Зубайдат Шябанова
Гьар йисан майдин вазлин шубудпи элгьет вари дюн’яйиъ СПИД уьзриан кечмиш гъахьидар кIваина хру йигъ вуди къайд апIури шулу. Гъябгъюрайи йисан думу йигъ 19-пи майдиин алабхъну. Гьадму йигъаз тялукь вуди уьлкейиъ гъахурайи профилактикайин серенжемарин дахилнаъди учура, нубатнан ражари, му уьзри инсаниятдиз туврайи хатIайикан ва зарарнакан ктибтурча.
ВИЧ-инфекция тарабгъувализ аькси женг хъуркьувалиинди гъабхурашра, думу месэла вари дюн’яйин сагъламвалин цирклиъ учIрударикан саб вуди гъубзра. Варидюн’яйин сагъламвалин тешкилатдин улупбариинди, уьзур ачмиш гъабхьи сабпи йигъланмина гъийиз 80 миллиондихьна агьалйир аьзарлу гъахьну, дурарикан 36,3 миллион гъийихну.
СПИД-дихъди женг ва профилактика гъабхру Федералин центрин гьисабариинди, Урусатдиъ цци майдин вазлин эвелариз ВИЧ-инфекцияйиан 1,6 миллион инсан аьзарлу гъахьну, хъа сабпи дюшюш гъабхьи 1989-пи йислан гъийиз думу аьзарлуйирикан 495 385 кас гъийихну.
Улихьна йисариси гьамусра аьзарлу шулайидар асас вуди 30 йислан 50 йис яшар вуйи жилар ва 20 йислан 35 йис яшариъ айи дишагьлийир ву. Вари аьзарлуйирин уьмуми кьадарнакан дурари 70 процент бисура.
Урусатдин Федерацияйиъ, ВИЧ-инфекция тарабгъувалихъди женг гъабхури, 2030-пи йисазкьан вуйи Государствойин стратегияйин программйир гьяракатнаъ ирчна. Думу программйирин дахилнак агьалйирик ВИЧ-инфекция каш ахтармиш апIру тестирование гъабхувалра кабхъра. Агьалйирин тестирование гъабхбиинди, ВИЧ-инфекцияйин хайлин тазади ачмиш шулайи дюшюшар ашкар апIуз мумкинвал тувра. Миди сагъвалин курс вахтнинди ккебгъуз, уьзур тарабгъбахъди женг гъабхуз ва гьацира профилактикайин серенжемариз кюмек тувра.
Дагъустан Республикайиъ айи Роспотребнадзорин управлениейин лап хатIалу инфекцйирин уьзрарин гюзчивал гъабхру ва санитарияйин аьгьвалат уьбхру отделин начальник Мурад Рамазановди къайд гъапIганси, Дагъустандиъ 2023-пи йисан ВИЧ-инфекцияйин улупбар 28% за гъахьну. Гъубшу йисан республикайиъ му уьзриан 380 цIийи дюшюш гьисабназ гъадабгънийи.
Гьаму йисан 17-пи майди Мягьячгъала шагьриъ автомобиларинна рякъярин колледждиъ «КIваин илмийич» ччвур тувнайи серенжем кIули гъубшнийи. Гьадушваъ республикайиъ ВИЧ/СПИД-дихъди женг ва профилактика гъабхурайи, аьзарлу духьнайидар сагъ апIурайи швнур-сар пишекар иштирак гъахьну. Дурарин арайиъ айи жямяаьтлугъ жигьатнаан лап хатIалу уьзрарин профилактикайин серенжемар гъахру Дагъустандин региондин «СВОИ» тешкилатдин директор Сабият Гьяжиевайи къайд гъапIганси, республикайиъ сабпи дюшюшдихъан гъийин йигъаз саки 5 агъзурихьна ВИЧ-инфекция кайи аьзарлуйир ашкар гъахьну, гьадрарикан 1,5 агъзур гъийихну. ВИЧ-инфекция кашра, иццурайирихьан, къайда чIур дарапIди сагъвалин курс гъабхуруш, хайлин йисари, аьдати инсандихьанси, яшамиш хьуз шулу.
Мурад Рамазановди гъапиганси, инсандин бедендиъ иммунодефицитдин вирусди ВИЧ-инфекция ачмиш хьуз гъитру. Диди инсандин иммунный гъурулуш зяиф апIуру. Гьаддихъди аьлакьалу вуди, саб вахт улдубчIвбан кьяляхъ, бедендин зяифвалиан хайлин уьзрар ачмиш хьуз хъюгъру. Дурар сагъ апIуз гъагъиди шулу. ВИЧ-инфекцияйин аьхиримжи стадия СПИД ву.
«ВИЧ-инфекция инсандин бедендиъ анжагъ шубуб дюшюшдиъ тарабгъуру: таниш дару, пучIу хасиятнан дишагьлийирихъди вая жиларихъди багахь аьлакьйириъ учIвган; наркотикдин сурсат хъайи стерилизация дарапIу шприцарин руб сар-сариз гъивиган ва думу уьзур кади гъагъдиъ айи дишагьлийи чан гъахьи велледдиз никк тувиган. Имбу жара саб дюшюшдиъра, яна сар-сарин палтар вая гъаб-гъажагъ ишлетмиш апIруган, транспортдиъди гъягъру вахтна, хуш-беш апIруган вая хабар алдагъруган –уьзур сар-сарикна тарабгъудар.
Дагъустандиъ гьисабназ гъадагънайидарикан сабпи йишв цIибтIан таниш дару дишагьлийир ва жилар кми-кмиди гьюдюхюрайидари ва наркотикар ишлетмиш гъапIу дюшюшариъ аьзарлу гъахьидари бисура», – гъапну Мурад Рамазановди.
КIваин апIуз ккундучуз, ВИЧ-инфекция хайлин вахтна бедендиъ саб жюрейин симптомарра адарди тарабгъруб ву. Гьаддиз тестирование апIбан кьяляхътIан уьзур каш аьгъю апIуз шулдар.
