Зубайдат Шябанова

Варжариинди йисар гъушишра, ихь уьлкейиъ гъахьи дявйир, халкьди аьгь гъапIу зулмар миллионариинди инсанарин кIваъ уьмурлугдиз гъузди. Вари дявйирикан варитIан къурхулу вуйиб 1941-1945-пи йисарин Ватандин Аьхю дяви гъабхьну. Ихь уьлкейиъ думу дявдин аьзабар, гаш’вал, гъати женгарин кьяляхъ кIару конвертариъди гъафи чIуру хабрар кудруркIу хизан сабра адаршул.

 

Игит эскрар

Хив райондиан Ватандин Аьхю дявдиз 1800-тIан артухъ инсанар гъушну. Душмнихъди вуйи женгариъ хайлиндари чпи халис игитарси улупну. Дурарин арайиъ Хив гъул’ан вуйи гвардияйин капитан, Дагъустандин кIул’инди вуйи кавалерияйин эскадрондин командир Аьбдулязиз Аьбдулязизов, Машгьурвалин кьюб ордендин сагьиб Гьямид Абумуслимов ва Брестдин гъала уьбхюри гъахьи Герей ГьяжитIаев, Кашкент гъул’ан вуйи кьюб Машгьурвалин ордендин кавалер, разведчик Шамиль Балакеримов, Гъвандикк гъул’ан вуйи кьюб Машгьурвалин ордендин сагьиб Нажмудин Казбеков ва машгьур шаирар-гъардшар Багьаудин ва МутIалиб Митаровар, Чювекк гъул’ан вуйи машгьур снайпер Аьбдулла Сефербегов ва хайлин жарадар а.

Шябан аба

Хив райондин Гъвандикк гъул’ан Ватан уьбхюз гъушу 102 дирбаш эскрарин арайиъ йиз аба Шябан Шябановра айи. Амма кьяляхъ багъри гъулаз гъюб варидариз кьисмат гъабхьундар. Хъа хъадакну гъюрударра саки вари инвалидар духьну гъафнийи, гьадму гьисабнаан ич Шябан абара. Дявдин женгариъ улупу гьунариз лигну, Шябан аба Кьягьялвалин, «Женгариъ лишанлу хьпаз лигну», «Будапешт азад апIбаз лигну», «Берлин бисбаз лигну», «Германияйиин гъалиб хьпаз лигну» ва жара медаларинди ва орденариинди лишанлу гъапIну. Шябан абайиз Украинайин аьтрафариин Днепр нирихъ гъягъюрайи гъати женгариъ гъагъи зиян гъабхьну. Думу чпин дестейин командир, майор Ивановди, ниркан кадагъну, госпитализ гъахну. Госпиталин кьяляхъ Шябан аба Уьру Армияйин 1-пи Украинский фронтдин кьушмарихъди Берлиндиз гъяйизкьан женгариъ иштирак гъахьну. Абайи аьжалин бацаригъян учв гъючIюгъю майор Ивановдихъди дявдин кьяляхъ йисариинди дуствал уьбхюри имийи. Хайлин вахтари дурари сар-сариз кагъзар дикIури гъахьну. Гъи ич абайин кьюр худул Замир ва Тигран Шябановар, ватандин маракьар уьрхюри, ВСУ-йин нацистарихьан уьлке марцц апIури, хусуси метлеб айи дявдин операцияйиъ иштирак шула. Тигран гьамусяаьт зийнар духьну, госпиталиъ а, хъа Замир бицIи вахтназ отпускайиз гьаъна. Шубурпи хтул, Абудин Шябанов, улихьна йисан гьадму дявдин операцияйиъ командирари чан улихь дивнайи табшуругъ тамам апIурайи вахтна игитси кечмиш гъахьну.

Тарихдихьна хътакури

Ватандин Аьхю дяви 1418 йигъан гъябгъюри гъабхьну. 27 миллион ихь гьюкуматдин эскрар гъалибвал рябкъюз хъудрукьди гъийихну. Агъзрариинди шагьрар ва гъулар гъургну ва жилихьди саб гъапIну.
Гьарсар касди му дявдиъ чан хусуси роль гъабхуйи: фуж-вуш ватан уьбхюри женгнаъ гъакIну, шли душмнарин кьувват далу терефнаан зяиф апIури гъахьну, хъа саспидариз, аьжалин лагерариъ сузайин аьзабар ва аьрвалар аьгь апIуб кьисмат гъабхьну. Гитлерин эскрари советарин ислягь ватандашариина гъахи аьрвалар инсаниятдин тарихдиъ варитIан къурхулу зулмариндар вуди гьисаб дапIна. Бинайиан фашист чапхунчйирин урус, украин, белорус ва Советарин Союздин имбу халкьар дагъитмиш апIуз планар ади гъахьнийи. Фашистари шагьрар, гъулар дисбан кьяляхъ, сабпи нубатнаъди совет идарйириъ лихурайи гъуллугъчйир, партизнар ва дурарин терефкрар, варидариз рякъюри, жазайиккна хуйи, хъасин кьабир-бицIир дарпиди, вари саб хулаъ тIаъну, цIа кипуйи.
Агъзрариинди дишагьлийир, кьабидар ва бицIидар гитлерин эскрари гъулариан кьюрдну аязнаккна ачухъ чюлиз утIуккну, аьхълушнаан ва гаш’валиан гъийихну. Гъийиху ислягь ватандашарин сиягь кудухну ккудубкIуз даршлубкьан ярхиб ву. БицIидарин улихь абйир-бабар йихуб, вая дадйирин улихь веледариина аьрвалар хуб, чIиви инсанариина хюрч апIуб – мурар нацист чапхунчйирин аьдатнан жазйир вуйи.
Ихь ата-бабйири гъизигу суза, ватан азад апIури туву уьмрар гъи гьархуб дюз дар. Ухьу гьаммишан дурарихьна кIваъ гьюрмат уьбхюри, дурарин накьвариз ва ядиграриз хъайивал апIури, ихь насил ватанпервер рюгь кади тербияламиш апIури ккунду. Гьарсаб хизандиъ думу дявдин гьядисйирикан ихтилатар апIури, дявдиъ иштирак гъахьи абйирикан, мирасарикан, гъуландарикан ктибтури ккунду. Гъи ихь ветеранар амдаршра, ухьу дурариинди дамагъ апIурахьа. Дурар вари дугъри ва ватан ккуни инсанар вуйи.

Деврин игитар

Аьхю дяви ккудубкIну 80 йислан ухьуз хъана хяви ва хажалатнан йигъар алахьурахьуз. Урусатдин завариина хъана кIару дифар улучIвуз хъюгъну. Ихь эскрар гъийин деврин фашистарихъди – бандеровцйирихъди дявдиз удучIвна. Му женгариъра ухьу гъалиб хьидихьа. Жараси хьуб мумкин дар, фицики ихь рякъ дугъриб ву. КкудудукIру террорист гьяракатари, агъзрариинди ихь уьлкейин иливурайи санкцйири ихь рюгь зяиф ваъ, аьксина кьувватлу гъапIну. Гъи урсарин, дагъустанлуйирин, чеченарин, осетинарин, бурятарин ва жара халкьарин игит баяр, багъри чвйирси, Ватан уьбхюри, нацистарихъди женгназ удучIвна.
Гъубшуб кьяляхъ апIуз шлуб дар, хъа тарихи гьядисйир халкьдин кIваъ уьмурлуг уьрхюз шулу. Анжагъ гьадму тарихдихьна вуйи гьюрматнан сабвали ухьу саб уьмуми хизанси сатIи апIура. Багарихьди ухьуз варитIан багьа вуйи машквар – Гъалибвалин Йигъ улубкьура. Думу йигъан ухьу нубатнан ражари ихь ветеранар, далу терефнаъ гъахьидар кIваин апIурухьа. Думу игитарин гьунарар ва гъийин хусуси метлеб айи дявдин операцияйиъ айи дирбаш эскрар рякъюри, дамагъвал кади кIураза: «Урусат сарихьанра ккабгъуз хьибдар!».