаб апIуру. Хъа ислам динди дициб ихтияр дишагьлийиз туврадайи. Ич хизан бинайианмина диндин рякъюъ айиб вуйич. Советарин вахтари гизафдари жиниди гъудгнар апIуйи, хъа ич Эмирхан абайи учв Аллагьдин рякъюъ айивал сарихьанра жин апIурдайи, аьксина вуди, дугъу гьаддиинди дамагъ апIуйи. Учура гьаци вердиш гъапIнийи, узу 6 йис тамам гъабхьихъанмина гъудгнар апIурайир вуза. Ич хизандиъ 6 велед айи, узу аьхюнур вуйза. Хизандин кIулиъ айир Эмирхан аба вуйи. Дугъу чан уьмриъ багъри гъулаъ булагъ, Дербентдиъ карьериъ мист дивну. Эмирхан абайикан ва дугъан ужудар ляхнарикан, учуз туву ужуб тербияйикан хайлин ихтилатар апIуз шулу.
Тухмин дишагьлийи, чан хизандиъ дарди, жара йишваъ йишв адапIру аьдат зат адайи. Узу мектеб ужудар аьгъювалар ади ккудубкIнушра, абйир-бабари медицинайин институтдиз урхуз гъягъбан месэла хъябкьнийи. Узу ДГУ-йин химияйинна биологияйин факультетдик урхуз кучIвнийза, хъа думу факультет медицинайихьан ярхла вуйивалин кьандиси гъаври гъахьунзу. Йисар гъягъбахъ йиз кIваъ инсандиз кюмек тувуз ккунивалин гьиссар яваш гъахьундайи. Узу жилириз гъягъбан кьяляхъ, гьадгъан ихтиярниинди, Санкт-Петербургдиъ А.И. Герцендин ччвурнахъ хъайи РГПУ-йиъ психология-йин факультетдик урхуз кучIвнийза. Душваъ урхуб ккудубкIбан кьяляхъ Москвайиъ НИИ-йин Милли институтдин клинический психологдин образованиера гъадабгъунза. Гьамус психологди лихури 23 йис вуйиз», – давам гъапIнийи Эсли Аьшуровайи.
– Эсли Юнусовна, увухьна кюмек ккун апIури илтIикIурайидар фужар ву? Дурар увухьна гизафси фициб дерди ади гъюра?
– Узухьна жиларра илтIикIура, хъа гизафси илтIикIурайидар жигьил дишагьлийир ву. Дагълу жилижвуву чан кIван гьиссар, кIваъ айи дерд ачухъ апIувал хасиятнан аьжузвалси гьисаб апIуру. Гьаддиз кюмек ккун апIури гъюру жиларин кьадар цIиб ву. Психологдихьна илтIикIурайи инсанарин хасиятра варидарин сабсиб дар, дурарихъди гьарсарихъди хусуси ляхин гъабхуб лазим шула. Психологдихьна йигъан гъягъюрадар. Дугъу гьарсарин дерди-балайиз дилигну, вахт улупура: гьяфтайик саб ражари, ясана саб вазлин арайиъ кьюб ражари.
Бедендин аьгьвалат къайдайиан удубчIвнайи кас духтрихьна гъягъюра. Анализар тувну ккудубкIбан кьяляхъ, духтри арабир гъагъи уьзур кайиваликан мялумат тувра. Аьзарлу духьнайи касдиз вари дюн’я мучIу шулу: дугъан гележегдин уьмриз айи планар вари батIул духьну, юкIв кIару шулу, уьмрихъан улар хътатIуру. Гьамциб аьгьвалатнаъ дугъаз психологдин кюмек чарасуз ву.
Коронавирус уьзур абхъбан кьяляхъ гизафдариз гучI гьабхъну. Думу гучI’вал дармнариинди инсандихьан гьадабгъуз шуладар. Дурар психологдихьна кюмек ккун апIури илтIикIура. Гьацдариз кюмек туврача.
Узухьна илтIикIру жигьил дишагьлийирин аьрзйир гьацира чпин жилари кьюрпи, шубурпи хпир гъадагъбахъди аьлакьалу вуди шулу. Дагъустандиъ кьюрпи хпир хувал «модайиъ» абхъна. Ав, ислам динди юкьур хпир хуз ихтияр тувра. Хъа кьюрпи хпир хурайи жилижвуву диндиъ дупнайиси вари кьайдйир тамам апIурайинхъа?! Гъи ухьу сарикра тахсир кипрадархьа – я хпарик, я жиларик. Думу инсандин хасият ву. Жилирин чан хпирихьна вуйи гьиссар гьаз мичIал гъахьнуш, аьгъю дапIну ккунду. Чан хулаъ дибрихъуб, дугъаз гъирагъдиъ гъибихъуншул. Кьюр касдин аьлакьйириъ сар касдик тахсир кипуз шулдар.
– Дагъустандиъ, гьадму гьисабнаан Табасарандиъра, хусуси метлеб айи дявдин операцияйиъ багахьлуйир гъийихдар гизаф а. Гьадрариз фициб насигьят тувуз шулвухьан?
– Аьхиримжи кьюд йисан хусуси метлеб айи дявдин операцияйиъ баяр гъийиху дадйир, жилар гъийиху жигьил дишагьлийир, дурарин веледар гизаф духьна. КIваъ айи хажалат аьгь апIуз даршулайи вахтна дурариз саринра насигьятар лазимди дар. Дерд гьял апIру вахтра швнуб-саб йишваз пай апIуру. Гъагъи дерд кубкIу инсан сифте мюгьтал духьну шулу. Думу вахтна дугъан багахь хьувал лазим ву. Дерд зигурайи касдиз «дерд мапIан, мишан, кьисмат гьациб гъабхьну» макIанай. Дугъаз гьаци вуйивал учву дарпишра аьгъя. Эгер дугъаз лап гъагъиди вуш, дарман тувай. Дугъу дарманра дирипIуз мумкин ву, фицики, чан велед дукIнайи вахтна дугъаз чан бедендизра уж’вал дубхьну ккунди шулдар. Гьаддиз дарман штукди тувай. Мюгьтал хьувалин вахт улдубчIвиган, инкарвалин вахт улубкьуру. Гьаму вахтна дердну ацIнайи касдин гьиссариз гьюрмат апIру сюгьбатар лазим ву. Хъасин инсан, чаз гьамциб ляхин гьаз гъабхьнийкIан кIури, фикрарик кахъру. Думу вахтна гъвалахъ хъайидари «астафируллагь йип, гуннагь яв кIул’ина магъадабгъан, дицисдар фикрар мапIан» пуз хъюгъру. Дугъхъанди «астафируллагь» учву йипай, Аллагьдикан дерд зигурайирин кIваз сабур тувуб ккун апIинай. Думу хъади гьавайихьна удучIвай, гьюлихъна, дагълариз гъарахай, дугъкан учвуз кюмек ккун апIинай, дерднан фикрарихъан хъадаай. Таза гьавайи, жара шту, ипIрубди бедендин аьгьвалат дигиш апIуру. ГьацI йисандин арайиъ дерд-хажалат ккудубкIуру кIури, килигури мугъузанай. Думу касдин уьмур кьюб йишваз пай шула: улихьна вуйи уьмур ва гьамус багъри кас имдруган гъюрайи уьмур. Хъасин депрессияйин вахт ккебгъру. Думуган я ахуз, я ипIуз шулдар, я инсанар рякъюз ккунди шулдар. Депрессияйин вахт улдубчIвиган, улубкьу дерд кьабул апIру вахт гъюру.
Ухьу ктуху хажалатар зигру вахтнан паяр гьарсар инсандин хусуси жюрейиинди гъягъюру, дурар гьарсаб фукьан вахтна давам шулуш (саб вазли, гьацI йисан, сад йисан), сарихьанра пуз шулдар. Инсан чан дерднахъди сатIиди яшамиш шулу, кIваъ дерд ади вердиш шулу.
– Эсли Юнусовна, маракьлу сюгьбатназ чухсагъул. Гъийин деври яв ляхин гизаф тIалаб апIурайиб ву. Инсанарин рюгь сагъ апIбан ляхниъ Аллагьра кюмек ишривуз.
