Умгьанат Сулейманова,
Мейлан Нежефов

Урусатдин Президентдин Указдиинди 2024-пи йис ихь уьлкейиъ Хизандин йис вуди мялум дапIна. Ихь республикайиъ му йисахъди аьлакьалу хайлин серенжемар къайд гъапIну. Гьадрарин арайиъ 29-пи августди Табасаран райондиъ Ургур чвуччвун ва сар чуччун гъалайиин кIули гъубху «Дагъустандин хизан» ччвур тувнайи аьхю серенжем ва 21-пи декабриъ Дербентдиъ сумчрар апIру «София» кIуру залиъ Региондин табасаранарин милли культурайин автономияйи тешкил гъапIу мярака улупуз шулу.

Му мярака Хизандин йисан натижйир йивбаз бахш дапIнайиб вуйи. Дина Табасаран, Хив, Дербент районариъ ва Дербент ва Дагъ.Огни шагьрариъ яшамиш шулайи, варитIан ужуйи бабан чIал апIру хизанариз, юкьур балилан зиина CВО-йиъ иштирак шулайи кьягьяларин абйир-бабариз, 50 йистIан артухъ вахтна сатIиди яшамиш шулайи хизанарин кIулариз, улихьна йигъари бабан чIалниинди диктант гъибикIу ва гьацира, урус чIалнаан табасаран чIалназ, табасаран чIалнаан урус чIалназ текстар таржума апIбаъ заан агъювалар улупу урхурайидариз ва дурарин абйир-бабариз теклиф дапIнайи. Ихь кьюбиб районарин ва Дагъ. Огни шагьрин главйир, меркездиан жюрбежюр жавабдарвалин гъуллугъарихь лихурайи ихь ватанагьлийир, депутатар ва хъана гьюрматлу касарра зиихъ кудухнайи хизанарин вакилар тебрик апIуз дуфнайи.
Хизандин йисаз тялукь вуйи программа «Нарин гъала» ансамблин ялхъвниинди ачмиш апIбалан кьяляхъ сабпи гаф Дагъустандин Халкьдин Собраниейиъ республикайин главайин вари ихтиярар айи вакил Нюсрет Уьмаровдиз тувну. Дугъу чан улхбаъ дуфнайи кюлфетар хизандин машкврахъди кIваантIан тебрик гъапIнийи, дурариз жандин мюгькам сагъвал, хусуси ва хизандин уьмриъ хушбахтвал ккун гъапIнийи.
Жаради Нюсрет Уьмаровди хусуси метлеб айи дявдин операция ккебгъхъанмина «Урусатдин Игит» ччвурнан сагьибар гъахьи Эседулла Абачевдин, Руслан Къурбановдин ва Исрафил Мягьямедовдин, ва гъира Ватандин маракьар уьрхюрайи генерал-полковник Рустам Мурадовдин абйир-бабариз ва багахьлуйир, хъа гьацира хусуси метлеб айи дявдин операцияйиъ 4-лан зина баяр. худлар иштирак шулайи абйир-бабар тебрик гъапIнийи. Гъи дицисдар хизанар ихь районариъ цIиб адар. Табасаран райондиан думу кюлфетарин сиягьнак ЖугътIил гъулан агьалйир вуйи Иса ва Эспет Ханмягьямедовар (4 бай ва 2 хтул СВО-йиъ иштирак шула, баярикан санур дявдиъ кечмиш гъахьну), ТIивак гъулан агьалйир Аьбдулгьямид ва Гюльгез Халикьовар (дурарин 5 бай СВО-йиъ иштирак шула, сар гъакIну); Акъа гъул’ан вуйи Угълангерек Гьяжиибрагьимова (5 бай ва 1 хтул дявдиъ иштирак шула, баярикан санур гъакIну), Дагъни гъулан агьалйир Нариман ва Калимат Аьбдуллаевар (4 бай иштирак шулайи, дурарикан аьхюну бай женгариъ талаф гъахьну) ва гьамусяаьт Украинайин жилариин гъягъюрайи йивбариъ 4 бай иштирак гъахьи вая шулайи хизанар — СиртIич гъул,ан вуйи Садир ва Людмила Уружбеговар, ТинитI гъул’ан вуйи Хайрула ва Кисран Гьюсейновар, Гали Гюгьрягъ гъулан агьалйир Сейфутдин ва Сусанханум Хяйруллаевар, НичIрас гъул’ан вуйи Сяидгьямза ва Инаят Адамовар.
Хив райондиъра гьаму жюрейин игит хизанар а. Гьелбетки, 10 велед тербияламиш гъапIу ва дурарикан гъи Ватан уьбхюри, дявдин цIиъ айи 4 игит балин ва сар хтулин абйир-бабар вуйи зилдккарин Аьбдулмуъмин ва Угълан Абачевар, Асккан Ярккан вуйи Беглар ва Мая Исмяиловар (дурарин 4 бай ва 1 худул СВО-йиъ иштирак шула) ва юкьу-кьур баяр хусуси метлеб айи дявдин операцияйиъ айи хизанар Ургъа гъул’ан вуйи Шисин ва Перисултан Гьясаналиевар, Асккан Яракк гъулан агьалйир Рустамхан ва Гюльзаман Сефихановар, гъвандккарин Казбек ва Магьидат Казбековар.
Мурариз Хив райондин глава Ярмет Ярметовди, Табасаран райондин глава Мягьямед Къурбановди, Дагъ. Огни шагьрин глава Замир Гьяжимурадовди, Халкьдин Собраниейин депутатар вуйи Алавудин Мирзабалаевди ва Сефер Аьлиевди пешкешар тувнийи.

Мяракайиъ ургур ва зина веледар тербияламиш гъапIу игит бабаризра тефлиф дапIнайи. Дурарра чпин ччвурар газатдин машариъ тувуз лайикьлу ву. Магьа дурар: ургур веледдин баб, ТинитI гъулан агьали Аьлиева Эльвира Халилова, 8 веледдиз уьмур туву Хянягъ гъулан агьали Аьлибегова Динара Агъабеговна, Хьарагъ гъулан агьали Къурбанова Наргиз Аьбдулгьюсеевна ва ТIюрягъ гъул’ан вуйи Недюрова Зияфет Эседуллаевна, Хив райондин вакилар Шихалиева ФатIимат Киримхановна ва Эфендиева Диана Эскендеровна ва Дагъ. Огни шагьриан вуйи Аьлибегова Анжела Мирзаферовна.
Дербентдиъ гъабхьи серенжемдиъ пешкешариинди ва мани гафариинди мюгькам хизанар яратмиш гъапIу ва 50 вая артухъ йисари сатIиди яшамиш шулайи кюлфетарин кIуларра тебрик гъапIнийи. Думу баркаллу сиягьнак Табасаран райондин вакилар Гьясанов Къазимягьямед Маллашябанович ва дугъан уьмрин юлдаш Сейранат Рамазановна (Хьарагъ гъул), Мамедов Нурмягьямед Ражабович ва дугъан уьмрин юлдаш Гюлает Аьгьмедовна (Хюрикк гъул), Хив райондиан вуйи Ягъибеков Нажмутдин ва Саяд Муслимовна ва Дагъ. Огни шагьриан вуйи Къазиев Шефиюлла Рамазанович ва дугъан уьмрин юлдаш Кизейбат Агъададашевна кахъра. Къазиевари (сабпи шиклиъ) 10 велед тербияламиш гъапIну, албагну яшамиш шули дурарин 50 йистIан артухъ ву, гьадмукьан йисари дурари мялимвалра гъапIну. Хъа Дербент шагьриъ яшамиш шулайи, отставкайиъ айи подполковник, Дербентдин МВД-йин ветеранарин Союздин председатель Айдемир Хидирович ва дугъан хпир Гьялимат Ферезуллаевна Агъагюловарин хизандин шубуб насли МВД-йиъ ва Росгвардияйиъ ляхин апIура.
Му йигъан серенжемдиъ Табасаранарин милли культурайин автономияйи ноябрин ва декабрин вазариъ Дербентдиъ, Огнийиъ ва Мягьячгъалайиъ кIули гъубху «Табасаран чIал уьбхюрайидар» ччвур тувнайи конкурсдин натижйирра гъивнийи. Думу конкурсдиъ Дербентдиан, Дагъ. Огнийиан, Дербент ва Гъяякент районариан, Мягьячгъала ва Каспийск шагьрариан хайлин абйир-бабар, мялимар, бицIидар – вари 320 хизан, 860-тIан артухъ инсанар иштирак гъахьнийи.
«ВаритIан ужуди бабан чIал аьгъю хизан» гьюрматнан ччвурнан сагьиб Дагъ.Огни шагьриъ яшамиш шулайи Агъабаеварин хизан гъабхьну. Конкурсдиъ Загьир Тажудинович ва Эльвира Зейнутдиновна Агъабаевар ва дурарин бай, шагьрин 3-пи нумрайин мектебдиъ урхурайи Ильяс (кьюбпи шиклиъ) иштирак гъахьнийи. Кьюбпи йишваз Дербент шагьриъ яшамиш шулайи Маллялиеварин хизан – Муслим, Карина ва дурарин риш Камила, 3-пи йишваз Дербент шагьрин агьалйир Сахбетов Тимур, дугъан уьмрин юлдаш Эльвира ва дурарин велед Равиль лайикь гъахьнийи.
Бабан чIал киврайи мялимарин хизанарин арайиъ варитIан ужуди табасаран чIал аьгъю мялимдин хизан вуди жюрийи Дербент райондин Рубас гъул’ан вуйи Ильдарханова Секинайин хизан тяйин гъапIну, кьюбпи йишв Дербент районди КIежюх гъулаъ бабан чIалнан дарсар киврайи Элина Гьяжибаевайин хизанди гъазанмиш гъапIнийи
Конкурсдин шартIариинди, варитIан ужуди бабан чIал аьгъю адашра, варитIан ужуди бабан чIал аьгъю дадара тяйин дапIну ккундийи. Сабпи номинацияйиан гъалибчйир Дербент шагьриъ яшамиш шулайи Мягьямедзагьир Нурмягьямедов ва Вагиф Аьлимурадов гъахьну, хъа дадйирин арайиъ бабан чIалнаан варитIан ужудар аьгъювалар Дербент шагьриан вуйи Халида Жамаловайи улупну.
Мектебдиъ урхурайи бицIидарин арайиъ гъабхьи конкурсдикан улхуруш, ккергъбан классариъ урхурайидарин дестейиъ 1-пи йишваз Дербент шагьрин 17-пи нумрайин мектебдиъ урхурайи Исмяил Аьлимурадов, 5-8-пи классариъ урхурайидарин арайиъ Дербент шагьрин 18-пи нумрайин мектебдиъ урхурайи Равиль Сахбетов лайикь гъахьну, хъа заан классариъ табасаран чIалнаан варитIан ужудар аьгъювалар Дербентдин 8-пи нумрайин мектебдиъ урхурайи Рамазан Аьлибековди улупну.
Конкурс кIули гъабхбак чпин лайикьлу пай киву, жюрбежюр мектебариъ табасаран чIал киврайи мялимарра – Анфиса Пашаева, Сарида Семедова, Нарижат Пашаева, Маркизат Дадашева, Дагъустанбике Сефербекова, Ширванат Амирасланова – пешкешариинди лишанлу гъапIнийи
Ихь халкьдин эстрарадайин вакилари – Дагъустан Республикайин халкьдин артист Бесханум Гюльмягьямадовайи, Дагъу-стан Республикайин лайикьлу артистар вуйи Марьям Къазиевайи, ва Аьбдула Мирзакеримовди, Дагъустан Республикайин культурайин лайикьлу гъуллугъчи Эльвира Аьгьмедхановайи, ва гьацира Индира Аьбдуллаевайи, Аксана Аьлибеговайи, Гюльнара Аьгьмедхановайи –чпин ширин мукьмариинди ва мяълийииинди мяракайиин артухъ мешреб алапIну.
Мяракайин аьхириъ Дербент шагьрин собраниейин депутат, табасаран халкьдин милли культурайин автономияйин регьбер, жямяаьтлугъ кас ва гьаму ляхнар кIули гъуху Айваз Аьлихановдиз уч духьнайидари кIваантIан чухъсагъул гъапнийи.
Айваз Аьлихановдихъди сабси му мярака гъабхуз кюмек гъахьи ихь ватанагьлийирра кIваин дапIну ккунду. Магьа дурар: Дербентдин педагогвалин колледждин мялим Ширинат КIаручаева, шаир ва драматург, Дагъустан республикайин культурайин лайикьлу гъуллугъчи Эльмира Аьшурбегова, Гьюкуматдин табасаран драмтеатрин актёр, Дагъустан Республикайн лайикьлу артист Аьгьмед ТIайибов, Дербентдин МВД-йин ветеранарин советдин председатель Айдемир Агъагюлов, Табасаран райондин УО-йин начальник Аьбдусалам Гьясанов, жямяаьтлугъ касар Гюльпери Шябанова, Низами Юзбегов, Суна Аьбдуллаева, шаир Шюшеханум Керимова. Гъит варидариз чпи гьарсаб апIурайи ляхниъ хъурхъувалар ишри.
5
8

Пешкешариинди лишанлу гъапIу хизанарин арайиъ Асккан Яракк йирхьур жили велед ва юкьур риш дюрхну арайиз адагънайи игит дада Май Исмяиловара айи. Украинайин жилариин гъябгъюрайи хусуси метлеб айи дявдин операция ккебгъу йигъланмина Май Таригъулиевнайин юкьур бали миллетчйирихъди вуйи женгариъ кьягьялвал улупура. Мяракайин гьякьнаан вуйи чан шаду фикрарикан дугъу узуз ачмиш гъапIнийи.
«Валлагь, жан бай, му мярака тешкил гъапIдарин ва кIулиз адабгъдарин кIваз гъурбан ибшри чпин. Жюрбежюр фикрари ккабгънайи бедендиз фукьан вушра, рягьят гъабхьнийиз, юкIв алдабхьнийиз. Ич гъул’ан юкьур бай дявдиъ айи Гюльзаман Сефихановара хъайзухъди. Чан машиндиъди учу шагьриз гъуху ва дилин кьяляхъра гъахи, гъулаз регьбервал туврайи Гьяжириза Кьулиевдизра аферин. Жвув гьяспикк ккаъну, нубатнан ражари жвувахьна айи гьякь-гьюрмат гъябкъиккан, халкьдин сабвалин гъавриъ гъахьунза. Хъа жилиин сабвалихъ хъубкьруб фукIара адар.
Юкьур велед – Задинбег, Раинбег, Надинбег ва Риджай – гъи дявдин майдандиъ айиз. ГьапIхьа? Хъа йизур махьан, явур махьан, хъа шли уьбхиди ихь абайин ужагъ? Аллагьу Тяаьлайи саб цIар жили веледар тувруган аьгъяйзуз, пис йигъан дурари Ватандиз «гьай» дупну ккуниб. Хъа дурариз йиз тербияйин бирмиш-буйругъра гьадму вуйиз. Магьа гъи Ватан уьбхру кьягьяларин йигъ дуфна. Гъи дурар Ватандиз шерик хьували хъана артухъди ватанпервервалин рюгь капIразук. Варидариз Аллагь кюмек ишри. Сар абайизра, бабазра веледдин дерд дярябкъри.
Улихьна йигъари бицIину бай Риджай, чаз велед гъахьиган, вахтназ вуйи отпускайиз гьаънийи. Вахт ккудубкIну думу кьяляхъ гъушган, бедендин гьавйир хъана дигиш гъахьнийиз. Хъа гьаму кIули гъубху мяракайиъ халкьдин сабвал, кIваантIан дявдин учIврушин вариди сабси гьял апIурайивал гъябкъиган, дугъриданра, закурин йигъ хъана акуб ва сагъуб шлувалин гъавриъ ахъунзу. Улубкьурайи цIийи йис дявйир жилилан кам гъабхьну кIуру шаду хабар хъайиб ибшри!»