Гюльнара Мягьямедова
Гьар йисан августдин ваз улубкьган, Дагъустандиъ 1999-пи йисан августдин ва сентябрин вазари гъахьи пашман гьядисйир кIваин шулу. Гьадмуган варихалкьарин бандитарин гьяракатар дагъитмиш гъапIу хусуси метлеб айи операцияйиъ Урусатдин армияйи, милицияйи, жямяаьтди Урусат рабгъбахьан гъюбхнийи, террористарихъди гъабхурайи женгариъ дюн’яйин жара уьлкйирин улихь Урусатдин ад за гъапIнийи.
1999-пи йисари Кафари Кавказдиъ айи аьгьвалат гъагъиб вуди гъабхьну. Чечендин 1994-1996-пи йисарин сабпи дяви ккудубкIбан кьяляхъ гъунши республика бандитарин ва террористарин жюбежюр дестйир уч шлу майдандиз илтIибкIнийи. Урусатдиъ айи аьгьвалат сикинуб дарувализ лигну, регионариъ, гьадму гьисабнаъди Дагъустандиъра, террористари чпин гьяракатар жанлу апIуз хъюгънийи.
Дагъустан гизаф миллетарикан ибарат вуйивализ, ислам диндилан савайи жара дин хъапIрударин кьадарра цIиб дарувализ дилигну, варихалкьарин бандитарин гьяракатари аьгьвалат чпин хайирназ илтIибкIуз планар йивури гъахьнийи.
7-пи августди гвачIнин ухди Хаттаб кIуру бандит кIулиъ айи боевикарин аьхю десте (2 агъзуркьан кас) Дагъустандин БотIлих райондиин алархьну. Дурари милицияйин бицIи постар дагъитмиш дапIну, Ансалта, Рахата, Шодрода ва Тандо гъулар гъидиснийи. Чпиз табигъ даршлудар боевикари йивну йихури гъахьну. Террористар БотIлих райондиъ дийигънийи. Дурар кафари терефнаан гъюрайи Шамиль Басаев кIулиъ айи чIатху дестейиз ккилигуз хъюгъю. Бандитарин планар аьхюдар вуди гъахьну: райондин дагълу гъулариантина федеральный кьушмар ерлемиш духьнайи йишваз гъягъюб. Дурариз, Буйнакскдиан БотIлихдиз гъябгъюрайи рякъ дибисну ва Муни гъулан багахь хьайи гъяд ипну, Дагъустандин шубуб район республикайихъан хътатIуз ккун гъабхьнийи.
Ликриан кIул’ина исина яракьдихъди алацIнайи боевикарихъди женгназ удучIвуз гъуландарин агьалйириз яракь адаршра, аьхюдар-бицIидар, дишагьлийир-кьабидар дарпиди, вари халкь чпин гъулар уьрхюз гъудужвну.
Уьлкейиз хатIа айивалин гъавриъ духьнайи Урусатдин кIулиъ айидари бандитарин гьяракатар терг апIбан дявдин яркьу операция ккебгънийи. 1999-пи йисан 9-пи августди, армияйи ва хусуси подразделенйир дахилнаъ айи Федеральный кьувватари Дагъустандин гъулар азад апIуз хъюгънийи. Разведкайин улупбари боевикар айи йишвар аьгъю апIбаъ важиблу роль уйнамиш апIури гъахьну.
Ерли агьалйири Федеральный кьувватар аьхю шадвалиинди кьабул гъапIнийи. Дишагьлийири эскрариз хураг гьязур апIури, мани уьл убжури гъахьну.
1999-пи йисан 27-пи августди БотIлих райондиз тазади Урусатдин Правительствойин председателди дерккнайи Владимир Путинра гъафнийи. БотIлихдиъ гъабхьи митингдиъ Владимир Пуитинди дагълуйири улупу кьягьялваликан, бандитарихьан гучI дарапIу ерли агьалйирин дирбаш’валиин мюгьтал духьнайиваликан гъапнийи. Дугъу БотIлихдиан кьяляхъ гъафиган, Мягьячгъалайиъ совещание гъубхнийи ва Федеральный гьюкмин терефнаан Дагъустандиз кюмек тувбан месэлйирикан гъулхнийи.
Сентябрин 4-пи йигъан Федеральный кьувватари Кьадарский райондиъ имбу боевикарин аьхиримжи дестйир терг апIбан кьяляхъ, террористари Буйнакск шагьриъ айи военный гъуллугъчйир яшамиш шулайи хулар гъадаргънийи. Думуган 64 кас гъийихнийи. Гьамци террористари Урусатдиъ инсанар яшамиш шулайи хулар даргъуз хъюгънийи.
Сентябрин 5-пи йигъан Чечендиан гъюрайи Уьмар Эдилсултановдин хиликк ккайи дестейи (200 боевик), сяргьятарин багахь хьайи Тухчар гъул дибисну, Дагъустандин Новолакский райондиъ архьуз чарйир гъапIну. Гъулаз багахь шули, дурари Урусатдин швнурна сар эскер дариз гъизигнийи. Бандитарин десте Хасавюрт шагьрихъна хъубкьайиз 5 километртIан имдайи. Ерли агьалйирин кюмекниинди Федеральный кьувватари бандитар Чечендиз кьяляхъ гьирчнушра, бязи йишвариъ дявдин бицIи-бицIи женгар давам шули имийи.
13-пи сентябри Дагъустандин вари гъулар азад дапIну, Урусатдин Яракьлу кьувватари Чечен республикайин ругариин террористарин гьяракатар дагъитмиш апIуз хъюгънийи.
1999-пи йисан сентябрин аьхириз бандитарин аьхю дестйир дагъитмиш гъапIнийи, дурарин кIулиъ айидар гизафдар гъийихнийи, имбудар йисирвализ гъадагънийи.
Дагъустандиин варихалкьарин бандитар алжагъбан натижайиъ 48 266 касдиз зарар гъабхьну, 129 ватандашар гъийихну, 379-риз зийнар гъахьну. Урусатдин МВД-йин айтIан кьушмарин 109 эскер, РД-йин айтIан ляхнарин органарин 53 гъуллугъчи, 25 ополченцйир гъийихну. Дурари варидари Ватан бадали чпин жанар дивну. Дявдин женгар гъуху ЦIумада, БотIлих ва Новолак районарин 32 гъулаз зарар гъабхьну: 4263 хулар кIан’ан-кIулиз ккадахьну, 10765 хулариз зарар гъабхьну. 30 агъзурилан зиина дагъустанлуйир, чпин хулар дирчну, гьергну гъушнийи.
1999-пи йисандин гьядисйирин асас дарс гьадму гъабхьнуки, ихь кьувват сатIивалиъ айиб субут гъабхьну. Гьаддикан ухьу гьаммишандиз кIваинди гъибтну ккунду. ХатIалу йигъар улуркьган, ухьу ихь балайихъди ялгъузди гъитундар, дагъустанлуйириз Урусатдин вари халкьарин терефнаан кюмек гъабхьну.
