Зубайдат Шябанова

Гъубшу йисан аьхириъ Дагъустандин глава Сергей Меликовди республикайиъ баркаллу зегьмет зигури лишанлу гъахьи ватандашариз Урусат Федерацияйин ва Дагъустан Республикайин гьюкуматдин наградйир тувнийи. Гьюкуматдин терефнаан пешкешар гъадагъдарин арайиъ Акъа гъулан мектебдин директорин тербияйин цирклиан вуйи заместитель, биологияйин мялим, Урусат Федерацияйин уьмуми образованиейин гьюрматлу гъуллугъчи Мягьямедагъа Мурадхановра айи. Сергей Меликовди думу «Дагъустан Республикайин лайикьлу мялим» ччвур тувбиинди лишанлу гъапIну.

 

Мягьямедагъа Мурадханов 1968-пи йисан Табасаран райондин Акъа гъулаъ нежбрин хизандиъ бабкан гъахьну.
«Адаш совет вахтари совхоздин ляхнариин машгъул вуйи, хъа дадайи халачйир урхуйи. Учу кьюр гъардашна сар чи вуча. Аьхюнур гъардаш Аьлимурад, Мягьячгъала шагьриъ политехнический институт ккудубкIну, Хючнаъ райондин администрацияйиъ гъулан мяишатдин цирклиъ лихури гъахьну. Колхозар, совхозар батIул гъахьиган, ляхин амдру Аьлимурад, чан хизанра хъади, Ставрополь крайдиз кюч гъахьну. Чи Айзанат хал-хизандихъди СикIухъ гъулаъ яшамиш шула», –ккебгънийи ич сюгьбат йиз макьалайин игитри.

Мягьямедагъа Мурадхановди мялимвалин пишекарвалин рякъ Дагъни гъулан мектебдиъ ккебгънийи. Мичуринск шагьрин гьюкуматдин педагогикайин институт ккудубкIну райондиз гъафи думу сифте дарсар кивуз Дагъни гъулаз гьаънийи.
«Дагъни гъулаъ лихурайган, Мурад ва Агълар Шябановари, Мягьямед Гьямидовди, Абурамазан Селимовди ва ужуб тажруба айи жара яшлу мялимари узу чпин тайси кьабул дапIну, ляхниъра кюмек, суфрайихъра гьюрмат гъапIунзуз. Дурарин гьюрмат ва узухъди пай гъапIу ляхнин тажруба уьмурлуг кIваинди гъибтраза.

Узу, 1985-пи йисан мектеб ккудубкIур, сифте Мичуринск шагьрин вари уьлкейиз машгьур вуйи йимишаринна мейвйирин институтдин агрономияйин факультетдик урхуз кучIвнийза. Дюзди гъапиш, институтдин кьяляхъ гьадму шагьриъ йиз пише апIури гъузуз кьастар ади гъахьнийиз. Институтдин сабпи курс ккудубкIур армияйиз гъухнийзу. Хъа 1988-пи йисан хьадну армияйиан узу гъюбан кьяляхъ, дадана адаш швушв хурхьа кIури, хъюгънийи. Думуган чпин баяриз швушвар асас вуди абйир-бабари агруб вуйи. Ва дурари улупур бали кьабул апIуйи. Ич хизандиъра гьаци гъабхьну. Сад йигъан дадайи дих дапIну, «увуз, жан бай, Жвулли гъулаъ сар лайикьлу швушв а. Дугъаз лигуз гъарахай» гъапи. Гьадмуган гъардшин хпирихъди Жвулли гъулаз гъушча. Саб ярхлаанси узуз, «гьатму риш ву» кIури, сар жигьил дишагьли улупнийи. ИкибаштIан, ярхлаан гъилигну кIури, инсандиз кьимат тувуз шлуб дар. Дюзди кIурза, узуз думу гъяркъюндайишра, хизандин гафналан улдучIвидайза. Гьаци, йиз абйир-бабарихъ хъпехъбиинди, ужуб мюгькам хизан гъабхьнийич.

Сумчрин кьяляхъ, сентябрин вазли йиз урхувал давам апIуз гъушнийза. Рякъюъ учIврайириз адашдина дадайи совхозар ккадахьуз хъюгъюваликан, му цирклиан гележегдиъ ляхнар даршлуваликан гъапнийи ва узуз, гъулаъ бихъру мялимвалин кесп гъадабгъ, кIури, васият гъапIнийи. Гьадму йисан узу урхувал пединститутдиъ давам гъапIнийза», – ктибтура мялимди.
Дагъни гъулан кьялан мектебдиъ бицIи вахтна дилихну, Мягьямедагъайи багъри Акъа гъулаъ биологияйин дарсар кивуз хъюгъру. Гьадушваъ ужудар хъуркьувалар улупурайи жигьил мялим мектебдин профкомдин председателдира ктагънийи. Думу 1997-пи йисхъанмина мектебдин директорин тербияйин ляхниан заместителра ву.

2005-пи йисан Мягьямедагъа Мурадханов РФ-дин образованиейинна илимдин министерствойи «Урусат Федерацияйин уьмуми образованиейин гьюрматлу гъуллугъчи» ччвур ва медаль тувбиинди лишанлу гъапIнийи. 2015-пи йисхъанмина думу педагогвалин цирклиан зегьметнан ветеран ву. Мидланра савайи, 2017-пи йисан дугъу вари Урусатдин «Аьхю Гъалибвалин игитар» конкурсдиъ пешкешнан йишвра гъазанмиш гъапIну. Дугъаз чпин гъулаъси, вари Табасаран райондиъра аьхю гьюрмат а.

Гьамусяат Мягьямедагъа Мурадханов чан уьмрин юлдаш Секинатдихъди Акъа гъулаъ яшамиш шула. Дурариз кьюр бай ва шубур риш а. Вари эвленмиш духьна. БицIину бай Мурадхан, Урусатдин Яракьлу кьувватарин жергйириъди ватандин маракьар уьрхюри, Украинайин аьтрафариин хусуси метлеб айи дявдин операцияйиъ а. Думу Сирияйин гьядисйириъра иштирак гъахьну. Мурадхан гьюкуматдин хайлин орденарин ва медаларин сагьиб духьна. Мурадхановарин хизандиз, баярин ватанпервер тербияйиз чухсагъул кIури, швнуб-саб кагъаз гъафну.
Хайлин йисари мялимвал гъапIу, ужуб тажруба айи мялимарик гъийин образованиейи ва бязи урхурайидарин тербияйи гъалабалугъ кипра. Гьаму месэлайин гьякьнаан ич сюгьбатнаъ Мурадагъа мялимдира чан фикрар ачухъ гъапIнийи.

«Гьамус дюн’я дигиш дубхьна. Мялимарра, урхурайидарра, дарсар кивбан къайдара дигиш гъабхьну. Улихьган бицIидари, сар-сарихъди гьюжатнаъ ади, аьшкь ади дарсар дургъуйи. Гъи баяр-шубарин арайиъ дарсар дургъбахьна гьевес кIуруб амдар. ЕГЭ-йикан кIуруш, саб терефнахъан, диди ужуйи урхурайи баяр-шубариз уьлкейин вузарик кучIвуз кюмек тувра. Мисалназ, улихьди Москва, Санкт-Петербург ва жара аьхю шагьрарин улихь хьайи вузарик ихь жигьиларихьан кучIвуз шулдайи. Хъа жара терефнахъан кIуруш, ЕГЭ-йи баяр-шубар чIур апIура. Урхурайир, чаз ккуни предметар кадагъну, гьадрариан гьязур шула, имбу предметариз фикир зяифдитIан туврадар. Хъа ихь улихьдин образование вари терефариан инсан артмиш апIру аьгъювалар тувруб вуйи. Гъи ихь совет образованиейин система Англияйи ва Европайин жара гьюкуматари кьабул дапIну, чпин мектебариъ ишлетмиш апIура. Гьамусяаьт ихь уьлкейин хайлин депутатарра ЕГЭ-йин ва Болонский къайдайиинди аьгъювалар тувбаз аьксиди лигура. Рябкъру гьялариан, гележегдиъ ухьу ЕГЭ-йихьан ярхла хьиди. Хъа гьелелиг мурар йиз фикрартIан дар.

Сабсана кIурза: гъи мялимарихьна улихьнаси гьюрмат амдар. Мидин тахсир масс-медиайинуб ва уьлкейин кIулиъ айидаринуб ву. Мектебдиъ саб дюшюш гъабхьиш, вари, мялим тахсир апIури, баяр-шубарихъанди хъюгъру. Гъи мектебдиъ урхурайириз гаф пуз шули амдар. Узу ич мектебдикан кIурадарза (ич мектеб му цирклиан нумунади улупуз шулу), кIулди уьлкейин уьмуми образованиейин аьгьвалатнакан улхураза. Мялимдин ад лап ис абхъна. Учу мектебдиъ урхурайи вахтари мялим алахъиш, баяри кIуллан бачукI ултIубкIну, салам тувуйи, вая дугъан уларикк ккадрархьуз чалашмиш шуйи. Гъулаъ мялим варитIан фикир айи, аьяндар ва гьюрматлу касси гьисаб вуйи. Хъа гъи фу дубхьна?!» – суал тувра Мягьямедагъа Мурадхановди.
Уьлкейин образованиейикан вуйи дугъан фикрарин тереф узура уьбхюраза. Хъа сабсана кьатI’иди пуз шулзухьан, Мягьямедагъа Мурадханов кIулиъ ади, вари дугъан гъарашугъари гъулаъ, райондиъ хайлин йисари чпин баркаллу зегьметниинди ва фидакар ляхнариинди гъазанмиш гъапIу гьюрмат сарихьанра зяя апIуз хьибдар. Гъит думу бажаранлу мялимари киву дарс ва туву насигьят гьарсар урхурайириз бахтлу уьмриз гъахру шил ибшри.