Гьарсаб хизандиъ велед аьхю гъахьиган, абйир-бабар дугъан хал-хизан ккебгъуз чалишмиш шулу. Хъа табасаранарин аьдатар Дагъустандин жара миллетарин аьдатарихьан гизаф тафавутлу шуладар. Бализ швушв ча дупну, риш швуваз тувну сумчир апIували абйир-бабарикан гизаф харжар тIалаб апIуру.
Жигьиларин хизан ккебгъувалин ляхнар шадвалиндар вуйивализ лигну, аьхю буржариъ учIврашра, абйир-бабари чпин веледдин сумчрар жарадаринтIан харжиди даршлуганси кIули гъахуру.
Кюгьне вахтарихъан мина табасаранарин хизанариъ эвленмиш гъахьи жигьилар чпин абйир-бабарихъди сатIиди хизандиъ яшамиш хьпан аьдат ади гъабхьну. Эгер хизандиъ кьюр-шубур бай ади, эвленмиш хьпан кьяляхъ садар хулариъ варидариз бегьемди йишв адарш, гьадмуган адашди чан баярин кюмекниинди жара апIру балин хизандиз хулар тикмиш апIуз чара абгури гъахьну. Хъа хизандиъ, шубар ктарди, адашдиз айир сар бай вуш, думу адашдихъди сатIиди яшамиш шуйи. Гьадму вахтарира абйир-бабарин ва жигьиларин арайиъ жюрбежюр наразивалар шуйишра, думугандин жигьилари, аьхю-дарин гафназ артухъди гьюрмат апIури, жямяаьтлугъ фикрихьан уфаллугъ’вал ади, чпин хизандин сатIивал уьбхюри гъахьну.
Гъи табасаранаринси, вари дагъустанлуйиринра гьаму аьдатар дигиш духьна. Гизаф жигьилар адшар-дадйирихьан жаради яшамиш хьуз хъюгъра. Эвленмиш хьпан кьяляхъ, жигьилар абйир-бабарихъди яшамиш духьну ужу вуйин, дарш жаради? Гьамциб суал хьади узу швнур-сар касдихьна илтIикIунза. Йиз му суалназ туву сасдар касарин жавабар исихъ чап апIурача.
ФатIимат, 54 йис, Мягьячгъала шагьур: «Учу эвленмиш гъахьиган, ич сижариз юкьур риш ва шубур бай айи. Йиз жилир кьяланур бай вуйи, ва дугъу гьацира институтдин шубубпи курснаъ урхурайи. Сумчрин кьяляхъ йиз жилир чан урхувал давам апIуз гъушнийи, хъа узу сижарихъди саб хизандиъ яшамиш шули гъузнийза. Гьелбетда, узуз йиз жилирихъди яшамиш хьуз ккундийзуз, хъа хизандиъ дициб мумкинвал адайи. Гъулаъ сижарихъди ва йиз жвуван чйирихъди халачйир урхури шуйча. Студент жилириз хътапIру пулик йиз пайра кади шуйи. Жилири урхувал кIудубкIиган, думу, ляхниъ учIвну, Мягьячгъалайиъ гъузнийи. Думу вахтназ ич жигьил хизандиъ веледра духьнайи. Мягьячгъалайиъ яшамиш шлу хулар адрувализ лигну, жилири ляхин апIури ашра, узу садсан йисан гъулаъ яшамиш шули имийза. Сижарихъди албагну яшамиш шули ашра, жвуван жилирихъди Мягьячгъалайиъ яшамиш хьуз ккундийзуз. ЦIиб вахтналан ич хизандин аьхюдари йиз жилириз узура хъади Мягьячгъалайиз удучIвну гъягъюз разивал тувнийи. Мягьячгъалайиъ пулихъ жара касарин хуларикк яшамиш шули хьуд йисан гъузнийча. Фукьан вушра читин йигъарра алахьнийчуз, халра адарди гъурабатдиъ яшамиш хьувал рягьят ляхин дар. Хъасин учуз жилирин ляхниан гьюкуматдин хулар тувнийи. Гьамус девир гизаф дигиш дубхьна. Узуз кьюр бай азуз. Дурарикан санур бай эвленмиш духьна ва чан хизандихъди учхьан жаради яшамиш шула. Йиз фикриан, жигьилар жаради яшамиш шулаш, дурариз рягьятди шулу, ич арайиъ артухъ гьюрматра гъубзру. Дурариз узхьан удукьру кюмекра апIури шулза».
Аида, 31 йис, Хив район: «Узу жикъиди пидиза. Вари абйир-бабарикан ва эвленмиш духьнайи жигьиларикан асиллу ву. Саб цIапIру хулаъ кьюр кейванийиз йишв адар, кIури шулу. Хъа учу сижарихъди, думу аьхюр, узу бицIир дупну, 10 йисан сатIиди яшамиш гъахьунча. Гьамус ипотекайиз хулар гъадагъну, йиз бицIи хизандихъди яшамиш шулаза. Жилирин абйир-бабарихъди лап ужудар аьлакьйир айишра, узу душваъ кейвани дайза. Гьамус жаради яшамиш шулайиган, узхьан гизаф месэлйир сижарин иштирак’вал адарди гьял апIуз шулазухьан. Сар-сарихьна гъягъюри-гъюри яшамиш шулача».
Марьям, 35 йис, Каспийск шагьур: «Узуна йиз жилир мюгьюббат ади, юкIв улубкьну эвленмиш гъахьидар вуча. Думу айина адру сар бай вуйивализ лигну, учу сижарихъди яшамиш шулайча. Сифте йисари лап албагну, сижарихъди дадайихъдитIан ужудар аьлакьйир ади яшамиш шули гъахьунча.
Йиз сижар гьюкуматдин ляхниъ айир вуйи. Думу ва йиз жилир гвачIнинган ляхниз гъягъюри шуйи. Узу хулан ляхнар апIури, бицIидариз лигури хулаъ гъузуйза. БицIидар цIиб аьхю гъахьиган, узуз ляхниз удучIвуз ккундийзуз. Хъа сижариз узу гьарган хулаъ гъузну ккундийи, фицики думуган гьаммишан марцц дапIнайи хулар, гьязурди айи хураг шуйи.
Узу ляхниз гъягъюз гъид-ритрайивалиан сижарикан гьарган гиран кади шуйзуз. Сад йигъан узуна сижар лап учIруди элегнийча, узу дугъаз, дугъу узуз лазим дару, сар-сариз гиран шлу гафар гъапIнийча. Думу гафарин кьяляхъ му хулаъ гъузуз ккунди имдайзуз. БицIидарра гъадагъну, йиз дадайин хулаз удучIвну гъушнийза. ЦIиб вахтналан жилир, узуз кьяляхъ хулаз гъач кIури, гъафнийи. Узу думу хулаз кьяляхъ гъюбанди даруваликан жилириз ачухъди гъапнийза. Гьаддихъан мина узуна жилир ва ич бицIидар, пулихъ квартира дибисну, гьадушваъ яшамиш шулача. Абйир-бабариз аьхю духьнашра веледарин зиин аьхювал апIуз ккунду, наразивалар гьаддиан арайиз гъюру».
Ибрагьим, 27 йис, Табасаран район: «Узу кьюд йис улихьна эвленмиш гъахьунза. Йиз адашдизна дадайиз шубур велед а: узу ва шубур риш. Сумчрин кьяляхъ саб вазлиъ гъулаъ гъузну, хъасин удучIвну Мягьячгъалайиз гъафунча, фицики узу мушваъ ляхин апIураза. Йиз хпирра медучилище ккудубкIнайи жигьил пишекар ву. Абйир-бабарихъди лапра ужудар аьлакьйир айич. Кми-кмиди дурариин улуркьуз гъулаз гъягъюри шулча, гъулан мяишатдин ляхнар тамам апIруганра кюмек апIурача. Гьеле ич адашна дада кьаби духьнадар, йиз санур чира дурарихъди яшамиш шула. Кьаби гъахьиган, дурар шагьриз хъади гъюрза, гьамусяаьт дурариз гъулаъ яшамиш хьуз ккунди а».
Газат урхурайи гьюрматлу юлдшар, хъа учву фици фикир апIурачва? Жигьил хизандиз абйир-бабарихъди яшамиш шули ужу вуйин, дарш – жаради?
