Владимир Васильев, Дагъустан Республикайин Глава:

– Гьаму йисандин Посланиейиъ гьюкмин органарин, муниципалин органарин, суддин гъурулушдин вакиларин, гьюкуматдин улихьси, Урусатдин ватанагьлийирин улихьра дубхну ккуни жавабдарвал аьхюб вуйиваликан дупна. Уьлкейин Президентди сабпи нубатнаъди тамам дапIну ккуни месэлйир улупну: Урусатдин агьалйирин кьадар артухъ апIувал, дурариз ужуб образование тувбаъ ва сагъламвал уьбхбаъ лазим вуйи шартIар тямин апIувал. Вари гьаму месэлйири бицIидарин артмиш’вализ, кесп ктабгъбаз, уьмриъ чпин йишв бисбаз кюмек тувра.

В.Васильевди гьацира Владимир Путинди жямяаьтлугъ сатIи апIбан бадали гъабхурайи ляхнизра заан кьимат тувну:

– Гизаф инсанар сатIи гъахьиган, дурарикан халкь шулу, кIуру гафар кюгьне вахтарихъан мина айидар ву. Чан Посланиейиъ Владимир Путинди инсанар сатIи апIура. Гьарсар касди чан хизандикан фикир апIруган, уьлкейиъ, регионариъ арайиз гъюрайи аьгьвалатнахъди думу аьлакьайиъ гъузувал гизаф важиблу ву. Уьлкейин Президентди ляхнин сабпи нубатнаъ улупбар ваъ, инсанарайи аьгьвалат дивра.

Мягьямед Къурбанов, Табасаран райондин администрацияйин глава:
– Владимир Владимировичди уьлкейин образованиейин идарйирин 1-4-пи классариъ урхурайи бицIидар мани хурагнахъди тямин апIбан чарасузваликан гъапну. Касибвал кайи хизанариан вуйи гизаф бицIидариз гьарган ккунибкьан хураг ипIуз мумкинвал адрувал рябкъюрахьуз. Уьлкейин кIулиъ айири, мектебариъ мани хураг гьязур апIбан бадали, федералин, региондин ва ерли бюджетариан пулин дакьатар жара дапIну ккуниваликан гъапну. РФ-дин Президентдин му тек-лиф ва мектебариъ думу программа уьмриз кечирмиш апIбан бадали, вари шартIар тешкил дапIну ккунду. Гьацира мектебдиъ класс кIулиз гъабхурайи мялимарин маважибдиин сентябрин садпи йигълан мина 5 агъзур манат иливувалра лап важиблу къарар ву. Мектеб – бицIидариз тербия тувру жямяаьтлугъ идара ву, гьаддиз классдин руководителарин ляхниз лайикьлу кьимат тувну ккунду. Президентди мялимариз региондин терефнаан туврайи пулра гъибтувал ккун гъапIну – диди мялимариз, жара ляхин абгувалихъ дархьиди, чпин мялимвалин вазифйир тамам апIуз мумкинвал тувди.

 

Ярмет Ярметов, Хив райондин администрацияйин глава:

– Владимир Владимировичди гъапиганси, улупнайи вахтназ Урусатдиъ саки 147 млн кас яшамиш шула, вушра демография жигьатнаан вуйи улупбариин рази хьуз шулдар. 2000-пи йисан эвелариъ кьабул гъапIу саб жерге уьлчмйирин натижайиъ аьгьвалат ужу алапIуз мумкинвал гъабхьну, вушра…

Уьлкейин гьякьикьатдихь теври, Хив райондин аьгьвалатнакан кьатI’иди гъапиш, 2019-пи йисан райондиъ 231 бицIир бабкан духьна. Йиз фикриан, аьгьвалат писуб дар.

Хъа Президентди улупу бицIидар айи хизанариз пулин кюмекар тувбан (сарпи бицIирилан башламиш дапIну, хизандин (дадавалин) сертификат тувбан, 3-пи бицIир бабкан гъахьи хизанариз хуларин ипотекайин бурж ктипбаъ 450 агъзур манатдин жавабдарвал гьюкуматди чаина гъадабгъурайивал) теклифар лапра ужудар ву. Фицики асас вуди гъулан шартIариъ уьмуми гьисабариинди 500-600 агъзур манат гьюкуматдихьан рубкьувал жигьил хизанариз аьхю кюмек ву.

Мидланра савайи, Президентди аьгъювалар тувбан цирклиъ улупу саб жерге дигиш’валари гъуларин агьал-йирин яшайиш ужу апIбаз хайлин мумкинвал тувди. Мисалназ, классдин руководителариз аьлава вуди федералин дережайиъди 5 агъзур манат жара апIувал – му аьхю хъуркьувал ву. Ляхниз тялукь кьимат тувиган, тербияйин месэлйирра заан дережайиъди гьял апIрувалик умуд кивдихьа.

 

Марат Асланов, РД-йин Халкьдин Собраниейин депутат:

– Посланиейихъ дикъатлуди хъпехъунза. Гьякьлуди гъапиш, дидиъ аьдати халкьдиз хайлин ужудар рякъяр ачухъ апIура. Мисалназ, демографияйин циркликан улхуруш, РФ-дин Президентди къайд апIурайиганси, 1990-пи йисари Урусатдиъ демографияйин аьгьвалат Ватандин Аьхю дявдин йисаритIан гъагъи гьялназ гъафнийи. Улихьна йисари думу цирклиъ хайлин социалин проектар уьмриз кечирмиш апIбан кюмекниинди арайиз дуфнайи аьгьвалат саб гьял къайдайиз хуз гъабхьну. Амма демографияйин месэла гьамусяаьтра гъагъиди гъубзра.

Посланиейиъ, Урусатдин агьалйирин яшайишдин дережа за апIувал метлеб вуди, социалин цирклиз аьхю фикир тувна. Душваъ атIагнайи теклифариз асас вуди лихуз хъюгънийиш, йисандин аьхириз уьлкейиъ яшайишдин дережа асккан гьисаб 10 процент за апIуз мумкинвал хьибдийи.

Урусатдин Президентдин Посланиейиъ лап важиблу цIийи фикрар, теклифар, табшуругъар атIагнайи. Ва дурар уьмриз кечирмиш апIувал, РФ-дин парламентдиканси, Правительствойиканси, икибаштIан, регионарин, муниципалитетарин кIулиъ айидариканра гизаф асиллу шула.

Муниципалитетарикан улхури, Президентди дурариз бинайиан кюмек дапIну ккуниваликанра гъапнийи. Миди ухьу анжагъ рази апIура, фицики муниципалин гьюкум халкьдихьна варитIан багахь вуйи гьюкум ву.

Гьяйифки, узу улихьнара гъапиганси, Президентдин посланйир, майдин указар гьар йисан агьалйирин улихьна адагъура. Президентди фукьан ужудар теклифар, чан кIваъ айи хиялар ачухъ гъапIишра, йишвариин гьадму ляхнар уьмриз кечирмиш апIру инсанар адар. Урусатдиъси Дагъустандиъра, думу тезисариъ атIагнайи месэлйир гьял дапIну, агьалйириз рягьятвалар, гъулай яшайиш яратмиш апIуз юкIв хъивну лихру, халкь улихь апIру пишекар гъуллугъчйир цIиб духьна. Гьаддиз Президентдин Посланиейиъ дупнайи хайлин месэлйир кIулиз адагъуз читинди хьибди.

 

Исамудин Рамазанов, Табасаран халкьдин агьли касарин Советдин председатель:

– Урусатдин Президентдин гьаму йисандин Посланиейиъ сифте кIул’ан мина яшайишдин месэлйириз, хизан ва бицIидар уьрхбаз асас фикир тувна. Думу гьаци дубхьнура ккунду, фицики Урусатдин Федерацияйин Конституцияйиинди гьюкуматдин ляхин агьалйирин яшайишдин дережа за апIбиина жалб дапIну ккунду. Хъа уьлкейин мумкинвалар ва девлетар а. Милли хатIасузвал тямин дапIна, оборона уьбхбан месэлйирра гележегдизра кади гьял дапIна.

Посланиейиъ асас фикир уьлкейин айитI айи месэлйириз тувна. Регионари ва ерли гьюкмари гьарсар ватандашдиз лайикьлу уьмур тувруси ляхин апIувал лазим ву. Ихь уьлкейин 27 миллион ватандашди, Советарин Союздин ва дюн’яйин жара уьлкйирин азадвал бадали, чпин уьмрар тувну. Ихь халкь дюн’яйиъ варитIан ужудар шартIар ади уьмур хъапIуз лайикь ву.

Владимир Владимировичди Урусатдин кьувватнаъ айи Конституцияйиъра, вари халкьдин яшайиш ужу апIбан бадали, дигиш’валар тIаъбакан гъапнийи. Гьюкуматдин кIулиъ айири уькейин гележегдикан фикир апIура.

Инсандин ихтиярар уьрхбан месэлара сабпи йишв’ина адабгъна. Кьувватнан гъурулушарин вари ляхин ачухъуб ва ватандашар гъавриъ айиб дубхьну ккунду. 1930-пи йисари гъахьи гъалатIар текрар апIуз хай даршул. Агьалйирин гъуллугъар тамам апIувал, дурарин яшайишдин дережа за апIувал сабпи йишв’ин дийибгъну ккунду.