Мейлан Нежефов
Хив райондин халкьарин сабвал, гъирагъдилан гъафи хялижвдихьна айи гьякь-гьюрмат, аьхюр-бицIир гюзет апIувал, гьяйран апIру табиаьт рякъюри, ихь юрднан такабур йишвариин аьшкьламиш шулайи туристарин кьадар йислан-йисаз артухъ шула.
Аьхиримжи хьуд йисандин арайиъ райондиъ туризмра артмиш шула. Культурайин цирклин вакилари табиаьтдин варитIан уткан, такабур йишвар агури, душварихъди аьлакьалу вуйи тарихи гьядисйир лап бинайиан ва дериндиан аьгъю ва туриствалин рякъяр гьязур апIури, жанлу ляхин гъабхура. Гьадму гьисабнаан гъи гъирагъдилан райондиз гъафи касариз саб хайлин йишвар улупуз уликк кка. Мисалназ, НитIрихъ гъарзар, кьюб-шубуб гъулаъ айи халачйир гьясил апIру фабрикйир, шубуб-юкьуб рибчрар, тап хьадазкьан йиф уьбхру салдабйир, «Ифдин гъарзар», Кьаркьул дагъ, дяхин рябгъру штун рягъ, Хиварин чIвурд, милли культурайин музеяр, жюрбежюр тарихи ва культурайин ядиграр ва хайлин жара йишвар.
Райондин агьалйириз ужуди танишди вуйи йишварикан саб Ккугъарин гъулан кевшанариин ерлешмиш дубхьнайи йиф уч апIру cалдабу ву. Тазади дубгънайи йиф хъайисандин кьюрдуз уьбхбан бадали, му гъулан агьалйири гьаму йигъари гъизгъин ляхин кIули гъабхура. Узуз дидин гьякьнаан Ккугъарин гъулан агьали ва мектебдин директор Султан Рамазановди ктибтнийи.
«Гъи магьа милаъ ади шубуд йигъ вуйич. Учуз кюмекназ багарихь хьайи гъуларин агьалйирра дуфна. Улихьган ич гъул’ин мицисдар йиф абхьру мугъарйир миржиб алийи. Хъа гьамус, гьяйифки, кьюбтIан амдар. Милаъ урхурайидарра аьхю аьшкьниинди иштирак шула. Му ляхниин кьадарсуз рази вуза. Саб гъапиб, аргъаж шулайи наслари гъулан аьдат давам апIура. Кьюб гъапиб, гьамци ляхниъ архьували дурарин бедендин сагъламвалра мюгькам апIура.
Ухьухь гьамциб ужуб, кабсру хар-хар йиф гъубгъиган, сифте уч дапIну дидин чIвеэр апIуруча. Хъасин, йицар ккитIну, аьрабайихъди, гъулиъ абхьну, мугъарйириз зигури шулча, гьаци чвурхру мярхяриъдира, бедрийирихъдира. Сардавдиъ гьамус абхьу йиф тап хъа кьюрдузкьан, гъи гъубгъубси, гъубзру. Райондин вари гъулариъ айи агьалйириз мушв таниш вуди, рякъяр даркIна. Дурар йисандин фаслариъ мина гъюри, чпин юкIв алдабхьури, мани вахтна шавгьар гъадабгъури шулу. Мидланра савайи, иццрушну ккагънайи ва дахаргнайи яшнан касари хьадан вахтна чпин майил-мадатар мина гьаъри, дердназ дарман вуди йиф хуз гъитри шулу. Гъит райондин агьалйириз гъи учу зигурайи зегьметнакан закур йигъан дарман ибшри. Анжагъ варидарикан табиаьтдин марццишин ва такабурвал уьбхювал тIалаб апIураза», – гъапнийи Султан Рамазановди.
Гьаму жюрейин мугъара Хив райондин Мажвгларин гъулан зиихъра хъа – дидиз «Салдабин ичI» кIуру; Табасаран райондин Хили-Пенжигь гъулаъра йиф уьбхру «Гъар-гъуйи» кIуру фури а. Амма гъи, гьяйифки, мициб гъизгъин зегьмет думу гъулариъ давам шули имдар.
