Зубайдат Шябанова
Варидюняйин кьюбпи дяви инсаниятдин тарихдиъ варитIан аьхю ва гъизгъин дявиси гьисаб дапIна. Дидин асас пай вуйи Ватандин Аьхю дявдиъси гизаф кьадар инсанар гъийиху дяви гьелелиг сабра гъабхьундар. ВаритIан гъагъи дюшюшариъ ихь уьлкейин эскрари вари халкь мюгьтал, гьяйран ва русвагь апIури, душмнарихъди женг гъабхуз халкьдин рюгь гужал хьуз гъибтру игитвалар апIури гъахьну. Думу дявдин игитарин ччвурар инсанарин мелзниин гьаммишандиз гъузди.
Ватандин Аьхю дявдин Гъалибвалин кIваин апIури, учу «Табасарандин нурар» газатдин машариъ думу дявдин игитарин ччвурар цIийикIултIан чIиви апIуз ккундучуз.
20 йис яшариъ айи йитим бай Александр Матросов 1942-пи йисхъанмина немцарихъди дявдиъ ади гъахьну. Душмнари Уьру армияйин эскрар кьялаъ тIаъну, пулеметдиан вари дагъитмиш апIурайи вахтна, Александри, пулеметдиина ккатIархьну, дидин аьжалин цIа хътубтIуз гъитну ва совет эскрариз рякъ ачухъ гъапIну.
Летчик Николай Гастелло 207-пи авиацияйин полкнан капитан вуйи. Саб женгнаъ дугъан самолетдик душмнарин зенитдин ракета кубкIган, дугъу самолет немцарин дявдин техникайин колоннайиина диш апIуру.
Леня Голиковдин дяви ккебгъруган 15 йистIан дайи. Фашистари чан багъри Новгородский область гъибисган, бай партизнарин дестейик ктикьуру. Дестейихъди думу 27 операцияйиъ иштирак гъахьнийи. Дугъу немцар гъягъру рякъяриъ хайлин гъядар ккидирчну, 78 фашист гъийихну ва немцарин яракь айи 10 йишв дагъитмиш гъапIну. Гьюжмар гъахру йишварин картйир ва важиблу кагъзар хьади гъягъюрайи немцарин генерал-майор Рихард фон Виртц айи машин ду тIубкIну, дугъу фашистарин кьастар кIулиз удучIвуз гъитундайи.
Ленинграддиан вуйи Зина Портнова тятIиларин вахтна Белоруссияйиз аьхю бабахьна дуфнайи. Бегьем 16 йискьан дубхьну адру живан немцарихъди жини женгар гъахру дестейиъ учIвру. Чпиз хайлин зарарар тувбан кьяляхъ немцари риш дисуру. Силисар гъахурайи вахтна дугъу, алархьну, столиин али пистолетдиан шубур немец йивну йихуру.
ИкибаштIан, «Жигьиларин гвардия», «Кьисас алдабгърудар» тешкилатарин, генерал И.Панфиловдин взводдиъ айи игитарин гьунарариканра хайлин дибикIна. Дурари Ватандихъан чпин жанар гьяйиф гъапIундар.
Алексей Маресьев бицIи вахтна микIарин уьзриан иццрур вуйи. Дугъаз самолетдихъ дусуз затра ихтияр адайи. Амма дугъу, чан кьаст кIулиз адабгъури, швнуб-сабан летчикар гьязур апIру училищейиз кагъзар туври гъахьну. Дяви ккебгъруган, Маресьевди авиацияйин училищейиъ урхурайи. Саб женгнаъ дугъан самолетдик яракь кубкIру. Кьюбиб ликариз гъагъи зийнар духьнайи думу парашютдиан урсну. Немцарин кьял’ан удучIвури, дугъан гъалин ярквраъ 18 сутка гъабхьнийи. Больницайиъ дугъан аьхълу духьхьнайи ликар ккадатIуру. Амма игит, чан рюгь имбубсан кьувватлу дапIну, протезариинди дявдиз хътакуру. Завариъ гъуху 86 женгнаъ дугъу душмнарин 11 самолет дагъитмиш гъапIну, дурарикан 7 – протезар ккивхъанмина.
Матвей Кузьмин Советарин Союздин варитIан яшлу Игит ву. 84 йисаъ айи Матвей абайикан фашистари ярквраантина чпиз рякъ улупуб ккун апIуру. Дугъу жиниди чан хтул партизнарихьна хабар хьади гьаъру, хъа чав ярхи рякъярианмина немцар дурарихьна гъахуру. Партизнари немцар кьялаъ тIаъру ва вари йихуру. Хъа Матвей абайиз хъял дуфнайи немец офицери автоматдиан йивуру.
Зиновий Колобанов саб женгнаъ немцарин 22 танк дагъитмиш апIувалиинди машгьур гъахьну. 194I-пи йисан 20-пи августди Войсковицы гъулан багарихь Колобановдин ротайин эскрариз гъюрайи немцарин танкар фу чара дапIнура дерккбан буйругъ тувнийи. Гьадму йигъан дугъан ротайи душмнарин 43 танклик цIа кипну. Дурарикан 22-дик Колобановди.Думу Советарин Союздин Игит ччвурназ улупнийи. Амма шли-вуш дугъан фамилияйилан цIар алдатну, уьру кьалмихьди «Уьру Пайдгъин ордендиз» гъибикIну.
Ивал Лысенко Воронежский фронтдин 27-пи армияйиъ командирин кюмекчи вуйи. 1943-пи йисан 9-пи августди вермахтдин «Аьхю Германия» ччвур али машгьур дивизияйин 15 танклихъди сержант Лысенко сарна-сарди женгназ удучIвну. Чан жиниди ккеънайи йишвар гьюдюхюри, дугъу 7 танк рагъуру, хъа имбу 8 танклиъ айидариз гучI дубхьну, дурар сифте йишвариина кьяляхъ хътакуру.
Дмитрий Овчаренко яракь тямин апIру складдиъ лихурайи. Яракь хьади ихь эскрарихьна гъягъюрайи думу немцарин хилиъ ахъру. Амма совет эскри, чан аьрабайиъ айи екIв гъадабгъну, чахьан силис гъадабгъурайи душмниз йивуру ва швнуб-саб гранат немцариина деетуру. Думу женгнаъ рядовой Овчаренкойи 50-рихьна душман гъийихну.
Ав, гьаму макьалайиъ айи хайлин ччвурар саки варидариз машгьур ву. Хайлиндарикан фильмйир кадагъна, дурарин игитваларикан китабариъ дибикIна. Инсанарин фагьмиъ имбукьан гагьди игитар йихудар. Хъа ухьу багъри ватандиз Аьхю Гъалибвал гъабхи ихь игитарин ччвурар жигьил наслиз улупуз, дурарин гьунарарикан нубатнан ражари кIваин апIуз буржлу вухьа.
