Гьарсаб гъулаъ, гъулан тарихнакан, сумчир-саламдин гвачIин-хябяхъдикан, гьякь-аьдалатнакан аьгъю кас ади ва дугъахьна гьюрмат ади шулу.
Ктабхъурайи февралин вазлиъ Табасаран райондин НичIрас гъул’ан гьацир кас, гъулан намус-гъир’ятнан, абурнан ва сабурнан тарихчи, Хайирбег Ферзуллаев рягьматдиз гъушну.
Хайирбег Ферзуллаев 1941-пи йисан 10-пи майиъ Табасаран райондин НичIрас гъулаъ зегьметкеш ва дилавар кас Сефербеган хизандиъ бабкан гъахьну. Дугъу бабан никкдихъди читинваларин, дарваларин, хажалатнан ва аьзиятнан вахтар ва рякъяр гьисс апIуру, фицики Ватандин Аьхю дявдин йисар вуйи. Хайирбегу багъри гъулаъ ва гъунши гъулариъ бегьемди 6-7-пи классаркьан ккудукIундайи. Гьаци вушра, думу илим гъадабгъбаан ва зигьимлувалиан кьяляхъ гъузундар. Советарин Армияйиъ гъуллугъ апIбан шубуд йисандин буржира намуслувалиинди хъидипну, Хайирбег багъри гъулаз гъюру. Сифте йисари дугъу колхозариъ ва совхозариъ гъулан мяишатдин ляхнар апIури гъахьну.
Хайирбегу чан уьмур Жигьан кIуру халачйирин устад дишагьлийихъди ккабалгуру. Бахтлу ва аку хизандиъ дурариз йицIикьюр велед гъахьну. Амма, гьяйифки, дурарикан йирхьур бицIир набалугъ вахтнаъ амиди уьмриан гъягъюру. Хъа йирхьур бицIир баркаллувалиинди дюрхну, арайиз адагъну, дурарикан зигьимлу ва зегьметнан терефкрар, хал-хизандин эйсйир ктауру. Гьадрариканра сар бай 2018-пи йисан кечмиш гъахьнийи.
Хайирбег Сефербегович саки ягъчIвур йисанкьан гъулан кьялан мектебдин завхозди гъилихну. Гьаддихъди сабси, сумчIур йистIан артухъ гъулан имамвалра апIури гъахьну. Гьаму вари йисари дугъу гьарган гъулан ва халкьдин гъайгъушнаъ ади ликар алдагъну. Наан мевлюд, жара хайир-шейир гъабхьиш, дугъу гьадушваъ иштирак’вал апIуйи. Гьам гъулаз дяргъюрайи штун, гьам гъалабулугъ’вал кипрайи рякъярин суалар дугъу гъулан кIулиъ айиритIан артухъдисира гьял апIуйи. Гъулан мал-къарайин гъайгъушнаъ ади, думу учв улихь гьучIвну, чIурдиъ айи булагъарикк латар ккивнийи. Дугъу гьарган гъулан культурайин хулан, ФАП-дин ва мектебдин суалар улихь диври, аьрзйир хьади гьякимарик ктукьури, рубар курччврайирси шуйи. Гьаци, йирхьуд-ургуд йисандин арайиъ мектеб тикмиш дапIну ккудубкIайизкьан, улихь-кIулихь хьайи касарикан думу яваш гъахьундайи. Гьаци, 2019-пи йисан 12-пи июлиъ Табасаран райондин глава Мягьямед Кьурбановди райондин агьалйирихъди кIули гъубху совещаниейиъ дугъу главайикан ФАП-дин суал гьял апIру чарйир агувал тIалаб гъапIнийи.
Зиихъ узу дупнайиганси, наан мажлис аш, гьадушваъ Хайирбег Сефербеговичди иштирак’вал апIуйи. 2020-пи йисан 30-пи январиъ ихь республикайиъ муфтиятдиъ кIули гъубшу мяракайира думу тасдикь апIура. Яна, саб гафниинди, учв «гъипIу уьл, гъубшу йигъ», «йигъ гъарабхри, йишв гъюри», «жвув ккадархьиш, гъуншдин баладар» кIуру касарикан дарувал дугъу кIули гъабхурайи ляхни ва алдагъурайи ликари субут апIуйи ва, шлихъди вушра гаф-чIал апIурушра, кучIал ва футна апIру инсан дугъу чахьан ярхладиси дерккуйи.
XIX аьсрин кIулариъ тикмиш дапIнайи мистан сабпи мертебайиъ жилар, кюбпи мертебайиъ хпар ади, 2014-пи йисан дугъан тешкиллувалиинди гъулаъ аьхю мажлис (мевлюд) кIули гъубшнийи. Дугъу гьадмуган чаз варитIан учIврушин туврайи суал ашкарра гъапIнийи: аьхиримжи йирхьуд-ургуд йисандин арайиъ гъулаъ сабкьан цIийи хал дархьивал. Гъул’ан жигьилар удучIвну гъягъюрайиваликан ктибтури, агъсакъли кIуйи: «Эй багъри гъул, саб йицIуд-йицIихьуд йислан уву ккадабхъундайиш, баладайзуз…»
Гъахи эм Халибегхъан Кьур’ан урхуз гъудубгъу ва чан иштагь айивалиан жвуву китабариан гъадагъу илимдин аьгъювалар дугъу Табасаран ва Хив районарин йирхьцIуртIан артухъ баяр-шубарихьна гъурукьну. 2009-пи йисан думу гьяждизра гъушнийи. Мидланра савайи, гьам дюн’яйилан гъушдарин рюгьяриз ва багъри касариз бахш апIури, варжариинди касарихъ чан аьхиримжи йигъаризкьан Кьур’ан гъурхну. Чан аьхиримжи йигъанра кмиди, дугъу гъуншдин бализ дарс кивнийи.
Хайирбег Сефербегович женнетагьли ву гъапиш, узу гъалатI даршул, фицики, думу чан ликриин илмиди, 79 йисан яшнаъ ади, гьич сарра инжик дарапIди, жвуми йишван кечмиш духьну, жвуми йигъан накьвдиз гъушну. Думу вахт уьмриан гъушубдихъ вари да-ккунди хъугъра.
Хайирбег Ферзуллаев рягьматдиз гьаъри, ужур ву дупну, шагьидвал апIуз варжариинди халкьар уч гъахьнийи ва гьаргандиз вуйи чан аьхиратдин хулаъ саламат гъапIнийи.
Гьелбетда, багъридаризси, гъуландаризси, таниш касаризси, йиз макьала гъурхдаризра думу гьяйиф хьиди. Гъит, женнет кьисмат ибшри чаз ва Аллагьдин рягьматдиккан ишри чав! Чан баяр-шубариз, худлар-гудлариз сабур ва ярхи уьмур туври чпиз. Гъит, мицир гафнан ва ляхнин устад кас чав гъапIу уж’валнан ляхнар-карариз лигну, марцциди фикриъ уьрхюз ухьуз варидиз сагъ’вал туври.
