Мейлан Нежефов
Хизандиъ ипIру сурсатарин арайиъ уьли асас йишв бисура. Саб чIивикьан ихь суфрайихъ думу хътарди гъабхьиш, инсан гаш’вал кайиси гъузру. Швнуб ражари йигъан ипIурушра, ухьуз уьл абтIудархьуз. Гьацира, дидихьна вуйи гьюрмат тасдикь апIури, ихь гьюкуматдиъ гьюрматлу хялар уьлихъдина кьилахъди къаршуламиш апIура.
16-пи октябриъ Варидюн’яйин уьлин йигъ вуди къайд апIура. Улихь вахтарихъан хъюгъну, ихь уьлкейиъ яшамиш шулайи вари халкьаринси, табасаран халкьдинра му важиблу сурсатдихьна вуйи гьюрмат лап заануб ву. Инсаниятдиз уьл марцци гьаваси, марцци шидси ва ригъси багьадира ву.
БицIидарин багъариъ лихурайи тербиячйири, мектебариъ мялимари баяр-шубариз, ихь суфрайиина уьл фици гъюрайиб вуш ктибтура. Саб гафниинди, ухьу хлиъ уьл гъадабгъбан бадали, швнур-сар пишекри халис зегьмет дизигну ккунду. Гьамусяаьт ихь туканариъ жюрбежюр сортарин швнуб-саб жюрейиинди дубжнайи уьл масу тувра. Анжагъ, абйир-бабарихьан уьлин гъицибкъу кьацIкьан бицIирин хлиъ ивуз даршлу улихь вахтар, гаш’валиан гизаф инсанар йихури гъахьивал ухьуз гьархуз ихтияр адархьуз. Ватандин Аьхю дявдин читин вахтари, думу дявдин кьяляхъ вуйи йисари уьли инсанар аьжаликкан ккадагъури гъахьибдикан, думу гъизилтIан гьисаб апIури гъахьибдикан ухьуз ихь абйир-бабари, аьхю абйири, мялимари, жара яшлу касари ктибтури гъахьунхьуз. Гьацира, дявдин женгариъ иштирак гъахьи писателари, шаирари му сурсатдикан чпин эсерариъ думу вахтна уьлихьна вуйи рафтарикан дибикIна, дявдин темйириз вуйи кинйириъра улупна.
1941-пи йисан 8-пи сентябри Ленинград шагьри ккебгъу, 900 йигъанна 900 йишван давам гъабхьи блокадайикан фукьан вушра дибикIна. Фашистари хю, шекер ва жара сурсатар айи складар бомбар ирчну, барбатI гъапIнийи. Аьхълюшну ва гаш’вали му шагьрин агьалйирин уьмур лап пис гьялнаъ ипну, амма шагьур душмнарин хлиъ абхъуз гъитундар. Думу йигъар гъи тарихдиъ учIвна, анжах дурар фукьан йисар гъушишра, ихь фагьум-фикриан адахьдар.
Ислягь вахтнара инсандин уьмриъ уьли важиблу роль уйнамиш апIура. Вари ипIру сурсатарин арайиъ дидихъди тевуз шлубра адар. Улихьдин вахтари ихь гъулариъ яшамиш шулайи гьарсар агьалийин хулаъ дарш, мягьлайиъ дубхьнура, уьл убжру дерин, ясана хьар ади шуйи. Ихь бабари, дадйири ва чйири мяъли-кIул’инди уьл убжруган, вари мягьла ицциб ниъру абцIуйи. Гьяйифки, мидкан ккудубшу вахтнаъди бикIураза. Гъи гизафдари улихьган айи дернар, хьарар ккадагъну, гьииди уьл газран ва тукран пичариъ убжура. Дици гъубжу уьли, гьелбетда, дерниъ вая хьаракк гъубжубсиб дад ва тIяаьм тутрувур.
Ихь республикайиъ лап бицIирилан гъадабгъну кьабириина гъяйиз уьлиз гьюрмат апIуб тербияйин асас вазифйирикан ва буржйирикан саб ву. Тербия айи инсанди уьл жил’ин дипну гъябкъиш, думу гьадабгъуру ва инсандин лик ктрубкIру йишвахь дивру. БицIидариз чпин хулаъ уьл фици убжураш, думу фициб гьюрматниинди марцци йишвахь дивраш, рябкъюра.
Ихь дадйири дерникк, хьаракк гъубжу таза уьл нисухъди ипIуз гъуни-гъуншйириз дих апIури, багарихь хьайи бицIидариз пай апIури шуйи. Гьацира, гьар жюрейин бицIи ккиккар апIури, бицIидар шад апIуз чалишмиш шуйи. БицIидариз вуйи гизаф махъвариъра уьлихъ зигру зегьметнакан ктибтура.
Гъийин вахтна инсанариз гаш’вал фициб шулушра аьгъдар, аьгъюра дарибшри. Чан Ватандин, халкьдин тарих аьгъю инсандихьан уьлихьинди вижнасузди илтIикIузра шулдар. Читин йисар кIул’ина гъафи аьхю яш айи инсанар ихь арайиъ думукьан имдар. Уьлихьна вуйи гьюрматлувалиан, хизан гьар чIиви уч шлу вахтна дурари, «Гъачай уьл ипIуз!» кIури, суфрайихъна дих апIуйи. Вушра, баяр-шубари гизаф вахт телефнариъ гьапIрайи гъийин вахтна, артухъдиси абйир-бабари, тербиячйири, мялимари урхурайидарин тербияйиз фикир туври, уьлихьна вуйи гьюрматлувал артухъ апIбан бадали жюрбежюр серенжемар кIули гъахури, ктибтури ккунду.
Миннат вуйиз жигьилариз,
Гьюрмат апIуз ипIру уьлиз.
Алалабхъри гьич ичв ляхин,
Уьл адарди, варжйириин. – гьамци гъибикIну чан шиъриъ райондин ЧIири гъулаъ гаш вахтари яшамиш хьуб кьисмат гъабхьи, мялимарин мялимди ва шаирвалин хатIра кади лихури гъахьи, хъа гъи Аллагьдин рягьматдиз душнайи Салмахан Римихановди. Ухьухь «АцIу уьл ккундуш, юкьяз жафа, унтIаз амкI идип», – кIуру мисал а. Абйирин му тахаллусдиъ уьлихъ зигурайи жафа ачухъди рябкъюра.
