Гюльнара Мягьямедова
1918-пи йисан 28-пи майдиъ сяргьятар уьрхру гъуллугъ тяйин апIбан гьякьнаан РСФСР-ин Совнаркомдин Декрет удубчIвнийи. Хъа 1958-пи йисан СССР-ин правительствойи гьар йисан 28-пи майди ихь уьлкейиъ сяргьятчи эскрарин йигъ къайд апIбан къарар адабгънийи.
1981-пи йисхъанмина ихь уьлкейиъ сяргьятчи эскрарин ужударсдар аьдатар уьрхюра, цIийидар арайиз гъюра. 1926-пи йисан мартдин вазли Нахичевандин сяргьятчйирин дестейин эскер Андрей Бабушкин Ватандин сяргьятар бандитарин дестейихьан уьрхюри, игитси гъакIнийи. Урусатдин ФСБ-йин РД-йиъ айи Пограничный управлениейин Каспийск шагьрин отделениейиз дугъан ччур тувна. Андрей Бабушкиндин гьунар гележегдин наслариз чешне гъабхьну.
1941-пи йисан Советарин Союздиин хабарсузди немцарин чапхунчйир алархьиган, Баренцево гьюлхъан КIару гьюлихънакьан сабпи женгариъ сяргьятчи эскрар учIвнийи. Ватанди дурарин игитвализ заан кьимат тувну – 100 агъзуртIан зиина чру палат али эскрар орденариинди ва медалариинди лишанлу гъапIну, хъа сяргьятарин кьушмарин 150-рилан зиина эскрариз Советарин Союздин Игит кIуру ччвур тувну.
СССР дабгъбан кьяляхъ, уьлкейин дахилнаъ ади гъахьи республикйири, хъа гьамус кIул’инди вуйи гьюкуматар духьнайи уьлкйири чпин хусуси сяргьятар уьрхру кьувватар арайиз гъахнийи. 1992-пи йисан 12-пи июнди, РФ-дин Президентдин Указдиз асас вуди, Урусатдин сяргьятчи кьушмар тешкил гъапIнийи.
Советарин Союз дабгъбан кьяляхъ Дагъустанра уьлкейин кьибла терефнаъ сяргьятарихъ хъайи регион гъабхьнийи. Ихь республикайиз Закавказьейин пограничный округдин гъаравулвалиин али гимйир ва пограничный частар гьаънийи.
Гьюкуматдин сяргьят ихь уртахъ вуйи хулан гурзил ву. Хъа дазу чIуру кьастар ади сяргьятариина гъюз ккунидариз улдучIвуз ихтияр адру йишв ву. Дазуйиин али жилгъйирихъ сяргьятчи эскрар гьаммишан мугъаятди дийигъна.
Урусатдин кьудратлували, оборонайин мюгькамвали, экономика-йин артмиш’вали уьлкейин хайир даккни душмнариз сикинвал туврадар.Терроризмди ва экстремизмди, тешкиллу дубхьнайи тахсиркарвали, коррупцияйи ихь уьлкейин архаинвал кми-кмиди чIур апIура. Гьамцдар читин шартIариъ сяргьятчи эскрари гьюкуматдин дазуйин гъаравулвал уьбхюри, читин ва жавабдар месэлйир гьял апIура. Пограничникари варитIан читин шартIариъ вахтниинди ва файдалу къарарар кьабул апIуз аьгъювал улупну.
Урусатдин хатIасузвалин федеральный гъуллугънан тарихдик региондин сяргьятчивалин управлениейин гъуллугъчйирира чпин лайикьлу пай кивну. Дагъустандин ругариина бандитариз рякъ хъябкью шубур эскриз – капитан Радим Халикьовдиз, старшина Мухтар Сулеймановдиз, сержант Аьбдулхаликь Къурбановдиз Урусатдин Игит ччвурар тувну. 2004-пи йисан 28-пи феврали пограничникар террорист Руслан Гелаевдин дестейихъди вуйи женгнаъ гъийихну. Дурарин гьунар гьархнадар. БежтIа гъулан пограничникарин заставайиз ва мектебдиз му игитарин ччвурар тувна. 2012-пи йисан 28-пи майдиъ Каспийск шагьриъ «Сяргьятарин игитарин машгьурвал» ядигар ачмиш гъапIнийи.
Гъийин девриъра Украинайихъди вуйи сяргьятариин оборонайин сабпи цIарнаъ дийигъну, гьар йигъан душмандин алжагъувалар кьяляхъ апIури, пограничникари варитIан жавабдар месэлйир гьял апIура. Дурарин арайиъ хайлин дагъустанлуйирра а. Гьамусяаьт ФСБ-йин ерли органарихъди сатIиди Брянский, Курский, Ростовский, Белгородский ва Воронежский областариъ, гьацира Крымдиъ дазуйин багахь йишвариин хусуси къайда дебккна.
Украинайин хусуси метлеб айи гъуллугъарикан, Урусатдин ругариин диверсйирна терактар гъахбан бадали ишлетмиш апIурайи миллетчивалин тешкилатарикан ихь уьлкейиз хатIа а. Гьаддиз Урусатдин Президентдин къарарниинди гьюкуматдин сяргьятар уьрхюрайи пограничный органар аьлава вуди инженервалинна техникайин сяняаьтарихъди тямин дапIна. Гьаци вушра къанунсузди гьюкуматдин сяргьятарилан улдучIвуз ккунидарин кьадар цIиб шуладар.
Урусатдин Федерацияйин гьюкуматдин сяргьятар уьрхбан заан буржи тамам апIури, ихь пограничникари гележегдиъра гъуллугънан устадвал, мугъаятвал, тешкиллувал улупур кIури, умуд киврахьа.
